Αγία Αιθελδρέδα, 23 Ιουνίου

Γύρω στο 640 μ.Χ., υπήρχε μια Αγγλίδα πριγκίπισσα με το όνομα Αιθελδρέδα, που όμως ήταν περισσότερο γνωστή ως Όντρεϊ. Παντρεύτηκε μία φορά, αλλά έμεινε χήρα ύστερα από τρία χρόνια, και λεγόταν πως ο γάμος της δεν είχε ποτέ ολοκληρωθεί. Είχε δώσει όρκο αιώνιας παρθενίας, αλλά ξαναπαντρεύτηκε, αυτή τη φορά για πολιτικούς λόγους. Ο νεαρός σύζυγός της όμως σύντομα κουράστηκε να ζει μαζί της σαν αδελφός με αδελφή και άρχισε να της κάνει ερωτικές προσεγγίσεις. Εκείνη τις αρνιόταν συνεχώς.

Τελικά, ο άντρας της προσπάθησε να δωροδοκήσει τον τοπικό επίσκοπο, τον Άγιο Γουίλφριντ του Γιορκ, για να την απαλλάξει από τους όρκους της. Ο Άγιος Γουίλφριντ αρνήθηκε και τη βοήθησε να δραπετεύσει. Η Όντρεϊ έφυγε προς τον νότο, ενώ ο σύζυγός της την καταδίωκε. Έφτασαν σ’ έναν απόκρημνο λόφο που ονομαζόταν "Κεφάλι του Κόλμπερτ", όπου ένα επταήμερο παλιρροϊκό κύμα –θεόσταλτο κατά τους πιστούς– τους χώρισε. Τελικά, ο άντρας της παραιτήθηκε και παντρεύτηκε μια άλλη, πιο πρόθυμη γυναίκα, ενώ η Όντρεϊ έγινε μοναχή και ίδρυσε τη μεγάλη μονή στο Έλυ, όπου έζησε μια λιτή και αυστηρή ζωή.

Πέθανε τελικά από έναν τεράστιο και αποκρουστικό όγκο στον λαιμό, τον οποίο δέχθηκε με ευγνωμοσύνη ως θεία τιμωρία για όλα τα περιδέραια που είχε φορέσει στα νεανικά της χρόνια. Κατά τον Μεσαίωνα, στη γιορτή της Αγίας Όντρεϊ, γινόταν στο Έλυ το πανηγύρι της «Αγίας Όντρεϊ». Η κακή ποιότητα των εμπορευμάτων, και ιδιαίτερα των μαντηλιών για τον λαιμό, οδήγησε στην εμφάνιση της λέξης «tawdry» στην αγγλική γλώσσα, παραφθορά του Saint Audrey, που σημαίνει «φτηνιάρικος» ή «κιτς».

Βιογραφία

Αιθελθρύδη (Æthelthryth) ή Αιθελδρέδα (Etheldreda) ή Όντρεϊ (Audrey), γεννημένη γύρω στο 636 και κοιμηθείσα στις 23 Ιουνίου 679, ήταν πριγκίπισσα της Ανατολικής Αγγλίας, βασίλισσα των Φεν και της Νορθουμβρίας και ηγουμένη του Έλυ. Είναι Αγγλοσαξονική αγία και τιμάται ιδιαίτερα στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Ήταν κόρη του Άννα, βασιλιά της Ανατολικής Αγγλίας, και αδελφή των αγίων Βενδρέδας και Σάξμπουργκ του Έλυ, οι οποίες επίσης άφησαν τον κοσμικό βίο και ίδρυσαν μοναστήρια.

Η ζωή της

Η Αιθελθρύδη πιθανότατα γεννήθηκε στο Έξνινγκ, κοντά στο Νιουμάρκετ του Σάφολκ. Ήταν μία από τις τέσσερις αγίες κόρες του βασιλιά Άννα της Ανατολικής Αγγλίας, και όπως και οι αδελφές της, εγκατέλειψε τον κοσμικό βίο και αφιερώθηκε στον Θεό.

Παντρεύτηκε πρώτη φορά γύρω στο 652 τον Τόντμπερκτ, άρχοντα ή πρίγκιπα της περιοχής των Νότιων Γίργουι. Κατάφερε να τον πείσει να σεβαστεί τον όρκο αιώνιας παρθενίας που είχε δώσει πριν τον γάμο. Μετά τον θάνατό του το 655, αποσύρθηκε στο νησί του Έλυ, που της είχε δοθεί ως "πρωινό δώρο" του γάμου τους.

Το 660, παντρεύτηκε για πολιτικούς λόγους τον Έκγφριθ της Νορθουμβρίας, ο οποίος τότε ήταν μόλις 14 ή 15 ετών. Λίγο μετά την άνοδό του στον θρόνο το 670, η Αιθελθρύδη επιθυμούσε να αφιερωθεί στον μοναχικό βίο. Αυτή της η απόφαση προκάλεσε διαμάχη με τον σύζυγό της και, πιθανώς, συνέβαλε στη ρήξη του με τον επίσκοπο Γουίλφριντ του Γιορκ, ο οποίος ήταν και πνευματικός της καθοδηγητής.

Κάποια στιγμή, γύρω στο 672, ο βασιλιάς απαίτησε την "εφαρμογή των συζυγικών του δικαιωμάτων", αλλά ο επίσκοπος κατάφερε αρχικά να τον πείσει να επιτρέψει στην Αιθελθρύδη να ζήσει ως μοναχή στο μοναστήρι του Κόλντινγκαμ, που είχε ιδρύσει η θεία του βασιλιά, η Έμπε. Τελικά, φοβούμενη ότι θα απαχθεί δια της βίας, η Αιθελθρύδη διέφυγε πίσω στο νησί του Έλυ μαζί με δύο μοναχές. Κατά την απόδραση, βοήθησε και η παλίρροια που ανέβηκε θεόσταλτα και τις εμπόδισε να συλληφθούν.

Μια άλλη παραλλαγή του βίου της αναφέρει ότι σταμάτησε στο μέρος που ονομάστηκε αργότερα «Στοου της Αγίας Αιθελδρέδας», όταν από το ραβδί της φύτρωσε θαυματουργικά μια φτελιά. Εκεί αργότερα χτίστηκε ναός προς τιμήν της. Πιθανότερα, το «Stow» αυτό ταυτίζεται με άλλη περιοχή κοντά στο Θρήκινγκχαμ.

Ο βασιλιάς Έκγφριθ τελικά παντρεύτηκε την Εόρμενμπεργκ και εξόρισε τον Άγιο Γουίλφριντ από το βασίλειό του το 678. Σύμφωνα με το Αγγλοσαξονικό Χρονικό, η Αιθελθρύδη ίδρυσε το 673 το μοναστήρι του Έλυ, ένα διπλό μοναστήρι για άνδρες και γυναίκες, το οποίο καταστράφηκε αργότερα από τους Δανούς το 870.

Ο θάνατος και η ταφή της Αιθελθρύδης

Σύμφωνα με τον Βέδα τον Σεπτό, η Αγία Αιθελθρύδη πέθανε από έναν όγκο στον λαιμό, τον οποίο η ίδια θεώρησε ως έκφραση της θείας αγαθότητας, τιμωρία για τη ματαιοδοξία της στα νιάτα της, όταν φορούσε βαριά περιδέραια. Μετά τον θάνατό της, τα λείψανά της ανακομίσθηκαν από την αδελφή και διάδοχό της ως ηγουμένη, τη Σάξμπουργκ. Το σώμα της βρέθηκε άφθαρτο και μεταφέρθηκε σε λευκή, μαρμάρινη λάρνακα.

Το 695, δηλαδή δεκαέξι χρόνια μετά την κοίμησή της, η Σάξμπουργκ μετέφερε τα λείψανά της από κοινό τάφο στον καινούριο ναό της Μονής του Έλυ. Σύμφωνα με το Liber Eliensis, όταν άνοιξαν τον τάφο της, βρήκαν το σώμα της άθικτο, και η λάρνακα και τα ενδύματά της αποδείχθηκαν θαυματουργά. Η λάρνακα προερχόταν από τα ερείπια των Ρωμαίων στο Γκραντσεστερ και ταίριαζε ακριβώς στο σώμα της. Η Σάξμπουργκ επέβλεψε η ίδια την προετοιμασία και την ταφή της αδελφής της — την έπλυναν, την έντυσαν με νέα ενδύματα και την επανέθαψαν — χωρίς την επίσημη εποπτεία επισκόπου. Η τελετή βασίστηκε στις γνώσεις που είχε αποκτήσει από τις σχέσεις της οικογένειάς της με τη Μονή του Φαρεμουτιέ στη Γαλλία.

Μετά τη Σάξμπουργκ, η ανιψιά και η δισέγγονη της Αιθελθρύδης, επίσης βασιλικής καταγωγής, διετέλεσαν ηγουμένες της μονής του Έλυ.

Η κληρονομιά της

Η Αγία Αιθελθρύδη τιμάται από την Αγγλικανική Εκκλησία με μικρό εορτασμό στις 17 Οκτωβρίου σύμφωνα με το Book of Common Prayer και στις 23 Ιουνίου στο Common Worship ημερολόγιο των αγίων.

Ο ναός της Αγίας Αιθελδρέδας στο Ely Place στο Χόλμπορν του Λονδίνου είναι αφιερωμένος στην αγία. Ήταν αρχικά μέρος του παλατιού των επισκόπων του Έλυ. Μετά τη Μεταρρύθμιση, χρησιμοποιήθηκε για σύντομο διάστημα από Ισπανό πρέσβη για Καθολική λατρεία, και το 1874 αγοράστηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Είναι από τους παλαιότερους καθολικούς ναούς της Αγγλίας που βρίσκονται ακόμη σε χρήση.

Ο ναός της Αγίας Αιθελδρέδας στο Χάτφιλντ, του 13ου αιώνα αλλά με αγγλοσαξονικές ρίζες, ονομάστηκε προς τιμήν της, επειδή βρισκόταν κοντά σε παλάτι των επισκόπων του Έλυ, που την είχαν ως προστάτιδα.

Η καθολική ενορία της Αγίας Αιθελδρέδας στο Έλυ ανήκει στην Επισκοπή της Ανατολικής Αγγλίας. Φυλάσσει το ιερό και λείψανά της, συμπεριλαμβανομένου και του χεριού της.

Ο ναός της Αγίας Αιθελδρέδας στο Γουάιτ Νότλεϊ του Έσσεξ, αγγλικανικός και αγγλοσαξονικής κατασκευής, έχει χτιστεί πάνω σε ρωμαϊκό ναό και περιέχει μεγάλο αριθμό ρωμαϊκών τούβλων. Έχει επίσης μικρό μεσαιωνικό βιτρό με την εικόνα της αγίας, τοποθετημένο σε λίθινο πλαίσιο που προέρχεται από χριστιανική ρωμαϊκή ταφική πλάκα με το σύμβολο Χι Ρο (☧).

Ο ναός της Αγίας Αιθελδρέδας στο Χίστον, ίσως προσκύνημα στον δρόμο για το Έλυ, κατεδαφίστηκε το 1599 και τα υλικά του χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Μάντινγκλεϊ Χολ. Η ύπαρξή του τιμάται με βιτρό παράθυρο.

Η λέξη “tawdry” και η Αγία Όντρεϊ

Το κοινότερο όνομα της Αγίας Αιθελθρύδης στην Αγγλία ήταν Saint Audrey (Αγία Όντρεϊ). Από αυτό προέρχεται η αγγλική λέξη tawdry (=φθηνό, κακόγουστο κόσμημα ή στολίδι). Κατά τη μεσαιωνική περίοδο, στο Έλυ γινόταν κάθε χρόνο εμποροπανήγυρη προς τιμήν της (St Audrey’s Fair), όπου πουλιούνταν δαντελένια κασκόλ και περιδέραια σεμνά και ταπεινά. Τον 17ο αιώνα, αυτά τα είδη θεωρήθηκαν ξεπερασμένα ή φτηνά από τους Πουριτανούς της Ανατολικής Αγγλίας, και έτσι το όνομά της συνδέθηκε με την έννοια της ματαιοδοξίας που η ίδια απαρνήθηκε.

Αγιολογικές πηγές για την Αιθελθρύδη

Υπάρχουν πολλές αγιογραφικές αφηγήσεις για τη ζωή της Αγίας Αιθελθρύδης σε διάφορες γλώσσες, όπως τα λατινικά, τα παλαιοαγγλικά, τα παλαιογαλλικά και τα μεσαία αγγλικά. Σύμφωνα με τη μελετήτρια Jocelyn Wogan-Browne, «στη μεσαιωνική Αγγλία γράφτηκαν περισσότερα κείμενα στη δημώδη γλώσσα για την Αιθελθρύδη απ’ ό,τι για οποιαδήποτε άλλη γηγενή γυναίκα άγια».

Η Αιθελθρύδη αναφέρεται σε ποικίλα έργα, όπως:

Η Εκκλησιαστική Ιστορία του Αγγλικού Λαού του Βέδα του Σεπτού (8ος αιώνας),

Οι Βίοι των Αγίων του Αέλφρικ (10ος αιώνας),

Οι Βίοι των Αγίων Γυναικών του Γκοσελένου του Σαιν-Μπερτέν (11ος αιώνας),

Το Liber Eliensis (12ος αιώνας), χρονικό της Μονής του Έλυ,

Το παλαιογαλλικό ποίημα La vie seinte Audree της Μαρί ντε Φρανς,

Το South English Legendary, μία συλλογή αγιολογικών κειμένων στα μεσαία αγγλικά,

Και ένας μεσαία αγγλικός βίος που φυλάσσεται στο χειρόγραφο BL Cotton Faustina B.iii.

Υπάρχει επίσης και ένα σύγχρονο μυθιστορηματικό έργο για τη ζωή της, γραμμένο από τη Moyra Caldecott.