Σιδηρόκαστρο
Οικισμοί: Σιδηρόκαστρο
Ιστορικά | Φωτογραφίες | Βίντεο | Πρόσωπα | Καταστήματα/Υπηρεσίες | Αναρτήσεις |
Κοντά στην κωμόπολη υπάρχουν βυζαντινό κάστρο, λαξευτοί μακεδονικοί τάφοι, ρωμαϊκός οικισμός και νεκροταφείο. Επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν (Demirhisar) Δεμίρ Ισσάρ (σιδερένιο κάστρο) και κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα αποτελεσε σημαντική εστία του ελληνισμού. Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε το Σιδηρόκαστρο στις 27 Ιουνίου 1913.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Το Σιδηρόκαστρο είναι αμφιθεατρικά χτισμένο στους πρόποδες του Ισσάρι, πανύψηλου και απόκρημνου γρανιτένιου γκρίζου βράχου που δεσπόζει ανατολικά και στους τριγύρω λόφους του, που σε όποιο σχεδόν σημείο του κι αν βρίσκεται ο επισκέπτης, βλέπει την υπόλοιπη πόλη. Είναι αρχαία πόλη, οι πρώτοι κάτοικοί της λέγονταν Σίντιοι και η περιφέρειά της περιφέρεια Σιντικής.
Οι κάτοικοι του Σιδηροκάστρου είναι γηγενείς και πρόσφυγες από διάφορα μέρη: Μικρασιάτες, οι Μελενίκιοι που ήρθαν το 1913 από το Μελένικο, Θρακιώτες που ήρθαν από την Ανατολική Θράκη (Ευρωπαϊκή Τουρκία) το 1922 με την Μικρασιατική καταστροφή, Πόντιοι, Βλάχοι και άλλοι από διάφορα μέρη της Ελλάδος.
Ο ποταμός Κρουσοβίτης, παρακλάδι του Στρυμόνα, το χωρίζει σε δύο μέρη που ενώνονται με γέφυρες: του Καλκάνη, από το όνομα του μηχανικού που την κατασκεύασε, και του Σταυρού, επειδή τα Θεοφάνια ρίχνεται απ’ αυτήν ο Σταυρός. Επίσης ξεχωρίζουν οι γέφυρες της Μαϊμούδας (ξεροπόταμος) που ενώνουν τις καλυμμένες με γκαζόν και πικροδάφνες όχθες της.
Το όνομά του, το πήρε ως αντιδάνειο από την παλαιότερη τούρκικη απόδοση του Δεμίρ Ισάρ (Демир Хисар) ή του πελώριου βράχου που δεσπόζει στην πόλη ύψους 155μ. ως σιδερένιο κάστρο Σιντι+ισάρι > Σιντισάρι > Σιντιρισάρι > Σιδηρόκαστρο – κι αποτελεί τη μια έδρα από τις τέσσερις επαρχίες του νομού Σερρών, της επαρχίας Σιντικής. Βρίσκεται βορειοανατολικά των Σερρών και σε απόσταση 20 χιλιομέτρων.
Εκτός από τις εσωτερικές ομορφιές έχει και τριγύρω πολλές άλλες παρόμοιες όπως τα υπαίθρια κολυμβητήρια, τους καταρράκτες, τα ιαματικά λουτρά, γνωστά για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Τέλος η γεωγραφική θέση του δήμου Σιδηροκάστρου πάνω στον κύριο οδικό άξονα, ο οποίος συνδέει τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αυτές της Ανατολικής Ευρώπης, τον κάνει να ξεχωρίζει και να έχει πολλά πλεονεκτήματα και ιδίως να προσφέρεται για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, καθώς από τη μια γειτονεύει με τον υγροβιότοπο της Κερκίνης και από την άλλη με τον ορεινό όγκο του Λαϊλιά και του Μπέλες.
Στην ευρύτερη περιοχή του Σιδηροκάστρου υπάρχουν αδρανή, μάρμαρα, λιγνίτης, μαγγάνιο, χαλκός, πυρομορφίτης, σίδηρος, χρωμίτης, δολομίτης, ουράνιο καθώς και γεωθερμικοί πόροι, ενώ όλη η περιοχή είναι πλούσια σε μεταλλεύματα (κυρίως μαγγάνιο, χαλκό και σίδηρο).
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Η ιστορία της πόλης του Σιδηροκάστρου κατά την αρχαιότητα, στα χρόνια του Μ. Αλέξανδρου, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της ευρύτερης Ελλάδας. Υπήρξε ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους ολόκληρου του οικοδομήματος του Ελληνισμού, ανασχετικός των βουλγαρικών επιδρομών, με σταθμό στην ιστορία του τη θρυλική μάχη του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου, Αυτοκράτορα του Βυζαντίου που κατανίκησε τους Βουλγάρους το 1014 στη Θέση ‘‘Κλειδί’’ στο Ρούπελ Σιντικής δίπλα σχεδόν στο Σιδηρόκαστρο καταστρέφοντας ολοσχερώς τον στρατό του Σαμουήλ και χαρίζοντας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεκάδες χρόνια ειρήνης και ησυχίας. Γνώρισε σύντομη κατοχή από τους Νορμανδούς (1185 μ.Χ) και Βουλγάρους (1204 μ.Χ) και απελευθερώθηκε από τον Ιωάννη Βατάτζη για να κατακτηθεί στη συνεχεία από τον Κράλη της Σερβίας Στέφανο Δουσάν. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1383 έπεσε στα χέρια των Τούρκων για να παραμείνει κάτω από την Οθωμανική σκλαβιά για 529 χρόνια. Στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάκτησή του, κατοίκησαν στην πόλη, που μετονομάστηκε ‘‘Δεμίρ Ισάρ’’, επτά έως οκτώ χιλιάδες Τούρκοι. Στις αρχές του 19ου αιώνα το Σιδηρόκαστρο είχε αμιγή Τουρκικό πληθυσμό που μειώθηκε με τις μεγάλες επιδημίες πανώλης (1816-1820-1822-1836) για να ακολουθήσει μετεγκατάσταση πάλι Ελλήνων από τα γύρω χωριά και στη συνεχεία από το Μελένικο.
Στα 1876-77 η πόλη παρουσιάζει την εξής εικόνα από άποψη πληθυσμού: 200 Ελληνικές οικογένειες μαζί με λίγες Βουλγαρικές, 300 οικογένειες Τουρκικές, 50 Κιρκασίων Μουσουλμάνων, 150 οικογένειες τσιγγάνων Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Με το πέρασμα του χρόνου η Ελληνική Κοινότητα ενισχύεται όλο και περισσότερο και στα χρόνια 1909-1913 το Σιδηρόκαστρο αριθμεί 4700 κατοίκους από τους οποίους 3000 Τούρκοι, 1000 Έλληνες, 300 Τουρκόγυφτοι, 200 Κιρκάσιοι, 150 χριστιανοί τσιγγάνοι και 50 Βούλγαροι. Το 1912 με τον 1ο Βαλκανικό πόλεμο και την νίκη των συμμαχικών δυνάμεων (Ελλάδα - Βουλγαρία - Ρουμανία - Μαυροβούνιο) το Σιδηρόκαστρο απαλλάσσεται από τον Τουρκικό ζυγό και περνάει στην δικαιοδοσία των Βουλγάρων, με πολλά δεινά για την πόλη παρά την ολιγόχρονη κατοχή από τους βόρειους γείτονές μας, για να απελευθερωθεί στις 27 Ιουνίου 1913 από τον Ελληνικό στρατό που τους κατατρόπωσε στην εποποιία της μάχης των στενών της Κρέσνας. Αυτή την περίοδο (28 Ιουλίου) το ιστορικό Μελένικο με την συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) αποκλείεται των κόλπων της μητρός Ελλάδας. Το Μελένικο , η γραφική αυτή πολιτεία, αριθμούσε την εποχή εκείνη 500 περίπου Ελληνικές οικογένειες, 80 Οθωμανικές, 60 τσιγγάνικες και 10 μόνο Βουλγαρικές. Χαρακτηριστικό της πόλης οι 70 εκκλησίες και η κοινοτική της οργάνωση. Η διοίκηση της από το 1813 καθοριζόταν από γραπτό τυπωμένο καταστατικό χάρτη που με ειδικά άρθρα προέβλεπε κάθε λεπτομέρεια για την κοινωνική πρόνοια καθώς και για την οργάνωση και την εποπτεία των σχολείων. Το 1916 αφού η πόλη του Σιδηροκάστρου απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος της προσφυγιάς απ’ το πυρπολημένο Μελένιο , δέχεται την δεύτερη κατοχή απο τους Βουλγάρους, ιδιαίτερα σκληρή και απάνθρωπη, που δεν πτόησε το Ελληνικό φρόνημα των υπό κατοχή κατοίκων της Ανατολικής Μακεδονίας.
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Η ανατολή του 20ου αιώνα βρίσκει το Σιδηρόκαστρο (Δεμίρ Ισσάρ) υπό τουρκική κατοχή, όπως υπό τουρκική κατοχή βρισκόταν και όλο το βόρειο τμήμα της σημερινής Ελλάδας. Μετά την απελευθέρωση το 1913 σε όλη την Μακεδονία εφαρμόστηκε ο διοικητικός θεσμός της Δημογεροντίας, διότι το σύστημα αυτό εξυπηρετούσε τη διοίκηση μικτών πληθυσμών όπως ήταν και το Σιδηρόκαστρο. Το Σιδηρόκαστρο ήταν πρωτεύουσα της «Υποδιοίκησης Δεμίρ Ισσάρ» μέχρι το 1922, χρονιά κατά την οποία μετονομάζεται σε «Υποδιοίκηση του Σιδηροκάστρου».
Από το 1924 πήρε τον τίτλο «Επαρχία Σιντικής» που βγήκε από ιστορικά δεδομένα και επικυρώθηκε με Β.Δ. Ως Επαρχία Σιντικής λειτούργησε διοικητικά μέχρι το 1971, οπότε καταργήθηκε από την δικτατορία της 21ης Απριλίου του 1967.
Το Δεμίρ-Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο) από την απελευθέρωσή του 1913 μέχρι το 1920 ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου Δήμου. Στο Δήμο αυτό υπάγονταν όλα τα πέρα από το Στρυμόνα χωριά της Σιντικής μέχρι το Άγκιστρο. Από το 1923 εφαρμόστηκε ο ν. Δ.Ν.Ζ (περί Δήμων και Κοινοτήτων), οπότε όλα τα μεγάλα χωριά αποτέλεσαν ξεχωριστές κοινότητες. Έτσι το Σιδηρόκαστρο υποβιβάστηκε σε κοινότητα στην οποία περιλαμβάνονταν τα χωριά Θερμοπηγή, Στρυμονοχώρι, Χαροπό, Σχιστόλιθο, Φαιά Πέτρα, Πολύβρυσο, Λαγώνι, Άνω και Κάτω Αμπέλα, Καμαρωτό και Χορτερό. Αργότερα αποσπάστηκαν τα μεγαλύτερα χωριά, που αποτέλεσαν αυτόνομες διοικητικές μονάδες (κοινότητες) και έτσι το Σιδηρόκαστρο έμεινε μόνο με το Σχιστόλιθο, τη Φαιά Πέτρα, την Κάτω Αμπέλα και τους ορεινούς συνοικισμούς Πολύβρυσο και Λαγώνι.
Το Σιδηρόκαστρο, λόγω της γεωπολιτικής του θέσης, υπήρξε σημαντικό διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Εκτός από τις υπηρεσίες του Δήμου και της Επαρχίας, το Δασαρχείο, το Δικαστήριο, ο Ο.Τ.Ε, η Δ.Ε.Η, το Γυμνάσιο, το Ορφανοτροφείο κλπ, προσέφεραν σπουδαίες υπηρεσίες στους πολίτες της ευρύτερης περιοχής. Οι κάτοικοι του Σιδηροκάστρου πριν από τη Βουλγαρική εισβολή του 1912, ανήρχοντο σε 4700 κατοίκους, από τους οποίους οι 3000 ήταν Οθωμανοί, οι 1000 Έλληνες, οι 400 Αθίγγανοι, οι 200 Κιρκάσιοι και οι 50 Βούλγαροι.
Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913, οι Μελενίκιοι εγκαταλείπουν το Μελένικο και εγκαθίστανται στο Σιδηρόκαστρο. Με την εγκατάσταση τους αυξάνεται σημαντικά το ελληνικό στοιχείο του Σιδηροκάστρου. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή του πληθυσμού, αποχωρούν από το Σιδηρόκαστρο οι Οθωμανοί (Τούρκοι) και εγκαθίστανται οι έλληνες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο. Ορισμένοι από τους πρόσφυγες εγκαθίστανται σε τουρκικά σπίτια, ενώ για τους υπόλοιπους χτίζονται σπίτια κοντά στον Σιδηροδρομικό Σταθμό (Συνοικισμός). Οι πρόσφυγες από τον Πόντο προτίμησαν να κτίσουν οικισμούς αυτόνομους, όπως είναι το Πολύβρυσο, το Λαγώνι, η Θερμοπηγή, η Αμπέλα.
Με την τελευταία διοικητική αναδιάρθρωση που πραγματοποιήθηκε στη χώρα με το σχέδιο «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ» το Σιδηρόκαστρο ορίστηκε πρωτεύουσα του διευρυμένου Δήμου Σιδηροκάστρου, στον οποίο συμπεριελήφθησαν κοινότητες, όπως το Βαμβακόφυτο, το Χαροπό, το Καμαρωτό, το Χορτερό και το Στρυμονικό. Η αναδιάρθρωση αυτή κρίνεται ως θετική για την πρώτη φάση λειτουργίας της, θα πρέπει όμως να ακολουθήσει μια πιο τολμηρή αποκέντρωση και να εκχωρηθούν στους Δήμους αρμοδιότητες-εξουσίες και να δοθούν ανάλογες πιστώσεις από την κεντρική εξουσία για να λειτουργήσουν οι Δήμοι πιο αποτελεσματικά, προς όφελος των πολιτών. Υποδιοικητές από το 1913 μέχρι το 1924 διετέλεσαν οι: Σταμάτης Σταματίου, Ναπολέων Παπαδάτος, Δημήτριος Σωτηριάδης, Νικόλαος Μανούσης, Πασχάλης Σαράντης, Κων/νος Λυμπέρης. Έπαρχοι από το 1925 μέχρι το 1975 διετέλεσαν οι: Μιχαήλ Αλμέιδα, Ιωάννης Δημητριάδης, Θεόδωρος Κύπρος, Κων/νος Λίβας (επαρχών), Ιωάννης Λάζαρης.
Μεταπολεμικά οι: Δημήτριος Χριστοφορίδης, Ηλίας Τσιρκινίδης, Χρήστος Τσιγαρίδας, Γεώργιος Παλαμίδας, Ιωάννης Αθανασίου, Αθανάσιος Σαραντόπουλος, Γεώργιος Αϊδίνης, Ευάγγελος Τσάπανος. Από το 1913 μέχρι την έναρξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου διετέλεσαν δημογέροντες και πάρεδροι οι: Αναστάσιος Πούγγουρας, Δημήτριος Κώτσου, Κων/νος Αναστασίου Πούγγουρας, Γεώργιος Μάνος. Μετά τον πόλεμο, κατά την περίοδο της «Λαοκρατίας», Δήμαρχος διετέλεσε για ένα μικρό διάστημα το μέλος του Κ.Κ.Ε Στέργιος Λεβέντης. Μετά τον Στέργιο Λεβέντη διορισμένοι Δήμαρχοι διετέλεσαν οι: Χρήστος Γεωργόπουλος, Χαράλαμπος Κοντοβραχιονίδης, Γεώργιος Μάνος. Πρώτος αιρετός Δήμαρχος ήταν ο Παναγιώτης Βονίτης. Ο επόμενος αιρετός Δήμαρχος ήταν ο Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης. Κατά την διάρκεια της δικτατορίας (21η Απριλίου 1967) διορισμένοι Δήμαρχοι διετέλεσαν οι: Γεώργιος Παπαβασιλείου, Θωμάς Καμπέρης. Μετά την μεταπολίτευση, οι εκλεγμένοι Δήμαρχοι του Σιδηροκάστρου ήταν οι: Χαράλαμπος Ιντζές, Απόστολος Καρύδας, Βασιλική Χατζηαγγέλλου, Μιχάλης Δοδακόπουλος, Αθανάσιος Σπάσης.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Την κατάσταση που επικρατούσε στο Σιδηρόκαστρο πριν από την απελευθέρωσή του, τη γνωρίζουμε από μαρτυρίες και από τα κείμενα συγγραφέων που σώζονται μέχρι σήμερα.. Το ελληνικό στοιχείο παρά το γεγονός ότι αποτελούσε μειοψηφία από το 1900-1912, διέπρεψε κυρίως στο εμπόριο, υπερείχε πνευματικά και έτσι κατόρθωσε να επηρεάζει με την ακτινοβολία του όλη την γύρω περιοχή. Ο Έβλια Τσελεμπή (Τούρκος ταξιδευτής) γράφει για το Σιδηρόκαστρο την εποχή εκείνη: Σ’ αυτό υπήρχαν 1600 διώροφες λιθόκτιστες και κεραμοσκεπείς οικίες και ήταν ξακουστό για τα παραγόμενα ρόδια του, αλλά και τις θερμοπηγές του. Οι περίπου 4700 κάτοικοι προσπαθούσαν να συμβιώσουν παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν ένα σύνολο ανθρώπων από Οθωμανούς(Τούρκους), Έλληνες, Αθίγγανους, Κιρκάσιους και Βούλγαρους, πολίτες με διαφορετική εθνική συνείδηση, διαφορετικές θρησκείες, διαφορετικό πολιτισμό και διαφορετικά ήθη και έθιμα.
Η εισβολή των Βουλγάρων το 1912 διακόπτει την ήδη διαμορφωθείσα κατάσταση και ο κατακτητής προσπαθεί να επικρατήσει με την τρομοκρατία. Δολοφονούνται δεκάδες αθώοι πολίτες, οικίες καταστρέφονται, λεηλατούνται καταστήματα. Κάθε πολίτης προσπαθεί να επιβιώσει με οποιονδήποτε τρόπο και μερικοί επιλέγουν το δρόμο της ξενιτιάς. Κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί κανείς να ομιλεί για οικονομική ανάπτυξη. Το μόνο πρόβλημα που τους απασχολεί είναι η με κάθε τρόπο επιβίωση. Σοκαρισμένος από το μέγεθος της καταστροφής, αφού επισκέφθηκε το μαρτυρικό Δεμίρ-Ισσάρ στις 4 Αυγούστου του 1913, ο G. BOURDON ανταποκριτής της εφημερίδας FIGARO των Παρισίων, γράφει για την εικόνα που αντίκρυσε “την πόλιν του θανάτου” όπως την αποκαλεί “… Αι οδοί φαίνονται ως να έχωσιν ερημωθεί ανθρώπων. Τα καταστήματα εγκαταλελειμμένα, τα πεζοδρόμια έρημα, εντός των μεγάλων οικιών δεν υπάρχει ανθρώπινη ύπαρξις και εν τις ευρείαις αυλαίς δεν απέμεινεν ουδέ μία όρνις. Ποιός κατακλυσμός παρέσυρε τους κατοίκους της κομψής τούτης πολίχνης; Ούτε η πυρκαγιά, ούτε η λάβα, ούτε ο σεισμός, διότι αι οικίαι είναι ανέπαφοι. Οι Βούλγαροι διήλθον εκείθεν. Το ξίφος, η μάχαιρα, η λόγχη ειργάσθηκαν λυσσωδώς…” και συνεχίζει “… η σιγή και το πένθος πλανώνται επί της πόλεως, ήτις ομοιάζει προς χήραν ακίνητον, ήτις μη έχουσα πλέον την δύναμιν να κλαύση συνεσπειρώθη περί εαυτήν…”.
Μετά την απελευθέρωση (1913) από την Βουλγαρική κατοχή και με την εγκατάσταση των Μελενικίων στο Σιδηρόκαστρο, οι κάτοικοι προσπαθούν να ανασυνταχθούν και να στήσουν το νοικοκυριό τους. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται ως περίοδος ανασύνταξης. Δυστυχώς το 1916 καταλαμβάνεται το Σιδηρόκαστρο και πάλι από τους Βουλγάρους, οι οποίοι αφού συνέλαβαν πολλούς πολίτες, τους εκτόπισαν στα βάθη της Βουλγαρίας όπου τους χρησιμοποίησαν σε βαριά καταναγκαστικά έργα.
Σημαντικό σταθμό στην ιστορία του Σιδηροκάστρου αποτελεί η εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο, μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Ο πληθυσμός αυτή την εποχή υπολογίζεται σε 11000 κατοίκους. Τα προβλήματα είναι πάμπολλα για τους ντόπιους και πολλαπλάσια φυσικά για τους ξεριζωμένους πρόσφυγες. Με αργό αλλά σταθερό βηματισμό η πόλη βρίσκει το ρυθμό της, οι κάτοικοι οργανώνουν τα νοικοκυριά τους, δημιουργούνται νέοι οικισμοί γύρω από το Σιδηρόκαστρο, αυξάνεται η καλλιεργήσιμη γη σημαντικά, οι εμπορικές δραστηριότητες αναπτύσσονται πλέον κανονικά.
Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στο Σιδηρόκαστρο μαζί με τα δεινά που έφεραν όπως την πείνα, τις αρρώστιες κλπ, έφεραν μαζί τους τα ήθη και τα έθιμά τους, τις επαγγελματικές γνώσεις τους, τις δεξιοτεχνίες τους και κυρίως την θέληση τους να ριζώσουν στον τόπο αυτό. Επισημαίνεται ότι μετά το 1922 η πλειοψηφία των κατοίκων του Σιδηροκάστρου είναι Έλληνες. Παρατίθεται κατωτέρω συγκριτικός πίνακας των κατοίκων του Σιδηροκάστρου το 1912 και το 1926 από το βιβλίο του Γ.Ν.Λαμψίδη «Οι πρόσφυγες του 1922».
Σιδηρόκαστρο 1912 1926
Έλληνες 19% 84%
Μουσουλμάνοι 40% -
Σλαβόφωνοι 37% 15%
Διάφοροι 4% 1%
100% 100%
Η σημαντική αύξηση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής στο Σιδηρόκαστρο ήταν απολύτως εναρμονισμένη με την αύξηση που είχε η χώρα και οφείλεται στην αύξηση της καλλιεργήσιμης γης, καθώς επίσης στην αύξηση και τον εκσυγχρονισμό του γεωργικού εξοπλισμού. Αναφέρονται ενδεικτικά συγκριτικά στοιχεία από τη Στατιστική επετηρίδα:
Καλλιεργήσιμη γη στην Μακεδονία
1921 1931
2.683.840στρ. 5.504.622στρ.
Γεωργικός εξοπλισμός στην Μακεδονία:
1913 1924 1929
Άροτρα ξύλινα 310.000 290.000 286.540
Άροτρα σιδερένια 23.000 115.000 242.000
Ελκυστήρες - 185 700
Σπαρτικές μηχανές - 90 181
Θεριστικές μηχανές - 780 3055
Αλωνιστικά μηχανήματα - 230 606
Το 1941 διακόπτεται η ομαλή ανάπτυξη του τόπου με την διπλή κατοχή των Γερμανών και των Βουλγάρων. Ακολουθεί ο εμφύλιος πόλεμος με τα γνωστά επακόλουθα και συνεπώς η περίοδος του1941-1949 είναι από τις πιο πικρές του τόπου και της χώρας γενικότερα. Τη δεκαετία του 50 η χώρα τραυματισμένη από τις δύο περιπέτειες προσπαθεί να βρει το ρυθμό της. Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η οικονομία του Σιδηροκάστρου. Οι κάτοικοί του προσπαθούν να επουλώσουν τις αλλεπάλληλες πληγές και να επιστρέψουν στις εργασίες τους, με όσο κουράγιο τους έχει απομείνει. Τη δεκαετία αυτή γίνονται σημαντικά έργα στο Σιδηρόκαστρο, όπως το έργο της ύδρευσης της πόλης, η διευθέτηση της κοίτης του χειμάρρου, η διαμόρφωση της πλατείας κλπ. Οι κρατικές υπηρεσίες λειτουργούν με τα δεδομένα της εποχής, η οικοδομική δραστηριότητα αυξάνεται, το εμπόριο αναπτύσσεται ομαλά και η γεωργική παραγωγή αυξάνεται.
Το 1958 με Β.Δ, μετά από πρόταση του τότε Δήμαρχου Σιδηροκάστρου αείμνηστου Παναγιώτη Βονίτη, καθιερώθηκε η εμποροπανήγυρη Σιδ/στρου διάρκειας τριών ημερών (30/8–1/9). Για πολλά χρόνια η εμποροπανήγυρη υπήρξε το κορυφαίο θρησκευτικό, οικονομικό και κοινωνικό γεγονός της χρονιάς γιατί συνδύαζε την θρησκευτική λατρεία των πιστών (εορτή της Αγίας Ζώνης), τις εμπορικές δραστηριότητες με τα εκθέματα των πωλητών και την αγοροπωλησία των ζώων, καθώς επίσης και ποικίλες δραστηριότητες ψυχαγωγίας (μουσικές – ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, ποδοσφαιρικοί αγώνες, παλαιστικοί αγώνες, κλπ).
Η επόμενη δεκαετία του 60 παρουσιάζει δύο εικόνες. Στην πρώτη εικόνα εμφανίζεται ένα Σιδηρόκαστρο στο οποίο εκτελούνται σημαντικά έργα για τον τόπο, όπως είναι τα έργα αποχέτευσης και οδοποιίας στο συνοικισμό. Με το άνοιγμα των συνόρων με την γείτονα χώρα, τη Βουλγαρία, άρχισαν εμπορικές συναλλαγές μέσω του τελωνείου του Προμαχώνα. Η μεταφορά ξυλείας και η επεξεργασία αυτής καθώς επίσης η μεταφορά και σφαγή αιγοπροβάτων στα σφαγεία του Σιδηροκάστρου έδωσαν μια δυναμική ανάπτυξη στον τόπο και απασχολήθηκαν δεκάδες Σιδηροκαστρινοί. Στη δεύτερη εικόνα βλέπουμε ένα Σιδηρόκαστρο που αρχίζει να φθίνει και το φαινόμενο της μετανάστευσης σ’ όλη του τη δραματική μεγαλοπρέπεια. Η ανεργία αλλά και άλλοι λόγοι εξανάγκασαν χιλιάδες Σιδηροκαστρινούς να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς Οι πιο τολμηροί εγκαταστάθηκαν στο εξωτερικό, στη Γερμανία κυρίως και άλλοι στα μεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας αναζητώντας καλύτερη τύχη. Σημειώνεται ότι στο θέμα της μετανάστευσης, όπως πολλοί υποστηρίζουν, συνέβαλλε σημαντικά η πολιτική κατάσταση που επικρατούσε τότε με την εγκατάσταση της δικτατορίας του 1967, λόγω των συλλήψεων, των παρακολουθήσεων κλπ.
Οι πρωτοβουλίες ολίγων ιδιωτών να δημιουργήσουν βιοτεχνικές μονάδες δεν κατάφεραν να επιβιώσουν, λόγω του έντονου ανταγωνισμού και των φθηνών προϊόντων που υπήρχε η δυνατότητα να αγοραστούν από την γειτονική χώρα, τη Βουλγαρία. Η προσπάθεια του Δήμου με την δημοτική επιχείρηση των λουτρών κρίνεται ως θετική όμως δεν κατάφερε να ανακόψει την ύφεση και να προσφέρει εργασία στους Σιδηροκαστρινούς επειδή ήταν περιορισμένων δυνατοτήτων.
Σήμερα η οικονομική κατάσταση του Σιδηροκάστρου είναι ζοφερή. Οι καταστηματάρχες μετρούν τα χρόνια για την συνταξιοδότηση τους, η γεωργική παραγωγή που μειώθηκε εξαιρετικά, συντελεί στη σημαντική μείωση του εισοδήματος των αγροτών, η ανεργία που δεσπόζει σε μεγάλο βαθμό, ωθεί τους νέους και τις νέες σε αναζήτηση επαγγελματικής αποκατάστασης εκτός Σιδηροκάστρου.
Το Σιδηρόκαστρο όμως πρέπει να ζήσει και θα ζήσει αν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις του τόπου μαζί με τους φορείς που εκφράζονται στη δημόσια Διοίκηση και την τοπική Αυτοδιοίκηση συνεργαστούν, σχεδιάζοντας τους τρόπους αξιοποίησης σε μέγιστο βαθμό κάθε δυνατής πηγής «εκμετάλλευσης» προκειμένου να βγει ο τόπος απ’ το τέλμα. Το σχέδιο αυτό πρέπει να έχει όραμα και προοπτική και να είναι τολμηρό όπως το απαιτούν οι συνθήκες σήμερα. Το Σιδηρόκαστρο διαθέτει σπουδαίους επιστήμονες, εξαιρετικούς και επιτυχημένους επαγγελματίες, τους οποίους θα πρέπει να αξιοποιήσει με πρωτοβουλία που θα μπορούσε να αναλάβει ο Δήμος, ο οποίος και τα μέσα διαθέτει και την υποχρέωση έχει.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΖΩΗ
Το Σιδηρόκαστρο, πόλη ακριτική ανάμεσα σε βουνά, κοντά στον Στρυμόνα ποταμό και στα σύνορα με την Βουλγαρία, δεν θα πίστευε κανείς ότι θα είχε τόσο πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα. Άνθρωποι με ευαισθησίες και φιλόξενοι οι Σιδηροκαστρινοί, δέχθηκαν πρόσφυγες από κάθε μέρος του Ελληνισμού, αφομοιώθηκαν μαζί τους παίρνοντας και δίνοντας ο καθένας την κουλτούρα του, και δημιούργησαν συλλόγους και σωματεία τα οποία έδωσαν ζωή στην πόλη μας.
Φιλανθρωπικός Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων «Ο Ευαγγελισμός».
Ο παλαιότερος σύλλογος του Σιδηροκάστρου είναι το σωματείο Κυριών και Δεσποινίδων «Ο Ευαγγελισμός». Δημιουργήθηκε από μια ομάδα γυναικών στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Επίσημα σαν σύλλογος ιδρύθηκε στις 8-9-1905 ημέρα εορτής των Γενεθλίων της Θεοτόκου. Η φιλανθρωπική δράση του συλλόγου συνεχίζεται αμείωτη μέχρι σήμερα, με διακοπή την περίοδο 1909-1914 κατά την οποία όλα είχαν αδρανήσει λόγω της Βουλγαρικής επέλασης. Η δραστηριότητα του άρχισε πάλι το 1914 προικίζοντας κοπέλες, βοηθώντας αρρώστους και αγοράζοντας φάρμακα. Το 1940 έπλεκαν ρούχα για τους στρατιώτες και μετά τον πόλεμο δημιούργησαν συσσίτια για απόρους. Στον σύλλογο συμμετέχουν και πρόσφυγες που προσφέρουν την βοήθειά τους αφιλοκερδώς στις ανάγκες που δημιουργούνται ακόμη και σήμερα. Οι πόροι για το φιλανθρωπικό έργο είναι αποκλειστικά από συνδρομές, χορούς, εκδρομές και σπανίως από δωρεές. Σε κάθε εθνική και κοινωνική εκδήλωση της πόλης του Σιδηροκάστρου, η παρουσία του συλλόγου είναι έκδηλη και ζωντανή.
Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου κ Αδελφότητα Κυριών κ Δεσποινίδων «η Αρμονία».
Το 1906 ιδρύεται στο Μελένικο ο σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου. Λίγο μετά την ίδρυση του ανδρικού συνδέσμου, αποφασίσθηκε από τα μέλη του και με την σύμφωνη γνώμη του Μητροπολίτου Μελενίκου Ειρηναίου, να ιδρυθεί και μια γυναικεία αδελφότης με παράλληλη δράση. Έτσι στις 26 Απριλίου 1906, ημέρα της Μεσοπεντηκοστής, ιδρύθηκε η γυναικεία αδελφότης κυριών και δεσποινίδων η «Αρμονία». Με το πρόσχημα των φιλανθρωπικών και μορφωτικών εκδηλώσεων οι παραπάνω σύλλογοι έγιναν συντελεστές των αγώνων για τον Ελληνισμό και την ορθοδοξία του Μελένικου. Πλούσια η εθνική και κοινωνική δράση και των δύο συλλόγων. Μετά τον εκπατρισμό των Μελενικίων το 1913 και την εγκατάστασή τους στο Σιδηρόκαστρο, έγινε επανίδρυση των δύο αδελφών σωματείων το 1914 με μέλη τους απογόνους Μελενικίων οι οποίοι αποτελούν την παρακαταθήκη των προγόνων τους. Ο σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου είναι το μοναδικό σωματείο το οποίο έχει δικούς του οικονομικούς πόρους που προέρχονται από ενοίκια ακινήτων. Αυτό δίνει την δυνατότητα στα δύο αδελφά σωματεία να έχουν πλούσιο φιλανθρωπικό έργο μέχρι και σήμερα. Επίσης συμμετέχουν σε όλες τις εθνικές – θρησκευτικές – κοινωνικές εκδηλώσεις της πόλης του Σιδηροκάστρου. Τελευταία ο σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου με δικούς του οικονομικούς πόρους και σε ιδιόκτητο οικόπεδο, άρχισε την οικοδόμηση μιας αίθουσας πολλαπλών χρήσεων για όλους τους Σιδηροκαστρινούς. Κάθε δύο χρόνια τελείται μνημόσυνο στη μνήμη του Μεγάλου Ευεργέτη Αναστασίου Παλατίδη, από το κληροδότημα του οποίου καλύπτεται εδώ και 156 χρόνια το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών του Παλατιδείου Γυμνασίου – Λυκείου Σιδηροκάστρου.
Πολιτιστικός Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων.
Ο πολιτιστικός λαογραφικός σύλλογος Βλάχων ιδρύθηκε το 1991. Είναι σύλλογος με πολλή ζωντάνια, νέα μέλη και μεγάλη δραστηριότητα. Συμμετέχουν στο πανελλήνιο αντάμωμα βλάχων που πραγματοποιείται σε διάφορες πόλεις και χωριά της Ηπείρου –Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Μαζί με τον σύλλογο Βλάχων Σερρών αναβιώνουν το πανηγύρι των Αγίων Αποστόλων στο Λαϊλιά Σερρών. Ο σύλλογος διαθέτει χορευτικό τμήμα με παραδοσιακούς χορούς και λαμβάνει μέρος σε ευρωπαϊκό φεστιβάλ με εξαιρετικές επιδόσεις. Έχει δημιουργήσει επίσης χορωδία η οποία συμμετέχει σε διάφορες εκδηλώσεις του Σιδηροκάστρου και αλλού στον Ελλαδικό χώρο. Η πορεία του μπορεί να χαρακτηριστεί ανοδική χωρίς υπερβολή αφού μάλιστα τελευταία δημιούργησε και τμήμα αιμοδοσίας. Είναι ένας αξιέπαινος σύλλογος στον οποίο τα μέλη του εργάζονται άοκνα και με διάθεση προσφοράς.
Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος παφραίων «Η ΠΑΦΡΑ».
Πλούσια η πολιτιστική δράση του συλλόγου παφραίων, εντός και εκτός του Σιδηροκάστρου. Συμμετέχει σε πολιτιστικά φεστιβάλ, πραγματοποιεί ημερίδες των ποντίων του δυτικού πόντου με συμμετοχή συνέδρων από διαφόρους νομούς της χώρας και διοργανώνει επίσης πληθώρα άλλων εκδηλώσεων. Έχουν εκλέξει συντονιστική επιτροπή με σκοπό να φροντίσει για την ίδρυση παρόμοιων σωματείων σε όλη την Ελλάδα. Τα μέλη του είναι πόντιοι του δυτικού πόντου.
Ποντιακός Σύλλογος Σιντικής «ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ».
Ο ποντιακός σύλλογος Σιντικής «οι Κομνηνοί» ιδρύθηκε το 1976. Πλούσια η πολιτιστική του δραστηριότητα. Κάθε χρόνο διοργανώνει εκδηλώσεις μνήμης για την γενοκτονία του ποντιακού Ελληνισμού, συμμετέχει σε εκδηλώσεις που πραγματοποιούν οι πόντιοι σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, διαθέτει χορευτικό τμήμα το οποίο εμφανίζεται σε τηλεοπτικές εκπομπές, πραγματοποιεί χορούς προς τιμήν των ιδρυτικών μελών του καθώς και ποντιακές βραδιές σε χωριά της επαρχίας Σιντικής και στο Σιδηρόκαστρο. Διαθέτει επίσης ιστοσελίδα στο Ίντερνετ. Σκοπός του συλλόγου είναι η διάσωση και η συνέχιση της πλούσιας κληρονομιάς που έφεραν οι προγονοί τους από τον πόντο.
Κυνηγετικός Σύλλογος Σιδηροκάστρου και Περιφέρειας η «ΘΕΑ ΑΡΤΕΜΙΣ».
Ο κυνηγετικός σύλλογος Σιδηροκάστρου είναι από τους παλαιότερους κυνηγετικούς συλλόγους του Ν. Σερρών. Συμμετέχει στο συντονιστικό Νομαρχιακό όργανο για την πυροπροστασία του Ν. Σερρών κατά τους θερινούς μήνες. Υλοποιεί πρόγραμμα βελτίωσης βιοτόπων με την καλλιέργεια άγονων εκτάσεων προς όφελος των θηραμάτων και γενικότερα των ειδών της άγριας πανίδας. Συνεργάζεται με αξιόλογο επιστημονικό επιτελείο που αποτελείται από δασολόγους, κτηνιάτρους και θηραματολόγους. Παρακολουθεί τις πληθυσμιακές διακυμάνσεις των υδροβίων θηραματικών ειδών στη λίμνη της Κερκίνης. Διαθέτει ιστοσελίδα στο διαδίκτυο προβάλλοντας πληροφορίες και ειδήσεις, προωθώντας μ’ αυτό τον τρόπο τον κυνηγετικό τουρισμό.
Σύλλογος προσφύγων Ανατολικής Θράκης «Γεώργιος Βιζυηνός».
Ο σύλλογος προσφύγων ανατολικής Θράκης Γεώργιος Βιζυηνός ιδρύθηκε το 2001. Καινούργιος σύλλογος με διάθεση για προσφορά και δράση. Λειτουργεί τμήμα διδασκαλίας παραδοσιακών θρακιώτικων και άλλων δημοτικών χορών, διατηρεί μουσείο με φωτογραφικό υλικό των προγόνων και των αλησμόνητων πατρίδων με παραδοσιακές φορεσιές και διάφορα εργαλεία οικιακής χρήσης. Έχει εντευκτήριο για την συνάντηση των μελών του και την πραγματοποίηση κοινωνικών εκδηλώσεων. Για την διατήρηση ζωντανής της ανάμνησης των αλησμόνητων πατρίδων, κάνει κατά διαστήματα εκδρομές στην ανατολική Θράκη και στην Κωνσταντινούπολη.
Αδελφότητα Μικρασιατών Σιδηροκάστρου «ο Άγιος Παντελεήμων».
Σκοπός της αδελφότητας η οποία ιδρύθηκε το 1999 είναι η αναβίωση και διατήρηση των ηθών και εθίμων των Μικρασιατών καθώς και η προβολή της λαογραφικής, ιστορικής, καλλιτεχνικής και πνευματικής κληρονομιάς. Διατηρεί λαογραφικό μουσείο με συλλογή αξιόλογων εκθεμάτων, πολλά απ’ τα οποία είναι μοναδικά ως εκθετικό υλικό στην πατρίδα μας. Επίσης διατηρεί τράπεζα αίματος.
Σύλλογος «Φίλων Βυζαντινής κ Δημοτικής Μουσικής» Μικτή τετράφωνη χορωδία.
Ιδρύθηκε από τον μουσικό Κων/νο Μπασλή. Τα μέλη της χορωδίας είναι περίπου 40. Σημερινός μαέστρος είναι ο κύριος Νικόλαος Καλαϊτζής. Η παρουσία της μικτής τετράφωνης χορωδίας στο Σιδηρόκαστρο είναι εντονότατη. Συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στη πόλη. Συμμετέχει σε φεστιβάλ χορωδιών σε πόλεις της Ελλάδος αλλά και στο εξωτερικό. Εμφανίζεται σε τηλεοπτικούς σταθμούς παρουσιάζοντας πλούσιο ρεπερτόριο τραγουδιών το οποίο ανανεώνεται συχνά υπό την διεύθυνση του μαέστρου και την εποπτεία του προέδρου του. Απώτερος σκοπός του, ο εμπλουτισμός της χορωδίας με νέα μέλη. Σύλλογος Φίλων Σπηλαιολογίας και Περιβάλλοντος Σιντικής «ο Μαύρος Βράχος».
Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 2003 κατόπιν εντόνων προσπαθειών και σπηλαιολογικών ερευνών από τον κ. Ελευθέριο Ελευθεριάδη. Με πρωτοβουλία του προαναφερθέντος συγκροτήθηκαν ομάδες έρευνας 10 ατόμων που συμμετείχαν στον εντοπισμό πνεύμονα που θα οδηγούσε στο μεγάλο σπήλαιο του Μαύρου Βράχου. Εκδόθηκε βιβλίο με τίτλο Σπηλαιολογικές έρευνες περιοχής Σιδηροκάστρου, το οποίο απεστάλη στον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού και στην διευθύντρια του τμήματος Σπηλαιολογίας Βορείου Ελλάδος. Μετά την ανάγνωση του βιβλίου εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για τα σπήλαια του Σιδηροκάστρου. Στις 7-5-2004, ειδικό κλιμάκιο μετέβη στο Σιδηρόκαστρο για αυτοψία στο σπήλαιο. Μέχρι και σήμερα οι εξερευνήσεις των σπηλαίων συνεχίζονται από τον σύλλογο και με την αμέριστη συμπαράσταση του Δημάρχου Σιδηροκάστρου κ. Αθανάσιου Σπάση καθώς και ολόκληρου του Δημοτικού Συμβουλίου, είναι βέβαιο ότι σύντομα θα γίνει πραγματικότητα το όνειρο του κ. Ελευθεριάδη.
ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ, που σημάδεψαν την μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή οι κάτοικοι της πόλης του Σιδηροκάστρου θα συμμετέχουν σε όλα τα μικρά και μεγάλα γεγονότα της εποχής, θα στρατευθούν στον αγώνα της πατρίδος και θα πολεμήσουν με γενναιότητα στα καινούργια πεδία των μαχών που ανοίγονται μπροστά τους συμβάλλοντας με δεκάδες νεκρούς. Στο όραμα της μεγάλης Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, αγωνίστηκαν για να απελευθερώσουν τα προαιώνια Ελληνικά εδάφη της Ιωνίας και Θράκης, με το γνωστό όμως τραγικό τέλος για ολόκληρο των Ελληνισμό. Το Σιδηρόκαστρο θα δεχθεί ατελείωτα για δεύτερη φορά καραβάνια προσφύγων από την Μικρά Ασία , Θράκη , Πόντο , που θα ενσωματωθούν και αφομοιωθούν από τους γηγενείς κατοίκους. Αυτή την περίοδο της δεκαετίας 1920-30 που η πόλη αριθμεί 11000 κατοίκους, μπολιάζεται με τα ήθη και έθιμα των προσφύγων.
ΣΤΟ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ οι Σιδηροκαστρινοί έδωσαν το παρών για μια ακόμη φορά για την ελευθερία της αγαπημένης τους πατρίδας, πληρώνοντας το αναλογούν τίμημα αίματος και οδύνης. Στις 6 Απριλίου οι Γερμανοί θα δεχθούν την σθεναρά αντίσταση των υπερασπιστών των οχυρών του ‘ΡΟΥΠΕΛ’. Στις 22 Απριλίου του 1941, ο Βουλγαρικός στρατός θα φθάσει στο Σιδηρόκαστρο και θα έχουμε την τρίτη κατοχή από τους Βουλγάρους εως το φθινόπωρο του 1944 που θα αποχωρήσουν.
Μνημεία και Αξιοθέατα
Το βυζαντινό κάστρο
Το φρούριο Ισσάρι, κτίσμα του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου, ύψους 155μ., δεσπόζει ΒΔ. της πόλης. "Δεμίρ Ισσάρ" στα τούρκικα σημαίνει «Σιδερένιο κάστρο». Πρωτοχτίστηκε το 527 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και ολοκληρώθηκε από τον Ανδρόνικο Γ' τον Παλαιολόγο (1326-1341). Στο κάστρο υπάρχουν επίσης και τα ερείπια ενός βυζαντινού ναϊδρίου, που καταστράφηκε με την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1384. Από την πανοραμική θέση του κάστρου, μπορεί ο επισκέπτης να παρατηρήσει όλη την πόλη και ένα μεγάλο μέρος του Σερραϊκού κάμπου, με τον ποταμό Στρυμόνα και τη λίμνη της Κερκίνης.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου και Τιμίας Ζώνης.
Το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου ή της Αγίας Ζώνης όπως είναι σήμερα γνωστό ήταν ειδωλολατρικός τάφος Ελληνιστικής εποχής. Αργότερα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Με τον καιρό ο ναός εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε η ύπαρξή του. Ανακαλύφθηκε τον Απρίλιο-Μάιο του 1915 από τη Σιδηροκαστρινή Θεόπεμπτη Παζώνη.
Ο Μητροπολίτης Παρθένιος φρόντισε τότε να χτιστεί ένας μικρός ναός σχεδόν όλος μέσα στον βράχο. Το 1939, επί Μητροπολίτου Βασιλείου, ο ναός επεκτάθηκε και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Ο λαξευμένος στο βράχο ναός-τάφος είναι το Ιερό του σημερινού ναού. Ανακαινίσθηκε εξ ολοκλήρου το 2003 από τον σημερινό Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Μακάριο.
Η πανήγυρη της Αγίας Ζώνης που γινόταν στη Μονή Σπηλαίου στο Μελένικο συνεχίζεται στο Σιδηρόκαστρο.
Η εικόνα αγιογραφήθηκε το 18ο αιώνα στο Άγιο Όρος μετά από παραγγελία του Μελενίκιου Πέτρου Τρένου του Αλεξίου ως εκπλήρωση τάματος. Η εικόνα παριστάνει την Παναγία μεταξύ δυο Αγγέλων να παραδίδει την Αγία Ζώνη στον Απόστολο Θωμά. Στο κάτω μέρος της, εικονίζονται οι έντεκα Απόστολοι γύρω από τον κενό τάφο. Κατά τον εκπατρισμό τους το 1913 οι Μελενίκιοι μετέφεραν την εικόνα μαζί με άλλα κειμήλια στη Μητρόπολη Σιδηροκάστρου.
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Σιντικής στεγάζεται στο ισόγειο της Μαθητικής Εστίας. Σκοπός της είναι η ανύψωση του πνεύματος, η εξάπλωση της γνώσης και της πληροφόρησης ειδικά για την νεολαίας καθώς και η διαφύλαξη της πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το Αρχοντικό Τριανταφύλλου
Το κτήριο κτίσθηκε το 1888. Η πάροδος του χρόνου το κατέστησε ακατοίκητο και ερειπιώδες, όμως μετά από ενέργειες της Μητρόπολης Σιδηροκάστρου και του Ιδρύματος Λεβέντη αποκαταστάθηκε το 2014. Το ισόγειο λειτουργεί ως μουσειακός χώρος με κειμήλια εκκλησιαστικής τέχνης. Στον πρώτο όροφο όπου και η κύρια κατοικία, έγινε μια υποδειγματική αποκατάσταση με συντήρηση των σπάνιων εσωτερικών ζωγραφικών διακοσμήσεων.
Οι διατηρητέες οικίες και τα αρχοντικά
Στην πόλη του Σιδηροκάστρου διατηρούνται οικίες και αρχοντικά, εκ των οποίων πολλά με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής όπως το χαγιάτι και τα τριγωνικά σαχνισιά.
Αγάλματα και μνημεία
Αναθηματική Στήλη, στη μνήμη των υπό των Βουλγάρων εκτελεσθέντων Σιδηροκαστρινών άμαχων πολιτών την 27 Ιουνίου 1913. Στο βάθρο είναι χαραγμένα όλα τα ονόματα των εκτελεσθέντων εθνομαρτύρων.
Προτομή μητροπολίτου Μελενίκου και Σιδηροκάστρου Κωνσταντίνου Ασημιάδη. Ο εθνομάρτυρας Κωνσταντίνος Ασημιάδης, γεννηθείς το 1872 στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης, επέδειξε σημαντική εθνική δράση ως Μητροπολίτης Μελενίκου και Σιδηροκάστρου. Για το λόγο αυτό συνελήφθη το βράδυ της 25ης Ιουνίου 1913 στο Σιδηρόκαστρο από τους Βούλγαρους (που είχαν καταλάβει την πόλη κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο) και οδηγήθηκε με τη βία στο σημείο Καρά Αγάνη (σημερινή Πλατεία Πολυζωΐδη) όπου υπήρχε λάκκος καιόμενης ασβέστου. Εκεί οι βούλγαροι στρατιώτες τον λόγχισαν, τον ποδοπάτησαν και τον κατακρεούργησαν. Μαζί με τον Μητροπολίτη, μαρτυρικό θάνατο βρήκαν ο πρωθιερέας Σταύρος και ο πρόκριτος Παπαχαριζάνος. Την επομένη, ημέρα Τετάρτη, όταν είχε συντελεσθεί και η σφαγή των άλλων θυμάτων, οι Βούλγαροι έσυραν από τα πόδια τα σώματα του Μητροπολίτη και των άλλων εκτελεσθέντων τα έριξαν στο λάκκο της ασβέστου.
Προτομή ευεργέτη Αναστασίου Παλλατίδη, του εκ Μελενίκου.
Προτομή Γεωργίου Κατσάνη, Αντισυνταγματάρχου Καταδρομών πεσόντος το 1974 κατά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο .
Μνημείο Βασιλείου Β' του Μακεδόνος (Μνημείο Μάχης του Κλειδίου). Το Μνημείο βρίσκεται στο 14ο χλμ Σιδηροκάστρου-Προμαχώνα και είναι αφιερωμένο στον αυτοκράτορα Βασίλειο Βουλγαροκτόνο και τη νίκη του κατά τη Μάχη του Κλειδίου, που έλαβε χώρα το 1014 στην ευρύτερη περιοχή. Στην κορυφή του μνημείου είναι τοποθετημένο το σύμβολο Βυζαντίου, ο δικέφαλος αετός, ενώ στη μαρμάρινη στήλη είναι χαραγμένο το επίγραμμα:
ΒΑΣΙΛΕΙΩ ΤΩ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙ ΜΝΗΜΟΝΕΣ ΔΕΙΝΩΝ ΑΕΘΛΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ ΤΟΔΕ ΛΑΪΝΟΝ ΕΠΙΓΟΝΟΙ ΣΤΗΣΑΝ ΔΟΞΗΣ ΑΪΔΙΟΝ
Το ύψωμα του Σωτήρος
Στη βόρειο-δυτική πλευρά του Σιδηροκάστρου, υψώνεται ένας άλλος λόφος στην κορυφή του οποίου δεσπόζει το εξωκλήσι του Σωτήρος Χριστού. Το εξωκλήσι αυτό κτίσθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου από τους στρατιώτες του φυλακίου. Στην πλαγιά του υψώματος αυτού και καθ' όλο το μήκος της, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, απλώνονται οι συνοικίες της Καλλιθέας (Τσερκέζικα), όπως ονομάζονταν κατά την Τουρκοκρατία και του Βαροσίου. Στο ύψωμα αυτό βρέθηκαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα κατά την εκσκαφή των θεμελίων του Α' Δημοτικού Σχολείου και διαφόρων οικιών, τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίου Ρωμαϊκού νεκροταφείου. Στο χώρο αυτό υπήρχε πιθανόν, σύμφωνα με τα ευρήματα και ναός Χριστιανικός ή ειδωλολατρικός. Κατά την Τουρκοκρατία, οι Οθωμανοί είχαν στήσει στην κορυφή του λόφου ένα μεγάλο πυροβόλο, το οποίο έδινε στους Μουσουλμάνους της περιοχής το σύνθημα για την έναρξη και τη λήξη της νηστείας του Ραμαζανιού και Μπαϊραμιού. Από το πυροβόλο αυτό πήρε το όνομα ο λόφος και ονομάσθηκε «Τόπ Μπαϊρ» (Λόφος του Κανονιού). Με το όνομα αυτό αποκαλείται και σήμερα ο λόφος από πολλούς Σιδηροκαστρινούς. Το εξωκκλήσι λειτουργεί μία φορά το χρόνο στις 6 Αυγούστου ανήμερα της γιορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα.
Ο Καταρράκτης Ζεστών Νερών
Ο καταρράκτης βρίσκεται λίγο έξω από το Σιδηρόκαστρο στον ποταμό Κρουσοβίτη, και το νερό που πέφτει από ύψος 15 μέτρων είναι θερμό. Πίσω από τον καταρράκτη βρίσκεται η είσοδος για ένα υπόγειο ποτάμι μήκους 130 μέτρων με σταλακτίτες.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Νεκταρίου και τα ιδρύματα
Απέναντι από την Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Νεκταρίου. Ο Ιερός αυτός Ναός κτίσθηκε ως ξωκλήσι το 1963, από μία ομάδα πιστών. Το 1967 ανακαινίσθηκε από τον Μακαριστό Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη, διαμορφώθηκε ο περιβάλλον χώρος και αποτέλεσε τον πυρήνα της ίδρυσης, με πρωτοβουλία και ενέργειες του, του Κέντρου Περίθαλψης Παίδων με χρόνια αναπηρικά προβλήματα του Υπουργείου κοινωνικής Πρόνοιας και του Γηροκομείου, το οποίο συντηρείται με τη φροντίδα των Μοναχών της Ιεράς Μονής Κηρύκου και Ιουλίττης. Στους πρόποδες του λόφου αυτού, παρά το χείμαρρο της Μαϊμούδας, υπήρχε κατά την Τουρκοκρατία η συνοικία των Αράπηδων ή Αράπικα, όπως ονομάζονταν. Μέχρι το 1960 περίπου υπήρχε και η παραδοσιακή βρύση του Αράπη.
Η Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης
Η Ιερά Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης
Στο ίδιο, υπερκείμενο της πόλης του Σιδηροκάστρου ύψωμα, που βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Τιμίας Ζώνης, είναι κτισμένη Ιερά Μονή αφιερωμένη στους Αγίους Κήρυκο και Ιουλίττα, οι οποίοι κατάγονταν και μαρτύρησαν στο Ικόνιο της Μικρας Ασίας και τιμώνται στις 15 Ιουλίου.
Η μονή ιδρύθηκε το 1967 από τον Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη. Ο μικρός Ιερός Ναός, στο εσωτερικό της Μονής αποτελεί το πρώτο καθολικό ενώ νέος Ιερός Ναός κτίζεται στον εξωτερικό περίβολο της Μονής. Στο εσωτερικό του ισογείου τμήματος του Ναού αυτού και στη δυτική πλευρά του αριστερού και δεξιού κλίτους, έχουν σχεδιασθεί και κατασκευασθεί δύο μικρά παρεκκλήσια αφιερωμένα στη μνήμη Αγίων. Το τμήμα αυτό του Ναού, το οποίο επικοινωνεί με υπόγεια σήραγγα με το εσωτερικό της Μονής, έχει αγιογραφηθεί και τελούνται όλες οι ακολουθίες κάθε Κυριακή και τις μεγάλες εορτές, έως ότου ολοκληρωθεί ο κυρίως Ναός. Στη Μονή λειτουργεί επίσης ξενώνας για τη φιλοξενία προσκυνητών. Περίοπτη θέση στο μοναστηριακό συγκρότημα κατέχει το Μοναστικό Κέντρο Διακονίας, το οποίο κτίστηκε με δωρεά του ιδρύματος Νιάρχου ως φιλανθρωπικό κέντρο.
Η Μονή υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Σιδηροκάστρου. Δυστυχώς στην Μονή πλέον υπάρχει μόνο μία μοναχή.
Το τέμπλο και τα κειμήλια της Μητροπόλεως Μελενίκου
Το τέμπλο της Μητρόπολης Μελενίκου, θαύμα ξυλογλυπτικής με ανάγλυφες παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη μεταφέρθηκε το 1913 στο Σιδηρόκαστρο κατά την εγκατάσταση των Μελενικίων στο ελληνικό έδαφος μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Επίσης οι Έλληνες εκ Μελενίκου διέσωσαν και μετέφεραν το 1913 στη νέα τους πατρίδα, το Σιδηρόκατρο, πλήθος ιερών κειμηλίων ιδιοκτησίας της Μητροπόλεως Μελενίκου που προέρχονταν από 40 εκκλησίες της περιοχής του Μελένικου. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται Ευαγγέλια υπενδεδυμένα με ασήμι, εικόνες επαργυρωμένες, ιερά άμφια και πλήθος από άλλα λατρευτικά αντικείμενα, όλα εξαιρετικής τέχνης κειμήλια, μεγάλης αρχαιολογικής αλλά και συναισθηματικής αξίας. Τα κειμήλια εναποτέθηκαν σε ακίνητο του Σιδηροκάστρου που μίσθωναν οι Μελενίκιοι. Κατά την κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, το 1916, οι Βούλγαροι απέσπασαν παράνομα το ιστορικό τέμπλο της Μητρόπολης Μελενίκου, το οποίο τοποθέτησαν στο Μοναστήρι της Ρίλα στη Βουλγαρία . Ακόμη τον Αύγουστο του 1917 συνέλαβαν τον Δημήτριο Χατζηκούτρα, υπεύθυνο του ακινήτου όπου φυλάσσονταν τα κειμήλια, απέσπασαν τα κλειδιά και ο λοχαγός του 14ου Συντάγματος Πεζικού George Siskoff, διέταξε τη μεταφορά των κειμηλίων, εκτελώντας διαταγή του στρατηγού Rouseff, διοικητού της 7ης Μεραρχίας. Η παράνομη μεταφορά έγινε μάλιστα μεσημέρι, υπό το φως της ημέρας. Οι Βούλγαροι υποχρεωμένοι από τη Συνθήκης του Νεϊγύ το 1919 και ισχυριζόμενοι ψευδώς πως δεν διαθέτουν άλλα, επέστρεψαν στην Ελλάδα κάποια κειμήλια, ελάχιστα σε σχέση με τον συνολικό όγκο των κλαπέντων. Το 1990 όμως αποκαλύφθηκε πως έχουν στην κατοχή τους όλα τα κειμήλια που είχαν κλαπεί από την Ανατολική Μακεδονία κατά την Κατοχή (τα κειμήλια Μελενίκου που βρίσκονταν στο Σιδηρόκαστρο, τα κειμήλια της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών και τα κειμήλια της Μονής Εικοσοφοινίσσης Παγγαίου).
Κοινωνία
Οι κάτοικοι του, προέρχονται από πολλές καταγωγές (ντόπιοι, Βλάχοι, Μελενίκιοι, πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, το Πόντο και την Θράκη, κτλ) αφομοιώθηκαν και αποτελούν σήμερα μια κοινωνία με υψηλό πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδο. Την τελευταία δεκαετία στο σύνολο των κατοίκων προστέθηκαν παλιννοστούντες Ελληνοπόντιοι από την πρώην Σοβιετική Ένωση.
Η οικονομική κατάσταση των κατοίκων, ως απόρροια των γεγονότων που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση της πόλης την 27η Ιουνίου 1913, δεν έδινε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί αξιόλογη κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα. Οι πόλεμοι που ακολούθησαν και οι διάφορες δοκιμασίες δεν επέτρεπαν καμία άλλη σκέψη στους κατοίκους πέραν της εξασφάλισης των αναγκαίων προϋποθέσεων και πόρων για την ασφάλεια της ζωής τους, επούλωση των τραυμάτων από την απώλεια προσφιλών προσώπων και την επιβίωση τους. Παρ’ όλα αυτά, μετά το 1922 και την εγκατάσταση των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, άρχισε ο τόπος να αποκτά μία νέα δυναμική. Αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτοι πολιτιστικοί Σύλλογοι για να διατηρήσουν οι κάτοικοι τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων τους Πατρίδων.
Το Σιδηρόκαστρο μέχρι την κήρυξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου διακρινόταν για την προοδευτική του κοινωνία και την κοσμική του ζωή. Μέσα απ' αυτή την κοινωνία αναδείχθηκαν αξιόλογα άτομα και επιστήμονες. Τα πρώτα χρόνια οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν την Κυριακή το απόγευμα στην πλατεία κάθε γειτονιάς και χόρευαν με τους ήχους παραδοσιακών οργάνων των πατρίδων τους. Οι γάμοι τελούνταν απλά, αλλά πάντοτε παραδοσιακά με την τήρηση των ηθών και εθίμων. Αποτελούσαν δε κοινωνικά γεγονότα με μεγάλη απήχηση.
Την εποχή αυτή, ιδρύθηκαν διάφορα σωματεία ή ανασυστάθηκαν παλαιότερα. Οι γυναίκες ανέπτυξαν αξιόλογη δράση στα τρία γυναικεία σωματεία, «Αναγέννηση», «Αρμονία», των Μελενικίων και «Μέριμνα» των Προσφύγων. Τα δύο πρώτα σωματεία ανέπτυξαν μεγάλη δράση μέχρι το 1940, ενώ το τρίτο υπήρξε βραχύβιο. Τα ανδρικά σωματεία «Πρόοδος» και «Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου» πρωτοστάτησαν στην οργάνωση διαφόρων κοινωνικών και φιλανθρωπικών εκδηλώσεων.
Χοροί, ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και διαλέξεις συγκέντρωναν το ενδιαφέρον των κατοίκων της πόλης. Τις μεγάλες γιορτές τις γιόρταζαν, όπως επέβαλαν τα έθιμα των Πατρίδων. Στα πανηγύρια έσπευδαν όλοι με κάθε μέσο. Τα κάρα στολίζονταν και ξεκινούσαν από τα ξημερώματα για να φθάσουν έγκαιρα το πρωί στην εκκλησία. Τα πανηγύρια της Ζωοδόχου πηγής, του Αγίου Γεωργίου στο Χορτερό, του Αγίου Αθανασίου στο Καμαρωτό, του Προφήτη Ηλία στα Ζεστά Νερά, της Ηράκλειας, αλλά κυρίως της Αγίας Ζώνης στις 31 Αυγούστου συγκέντρωναν και συγκεντρώνουν πολύ κόσμο. Το γλέντι υπό τους ήχους των νταουλιών και των ζουρνάδων έδινε χρώμα σε κάθε πανηγύρι. Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες της τοπικής ομάδος και οι αγώνες πάλης έδιναν τη δική τους εορταστική νότα.
Οι πρώτες ασπρόμαυρες τηλεοράσεις εμφανίζονται από το 1966, όταν άρχισαν να εκπέμπουν οι πρώτοι τηλεοπτικοί σταθμοί από τη γειτονική Γιουγκοσλαβία. Το Σιδηρόκαστρο μάλιστα είχε το προνόμιο λόγω της θέσεως του να λαμβάνει το σήμα αυτό προτού ακόμη λειτουργήσουν τηλεοπτικοί σταθμοί στην Ελλάδα. Από την περίοδο αυτή η τηλεόραση αρχίζει ν' αλλάζει και τον τρόπο ζωής των κατοίκων, οι οποίοι άρχισαν σιγά-σιγά να κλείνονται στα σπίτια τους και να προτιμούν την ηλεκτρονική επικοινωνία.
Την εποχή αυτή, αρχίζει ουσιαστικά να μειώνεται και το ενδιαφέρον για τον κινηματογράφο. Έτσι σταδιακά οι τέσσερις χειμερινοί κινηματογράφοι, που λειτουργούσαν στην πόλη, μετατρέπονται και λειτουργοί ως καφετέριες. Τα πρώτα ταβερνάκια που λειτουργούσαν προπολεμικά και λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο διασκεδάζοντας τον κόσμο με το γραμμόφωνο ή τη λατέρνα ανακαινίζονται. Το καλοκαίρι τα εξοχικά κέντρα του Σιδηροκάστρου με ορχήστρα που μετακαλούσαν από τη Θεσσαλονίκη προσήλκυαν πολύ κόσμο από τη γύρω περιοχή. Ο «Παράδεισος» απέναντι από την εκκλησία της «Ευαγγελίστριας, η «Πράσινη Γωνιά» με τα υπέροχα οπωροφόρα δένδρα στο δρόμο για το Σταθμό, το «Πάνθεον» μέσα στους λαχανόκηπους (μπαχτσέδες), δίπλα από την παλιά γέφυρα στο Βαρόσι, η «Όαση» απέναντι από τον θερινό κινηματογράφο Ολύμπιον, δίπλα από την εκκλησία της Ευαγγελίστριας και το καφενείο στο Σιδηροδρομικό Σταθμό, ανταγωνίζονταν να φέρουν το καλύτερο μουσικό σχήμα από τις Σέρρες και τη Θεσσαλονίκη κάθε Κυριακή.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 λειτούργησαν και οι δυο θερινοί κινηματογράφοι «Παλλάς» και «Ολύμπιον». Οι αντίστοιχοι χειμερινοί λειτουργούσαν ο ένας δίπλα από το Καφενείο «Ομόνοια» και ο άλλος στο Τσαρστή Τζαμί. Τη δεκαετία του 1960, κτίσθηκε και τρίτος χειμερινός κινηματογράφος, απέναντι από την Εθνική Τράπεζα. Σήμερα, έχει μετατραπεί και αυτός σε καφετέρια και καταστήματα. Λίγο αργότερα κυρίως τη δεκαετία του 1970, λειτούργησε και τέταρτος χειμερινός κινηματογράφος, το οίκημα του οποίου πολύ γρήγορα ακολούθησε την τύχη των άλλων κινηματογράφων.
Οι γυμναστικές επιδείξεις των σχολείων αποτελούσαν το κορυφαίο αθλητικό, αλλά και πολιτιστικό γεγονός κάθε Μάιο για τη νεολαία της πόλης. Στα κατηχητικά σχολεία και την ενασχόληση με τον προσκοπισμό, αφιέρωναν ένα μεγάλο κομμάτι από τον ελεύθερο τους χρόνο οι μαθητές τα απογεύματα. Σύμφωνα με το σχολικό κανονισμό, που ίσχυε μέχρι περίπου το τέλος της δεκαετίας του 1970, απαγορεύονταν η κυκλοφορία των μαθητών μετά την 19.00 ώρα στους δρόμους.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το Δημοτικό σχολείο
Στο Σιδηρόκαστρο μετά το 1921 υπήρχε ένα εξατάξιο Δημοτικό σχολείο στο Βαρόσι με τρεις δασκάλους και τρεις δασκάλες. Κάθε τάξη αποτελούνταν από είκοσι περίπου αγόρια και επτά με οκτώ κορίτσια. Η εκπαίδευση δεν ήταν τότε υποχρεωτική, έγινε μετά το 1950.
Την 27η Ιουνίου, ημέρα απελευθέρωσης του Σιδηροκάστρου πραγματοποιούταν μαθητική παρέλαση.
Το Γυμνάσιο
Στο Σιδηρόκαστρο μετά το 1921 υπήρχε ένα τετρατάξιο Γυμνάσιο απέναντι από τον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γεωργίου, το οποίο στεγάζονταν σε ιδιόκτητο σπίτι. Μετά το 1932 χτίστηκε καινούργιο κτίριο με μεγάλες αίθουσες και το γυμνάσιο στεγάστηκε εκεί και έγινε εξατάξιο.
Οι καθηγητές αρχικά ήταν μόνο δύο και για τις τέσσερις τάξεις μετά όμως από διαμαρτυρία των μαθητών ήρθαν στο σχολείο και άλλοι τέσσερεις. Κάθε τάξη αποτελούνταν από εικοσιπέντε περίπου αγόρια και έξι κορίτσια.
Μετά τον πόλεμο του 1940 στο Σιδηρόκαστρο υπήρχαν τρία Δημοτικά, τρία Νηπιαγωγεία και ένα εξατάξιο Γυμνάσιο. Κάθε τάξη είχε περίπου σαράντα μαθητές και κάθε σχολείο διακόσιους πενήντα μαθητές σε σύνολο.
Τη δεκαετία του 1950 έως την δεκαετία του 1970 στο τέλος της κάθε σχολικής χρονιάς, στην αυλή του σχολείου πραγματοποιούνταν απ’ όλους τους μαθητές γυμναστικές επιδείξεις.
Σήμερα στο Σιδηρόκαστρο λειτουργούν τρεις Βρεφονηπιακοί σταθμοί, τέσσερα Νηπιαγωγεία με 140 νήπια και προνήπια, τρία Δημοτικά σχολεία με 500 μαθητές, ένα Παλλατίδειο Γυμνάσιο με 320 μαθητές ένα Ενιαίο Λύκειο με 250 μαθητές, ένα Τεχνικό Επαγγελματικό Λύκειο (Τ.Ε.Ε) και Ι. Ε. Κ. διαφόρων ειδικοτήτων.
Το Ηρώο της πόλης
Το Σιδηρόκαστρο ανήγειρε το 1920 και λίγα χρόνια μετά τη Βουλγαρική κατοχή του 1917 ένα ηρώο στον πευκόφυτο λόφο στο κέντρο της πόλης. Πάνω στις μαρμάρινες πλάκες στις τρεις πλευρές του μνημείου ήταν χαραγμένα με χρυσά γράμματα τα ονόματα των σφαγιασθέντων το 1913 και πεσόντων Σιδηροκαστρινών. Στη μαρμάρινη πλάκα της δυτικής πλευράς υπήρχε χαραγμένο ένα δάφνινο στεφάνι και η επιγραφή: «Η Πόλις του Σιδηροκάστρου εις μνήμην των τέκνων της».
Η κατασκευή του ηρώου αυτού άρχισε το 1920, όταν Δήμαρχος στην πόλη, την περίοδο αυτή, ήταν ο Γεώργιος Μάνος. Η κατασκευή του στοίχισε 150.000 περίπου δραχμές, σημαντικό ποσό για την εποχή εκείνη, που διατέθηκαν από τον προϋπολογισμό του Δήμου και προαιρετικές εισφορές των κατοίκων. Ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου του 1922, όταν την ημέρα αυτή έγινε με κάθε επισημότητα η μετακομιδή των οστών των σφαγιασθέντων στις 25 και 26 Ιουνίου του 1913 Σιδηροκαστρινών από την ασβεσταριά του προαυλίου του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Σιδηροκάστρου, τα οποία τοποθετήθηκαν στη βάση του μνημείου.
Στις 13 και 14 Αυγούστου του 1941, οι Βούλγαροι ανατίναξαν με δυναμίτη το Ηρώο. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου και την αποχώρηση των Βουλγάρων, στο μνημείο συνέχιζαν να αναπαύονται τα οστά των ηρώων της πόλης.
Το 1956 ο Δήμαρχος Παναγιώτης Βονίτης το αναστήλωσε και το επανέφερε στην αρχική του μορφή. Στις νέες του μαρμάρινες πλάκες, που εντοιχίστηκαν και πάλι, προστέθηκαν και τα ονόματα των πεσόντων στην Αλβανία το 1940, αλλά και αυτών που θανατώθηκαν κατά τη Βουλγαρική κατοχή. Τα 1960, η τότε Δημοτική αρχή, υπό τον Αλέξανδρο Τριανταφυλλίδη αποφάσισε την κατεδάφιση του μνημείου, κάτι που δε βρήκε σύμφωνους τους κατοίκους της πόλης, των οποίων η αντίδραση υπήρξε καθολική. Οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και τα υπομνήματα προς την Κυβέρνηση δεν έφεραν αποτέλεσμα και το Ηρώον κατεδαφίσθηκε πλέον οριστικά για να ανεγερθεί Τουριστικό Περίπτερο. Τα οστά των σφαγιασθέντων μαζί με το Μητροπολίτη Μελενίκου, Κωνσταντίνο Ασημιάδη Σιδηροκαστρινών το 1913, μεταφέρθηκαν από τον τότε Μητροπολίτη Βασίλειο, στο εξωκλήσι του προφήτη Ηλία.
Η Δημοτική αρχή, για να μετριάσει τις αντιδράσεις, που προκάλεσε η κατεδάφιση του Ηρώου αυτού, διενήργησε Πανελλήνιο Έρανο και φιλοτέχνησε το Άγαλμα του Μ. Αλεξάνδρου και της μητέρας του Ολυμπιάδος, το οποίο έστησε στην κεντρική πλατεία, επιδιώκοντας να το καθιερώσει ως Ηρώο της πόλης. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα, ως Ηρώο, επιδιώχθηκε να καθιερωθεί μία μαρμάρινη στήλη στην πλατεία, πάνω από το 2° Δημοτικό Σχολείο. Από τη δεκαετία του 1970, ως Ηρώο καθιερώθηκε η μαρμάρινη στήλη, που υπήρχε στο προαύλιο του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων προς τιμή των σφαγιασθέντων το 1913 Σιδηροκαστρινών.
Το 1998 η Δημοτική αρχή υπό τη Δήμαρχο Βασιλική Χατζηαγγέλου, μετά από πρόταση του Μακαριστού Μητροπολίτη Ιωάννη, αποφάσισε να κτίσει στο χώρο του προαυλίου του Ορφανοτροφείου, στη θέση όπου υπήρχε η ασβεσταριά, οστεοφυλάκιο, προκειμένου να μεταφερθούν τα οστά των σφαγιασθέντων το 1913. Μετά και τη διαμόρφωση της πλατείας Πολυζωΐδη, το Ηρώο της πόλης στήθηκε σε περίοπτη θέση στο χώρο της θυσίας των Σιδηροκαστρινών πάνω από το οστεοφυλάκιο, μαζί με τις προτομές του Μητροπολίτη Κωνσταντίνου Ασημιάδη και του Σιδηροκαστρινού ήρωα Αντισυνταγματάρχη Κατσάνη Γεωργίου, ο οποίος ως Διοικητής της 33 Μοίρας καταδρομών της Κύπρου, σκοτώθηκε κατά την Τουρκική εισβολή το 1974 στο ύψωμα του Αγίου Ιλαρίωνα, δίπλα από την Κερύνεια.
Ο Κεντρικός λόφος και το τουριστικό περίπτερο
Στο κέντρο της σημερινής πόλης, ο λόφος στον οποίο ήταν κτισμένο το Δημοτικό περίπτερο, έχει κι αυτός τη δική του ιστορία.
Στο εσωτερικό του λόφου, υπήρχε καταφύγιο, το οποίο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου παρείχε αντιαεροπορική προστασία στον άμαχο Ελληνικό πληθυσμό και κατά την κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως τόπος βασανιστηρίων και εκτελέσεων.
Ο λόφος αυτός, ο οποίος μοιάζει με αρχαία ταφική χωμάτινη τούμπα, χρησιμοποιούνταν κατά την προϊστορική και Μακεδονική εποχή, ως νεκροταφείο, όπως μαρτυρούν απασβεστωμένα οστά, τα οποία προβάλλουν κατά καιρούς στην απόκρημνη του πλευρά. Κατά τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή πιθανόν αποτελούσε χώρο αναψυχής λόγω της θέας που παρείχε, ενώ κατά την Τουρκοκρατία στη νότια του πλευρά, όπου σήμερα είναι κτισμένο το 2° Δημοτικό Σχολείο, υπήρχε σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τα ευρήματα, Μουσουλμανικό νεκροταφείο.
Από το 1922, λίγα χρόνια μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και την απελευθέρωση της περιοχής από τον Τουρκικό και Βουλγαρικό ζυγό ο λόφος αυτός, αποτελούσε τον ιερό χώρο τιμής των ηρώων της πόλης μέχρι το 1962, οπότε κατεδαφίσθηκε το ηρώο για να κτισθεί το Δημοτικό Τουριστικό Περίπτερο. Λίγα χρόνια αργότερα, ένα μεγάλο τμήμα του λόφου αυτού οικοπεδοποιήθηκε.
Οι μαθητικές κατασκηνώσεις Ι.Μ.Σιδηροκάστρου
Στο δάσος της πευκόφυτης κοιλάδας, που διαρρέει ο Χείμαρρος της Μαϊμούδας, στα Ανατολικά της πόλης υψώματα, είναι κτισμένο ένα μικρό εξωκκλήσι στην κορυφή ενός λόφου, αφιερωμένο στη μνήμη του Απόστολου των Εθνών Παύλου. Στη θέση αυτή κτίσθηκαν το 1970, από το Μακαριστό Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη, οι μαθητικές κατασκηνώσεις της Ιεράς Μητροπόλεως Σιδηροκάστρου, οι οποίες φιλοξενούν κάθε καλοκαίρι αγόρια και κορίτσια από την Επαρχία Σιντικής, αλλά και άλλες περιοχές της χώρας.
Φυσικό περιβάλλον
Ο ποταμός Κρουσοβίτης ή Αχλαδίτης, ο οποίος έχει τις πηγές του στην περιοχή του Αχλαδοχωρίου ή Κρουσόβου, όπως ονομάζονταν το χωριό κατά την Τουρκοκρατία, διασχίζει το Σιδηρόκαστρο από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά και συνιστά έναν από τους παραποτάμους του Στρυμόνα. Κατά μήκος της διαδρομής του ποταμού αυτού από το Αχλαδοχώρι μέχρι το Σιδηρόκαστρο, σχηματίζεται κοιλάδα με πλατάνια και πλούσια βλάστηση. Την κοιλάδα αυτή σε αρκετά σημεία κατά μήκος της, την γεφυρώνουν θολωτές κατασκευασμένες πέτρινες γέφυρες, οι περισσότερες των οποίων όμως ανατινάχθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Σημαντικότερη από τις γέφυρες αυτές ήταν η θολωτή πέτρινη του Σιδηροκάστρου, δίπλα τον Πύργο του Ανδρόνικου, η οποία ένωνε τη συνοικία του Βαροσίου με την υπόλοιπη πόλη. Η γέφυρα κατεδαφίσθηκε τη δεκαετία του 1970 για να στηθεί στη θέση της αντίστοιχη σύγχρονη.
Μία νεότερη γέφυρα επίσης, με υπερκείμενα τόξα, που την κάνουν να ομοιάζει με κρεμαστή κατασκευάσθηκε τη δεκαετία του 1930 λίγο πιο κάτω, για να ενώσει τα Τσερκέζικα (Καλλιθέα) και το Βαρόσι με την υπόλοιπη πόλη. Η γέφυρα αυτή μετά από παρεμβάσεις που έγιναν τη δεκαετία του 1980 στα τόξα της και τον φέροντα οπλισμό της, για να συντηρηθεί και να ενισχυθεί, κατέρρευσε τελικά κάτω υπό το βάρος του φορτίου και τις ταλαντώσεις σύγχρονου τριαξονικού φορτηγού οχήματος το 1995. Ανακατασκευάσθηκε επάνω στο ίδιο αρχιτεκτονικό σχέδιο με την προηγούμενη, αλλά με διαπλάτυνση του οδοστρώματος και των ρείθρων (πεζοδρομίων) της και ξαναδόθηκε στην κυκλοφορία το 1998.
Καταρράκτης στην περιοχή «Ζεστά Νερά»
Στο ύψος του Σχιστόλιθου, δίπλα από το μαύρο βράχο, όπου μικραίνει το πλάτος της κοιλάδας, ένα μικρό τεχνητό φράγμα δημιουργεί καταρράκτες. Καταρράκτες σχηματίζονται και στη διασταύρωση της οδού Σιδηροκάστρου- Αχλαδοχωρίου προς τα Ζεστά Νερά. Από τα Ζεστά Νερά μέχρι το σημείο αυτό, τα νερά του ποταμού ακολουθούν υπόγεια και επιφανειακή διαδρομή. Στο σημείο αυτό, τα επιφανειακά νερά σχηματίζουν καταρράκτες πάνω στα σταλαγμιτικά πετρώματα, ενώ τα υπόγεια εξέρχονται στο ίδιο σημείο από ένα σπήλαιο. Στη θέση αυτή παλαιότερα, νερόμυλοι συμπλήρωναν την ομορφιά του τοπίου, αλλά σήμερα σώζονται μόνο τα ερείπια τους.
Κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Κρουσοβίτη, υπάρχουν επίσης σημαντικά σπήλαια, τα οποία είναι υπό εξερεύνηση.
Άλλα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής
Ο υδροβιότοπος της λίμνης Κερκίνης που δημιουργήθηκε από τεχνητή ανθρώπινη παρέμβαση στον Στρυμόνα ποταμό και έχει να παρουσιάσει πάρα πολλές ομορφιές και αξιοθέατα. Αποτελεί το φυσικό βόρειο σύνορο της Ελλάδας με τη Βουλγαρία και είναι υγροβιότοπος προστατευμένος από τη διεθνή Σύμβαση Ραμσάρ.
Τα Λουτρά Σιδηροκάστρου με νερό 45˚C, λίγο βορειότερα από το Σιδηρόκαστρο και κοντά στην σιδηροδρομική γέφυρα του Στρυμόνα. *Υδροθεραπευτήριο λειτουργεί επίσης στην κοινότητα Θερμών, καθώς και στο Άγκιστρο.
Το ιστορικό οχυρό του Ρούπελ, που στις 26 Μαΐου λειτούργησε ως φραγμός στην προέλαση των Γερμανοβουλγαρικών δυνάμεων.
Ο δασοβοτανικός κήπος και το ενυδρείο της Βυρώνειας.
Tο χιονοδρομικό κέντρο στο Λαϊλιά.
Σαμσάρης Κ. Δημήτρης, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την Αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σσ. 56-57, 93-94, 120-123.
Πασχαλέρη Ν. Κανελλίτσα, «Το Σιδηρόκαστρο χθες και σήμερα», Φωτοτυπωτική, Θεσσαλονίκη, 1994.
Τζανακάρης Ι. Βασίλης, «Το Σιδηρόκαστρο επί πτερύγων ιστορίας», Typo Offset , Θεσσαλονίκη, 2002.
Σκαρλάτος Παν. Νικόλαος, «Σιδηρόκαστρο αιώνια πόλη του κάστρου»,Τυποτεχνική Σιδηροκάστρου, 2005.
Προφορική μαρτυρία: Ζαχαριάδης Κων/νος, 12-5-2005.
Έντυπο Ιεράς Μητροπόλεως Σιδηροκάστρου, 30-8-2005.
Προφορική μαρτυρία: Παρίσης Αδάμ, 23-9-2005.
Ιστοσελίδα "Αθήνα 2004" (www.athens2004.com)
Εγκυκλοπαίδεια Δομή, σ. 610 ISBN 960-817778-2
Ομήρου Ιλιάδα, Ραψωδία Α', στ. 593-594
Θουκυδίδου Ιστορίαι, Βιβλίο Β', κεφ. 98
Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008
http://meleniko.gr
Οδός Κωνσταντίνου Μελενίκου, Το πρόσωπο πίσω από την πιο γνωστή «φοιτητική» οδό της Θεσσαλονίκης
http://www.serrelib.gr
Ιερά Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης στο Σιδηρόκαστρο Σερρών
Κωνσταντίνος Τσώπρος, Αναμνήσεις Μελένοικο-Θεσσαλονίκη σ. 36, εκδ. IMXA , 19922η GR ISSN: 0073-862Χ
Μνημεία και Αξιοθέατα
Το βυζαντινό κάστρο
Το φρούριο Ισσάρι, κτίσμα του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου, ύψους 155μ., δεσπόζει ΒΔ. της πόλης. "Δεμίρ Ισσάρ" στα τούρκικα σημαίνει «Σιδερένιο κάστρο». Πρωτοχτίστηκε το 527 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και ολοκληρώθηκε από τον Ανδρόνικο Γ' τον Παλαιολόγο (1326-1341). Στο κάστρο υπάρχουν επίσης και τα ερείπια ενός βυζαντινού ναϊδρίου, που καταστράφηκε με την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1384. Από την πανοραμική θέση του κάστρου, μπορεί ο επισκέπτης να παρατηρήσει όλη την πόλη και ένα μεγάλο μέρος του Σερραϊκού κάμπου, με τον ποταμό Στρυμόνα και τη λίμνη της Κερκίνης.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου και Τιμίας Ζώνης.
Το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου ή της Αγίας Ζώνης όπως είναι σήμερα γνωστό ήταν ειδωλολατρικός τάφος Ελληνιστικής εποχής. Αργότερα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Με τον καιρό ο ναός εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε η ύπαρξή του. Ανακαλύφθηκε τον Απρίλιο-Μάιο του 1915 από τη Σιδηροκαστρινή Θεόπεμπτη Παζώνη.
Ο Μητροπολίτης Παρθένιος φρόντισε τότε να χτιστεί ένας μικρός ναός σχεδόν όλος μέσα στον βράχο. Το 1939, επί Μητροπολίτου Βασιλείου, ο ναός επεκτάθηκε και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Ο λαξευμένος στο βράχο ναός-τάφος είναι το Ιερό του σημερινού ναού. Ανακαινίσθηκε εξ ολοκλήρου το 2003 από τον σημερινό Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Μακάριο.
Η πανήγυρη της Αγίας Ζώνης που γινόταν στη Μονή Σπηλαίου στο Μελένικο συνεχίζεται στο Σιδηρόκαστρο.
Η εικόνα αγιογραφήθηκε το 18ο αιώνα στο Άγιο Όρος μετά από παραγγελία του Μελενίκιου Πέτρου Τρένου του Αλεξίου ως εκπλήρωση τάματος. Η εικόνα παριστάνει την Παναγία μεταξύ δυο Αγγέλων να παραδίδει την Αγία Ζώνη στον Απόστολο Θωμά. Στο κάτω μέρος της, εικονίζονται οι έντεκα Απόστολοι γύρω από τον κενό τάφο. Κατά τον εκπατρισμό τους το 1913 οι Μελενίκιοι μετέφεραν την εικόνα μαζί με άλλα κειμήλια στη Μητρόπολη Σιδηροκάστρου.
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Σιντικής στεγάζεται στο ισόγειο της Μαθητικής Εστίας. Σκοπός της είναι η ανύψωση του πνεύματος, η εξάπλωση της γνώσης και της πληροφόρησης ειδικά για την νεολαίας καθώς και η διαφύλαξη της πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το Αρχοντικό Τριανταφύλλου
Το κτήριο κτίσθηκε το 1888. Η πάροδος του χρόνου το κατέστησε ακατοίκητο και ερειπιώδες, όμως μετά από ενέργειες της Μητρόπολης Σιδηροκάστρου και του Ιδρύματος Λεβέντη αποκαταστάθηκε το 2014. Το ισόγειο λειτουργεί ως μουσειακός χώρος με κειμήλια εκκλησιαστικής τέχνης. Στον πρώτο όροφο όπου και η κύρια κατοικία, έγινε μια υποδειγματική αποκατάσταση με συντήρηση των σπάνιων εσωτερικών ζωγραφικών διακοσμήσεων.
Οι διατηρητέες οικίες και τα αρχοντικά
Στην πόλη του Σιδηροκάστρου διατηρούνται οικίες και αρχοντικά, εκ των οποίων πολλά με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής όπως το χαγιάτι και τα τριγωνικά σαχνισιά.
Αγάλματα και μνημεία
Αναθηματική Στήλη, στη μνήμη των υπό των Βουλγάρων εκτελεσθέντων Σιδηροκαστρινών άμαχων πολιτών την 27 Ιουνίου 1913. Στο βάθρο είναι χαραγμένα όλα τα ονόματα των εκτελεσθέντων εθνομαρτύρων.
Προτομή μητροπολίτου Μελενίκου και Σιδηροκάστρου Κωνσταντίνου Ασημιάδη. Ο εθνομάρτυρας Κωνσταντίνος Ασημιάδης, γεννηθείς το 1872 στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης, επέδειξε σημαντική εθνική δράση ως Μητροπολίτης Μελενίκου και Σιδηροκάστρου. Για το λόγο αυτό συνελήφθη το βράδυ της 25ης Ιουνίου 1913 στο Σιδηρόκαστρο από τους Βούλγαρους (που είχαν καταλάβει την πόλη κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο) και οδηγήθηκε με τη βία στο σημείο Καρά Αγάνη (σημερινή Πλατεία Πολυζωΐδη) όπου υπήρχε λάκκος καιόμενης ασβέστου. Εκεί οι βούλγαροι στρατιώτες τον λόγχισαν, τον ποδοπάτησαν και τον κατακρεούργησαν. Μαζί με τον Μητροπολίτη, μαρτυρικό θάνατο βρήκαν ο πρωθιερέας Σταύρος και ο πρόκριτος Παπαχαριζάνος. Την επομένη, ημέρα Τετάρτη, όταν είχε συντελεσθεί και η σφαγή των άλλων θυμάτων, οι Βούλγαροι έσυραν από τα πόδια τα σώματα του Μητροπολίτη και των άλλων εκτελεσθέντων τα έριξαν στο λάκκο της ασβέστου.
Προτομή ευεργέτη Αναστασίου Παλλατίδη, του εκ Μελενίκου.
Προτομή Γεωργίου Κατσάνη, Αντισυνταγματάρχου Καταδρομών πεσόντος το 1974 κατά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο .
Μνημείο Βασιλείου Β' του Μακεδόνος (Μνημείο Μάχης του Κλειδίου). Το Μνημείο βρίσκεται στο 14ο χλμ Σιδηροκάστρου-Προμαχώνα και είναι αφιερωμένο στον αυτοκράτορα Βασίλειο Βουλγαροκτόνο και τη νίκη του κατά τη Μάχη του Κλειδίου, που έλαβε χώρα το 1014 στην ευρύτερη περιοχή. Στην κορυφή του μνημείου είναι τοποθετημένο το σύμβολο Βυζαντίου, ο δικέφαλος αετός, ενώ στη μαρμάρινη στήλη είναι χαραγμένο το επίγραμμα:
ΒΑΣΙΛΕΙΩ ΤΩ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙ ΜΝΗΜΟΝΕΣ ΔΕΙΝΩΝ ΑΕΘΛΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ ΤΟΔΕ ΛΑΪΝΟΝ ΕΠΙΓΟΝΟΙ ΣΤΗΣΑΝ ΔΟΞΗΣ ΑΪΔΙΟΝ
Το ύψωμα του Σωτήρος
Στη βόρειο-δυτική πλευρά του Σιδηροκάστρου, υψώνεται ένας άλλος λόφος στην κορυφή του οποίου δεσπόζει το εξωκλήσι του Σωτήρος Χριστού. Το εξωκλήσι αυτό κτίσθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου από τους στρατιώτες του φυλακίου. Στην πλαγιά του υψώματος αυτού και καθ' όλο το μήκος της, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, απλώνονται οι συνοικίες της Καλλιθέας (Τσερκέζικα), όπως ονομάζονταν κατά την Τουρκοκρατία και του Βαροσίου. Στο ύψωμα αυτό βρέθηκαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα κατά την εκσκαφή των θεμελίων του Α' Δημοτικού Σχολείου και διαφόρων οικιών, τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίου Ρωμαϊκού νεκροταφείου. Στο χώρο αυτό υπήρχε πιθανόν, σύμφωνα με τα ευρήματα και ναός Χριστιανικός ή ειδωλολατρικός. Κατά την Τουρκοκρατία, οι Οθωμανοί είχαν στήσει στην κορυφή του λόφου ένα μεγάλο πυροβόλο, το οποίο έδινε στους Μουσουλμάνους της περιοχής το σύνθημα για την έναρξη και τη λήξη της νηστείας του Ραμαζανιού και Μπαϊραμιού. Από το πυροβόλο αυτό πήρε το όνομα ο λόφος και ονομάσθηκε «Τόπ Μπαϊρ» (Λόφος του Κανονιού). Με το όνομα αυτό αποκαλείται και σήμερα ο λόφος από πολλούς Σιδηροκαστρινούς. Το εξωκκλήσι λειτουργεί μία φορά το χρόνο στις 6 Αυγούστου ανήμερα της γιορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα.
Ο Καταρράκτης Ζεστών Νερών
Ο καταρράκτης βρίσκεται λίγο έξω από το Σιδηρόκαστρο στον ποταμό Κρουσοβίτη, και το νερό που πέφτει από ύψος 15 μέτρων είναι θερμό. Πίσω από τον καταρράκτη βρίσκεται η είσοδος για ένα υπόγειο ποτάμι μήκους 130 μέτρων με σταλακτίτες.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Νεκταρίου και τα ιδρύματα
Απέναντι από την Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Νεκταρίου. Ο Ιερός αυτός Ναός κτίσθηκε ως ξωκλήσι το 1963, από μία ομάδα πιστών. Το 1967 ανακαινίσθηκε από τον Μακαριστό Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη, διαμορφώθηκε ο περιβάλλον χώρος και αποτέλεσε τον πυρήνα της ίδρυσης, με πρωτοβουλία και ενέργειες του, του Κέντρου Περίθαλψης Παίδων με χρόνια αναπηρικά προβλήματα του Υπουργείου κοινωνικής Πρόνοιας και του Γηροκομείου, το οποίο συντηρείται με τη φροντίδα των Μοναχών της Ιεράς Μονής Κηρύκου και Ιουλίττης. Στους πρόποδες του λόφου αυτού, παρά το χείμαρρο της Μαϊμούδας, υπήρχε κατά την Τουρκοκρατία η συνοικία των Αράπηδων ή Αράπικα, όπως ονομάζονταν. Μέχρι το 1960 περίπου υπήρχε και η παραδοσιακή βρύση του Αράπη.
Η Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης
Η Ιερά Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης
Στο ίδιο, υπερκείμενο της πόλης του Σιδηροκάστρου ύψωμα, που βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Τιμίας Ζώνης, είναι κτισμένη Ιερά Μονή αφιερωμένη στους Αγίους Κήρυκο και Ιουλίττα, οι οποίοι κατάγονταν και μαρτύρησαν στο Ικόνιο της Μικρας Ασίας και τιμώνται στις 15 Ιουλίου.
Η μονή ιδρύθηκε το 1967 από τον Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη. Ο μικρός Ιερός Ναός, στο εσωτερικό της Μονής αποτελεί το πρώτο καθολικό ενώ νέος Ιερός Ναός κτίζεται στον εξωτερικό περίβολο της Μονής. Στο εσωτερικό του ισογείου τμήματος του Ναού αυτού και στη δυτική πλευρά του αριστερού και δεξιού κλίτους, έχουν σχεδιασθεί και κατασκευασθεί δύο μικρά παρεκκλήσια αφιερωμένα στη μνήμη Αγίων. Το τμήμα αυτό του Ναού, το οποίο επικοινωνεί με υπόγεια σήραγγα με το εσωτερικό της Μονής, έχει αγιογραφηθεί και τελούνται όλες οι ακολουθίες κάθε Κυριακή και τις μεγάλες εορτές, έως ότου ολοκληρωθεί ο κυρίως Ναός. Στη Μονή λειτουργεί επίσης ξενώνας για τη φιλοξενία προσκυνητών. Περίοπτη θέση στο μοναστηριακό συγκρότημα κατέχει το Μοναστικό Κέντρο Διακονίας, το οποίο κτίστηκε με δωρεά του ιδρύματος Νιάρχου ως φιλανθρωπικό κέντρο.
Η Μονή υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Σιδηροκάστρου. Δυστυχώς στην Μονή πλέον υπάρχει μόνο μία μοναχή.
Το τέμπλο και τα κειμήλια της Μητροπόλεως Μελενίκου
Το τέμπλο της Μητρόπολης Μελενίκου, θαύμα ξυλογλυπτικής με ανάγλυφες παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη μεταφέρθηκε το 1913 στο Σιδηρόκαστρο κατά την εγκατάσταση των Μελενικίων στο ελληνικό έδαφος μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Επίσης οι Έλληνες εκ Μελενίκου διέσωσαν και μετέφεραν το 1913 στη νέα τους πατρίδα, το Σιδηρόκατρο, πλήθος ιερών κειμηλίων ιδιοκτησίας της Μητροπόλεως Μελενίκου που προέρχονταν από 40 εκκλησίες της περιοχής του Μελένικου. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται Ευαγγέλια υπενδεδυμένα με ασήμι, εικόνες επαργυρωμένες, ιερά άμφια και πλήθος από άλλα λατρευτικά αντικείμενα, όλα εξαιρετικής τέχνης κειμήλια, μεγάλης αρχαιολογικής αλλά και συναισθηματικής αξίας. Τα κειμήλια εναποτέθηκαν σε ακίνητο του Σιδηροκάστρου που μίσθωναν οι Μελενίκιοι. Κατά την κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, το 1916, οι Βούλγαροι απέσπασαν παράνομα το ιστορικό τέμπλο της Μητρόπολης Μελενίκου, το οποίο τοποθέτησαν στο Μοναστήρι της Ρίλα στη Βουλγαρία . Ακόμη τον Αύγουστο του 1917 συνέλαβαν τον Δημήτριο Χατζηκούτρα, υπεύθυνο του ακινήτου όπου φυλάσσονταν τα κειμήλια, απέσπασαν τα κλειδιά και ο λοχαγός του 14ου Συντάγματος Πεζικού George Siskoff, διέταξε τη μεταφορά των κειμηλίων, εκτελώντας διαταγή του στρατηγού Rouseff, διοικητού της 7ης Μεραρχίας. Η παράνομη μεταφορά έγινε μάλιστα μεσημέρι, υπό το φως της ημέρας. Οι Βούλγαροι υποχρεωμένοι από τη Συνθήκης του Νεϊγύ το 1919 και ισχυριζόμενοι ψευδώς πως δεν διαθέτουν άλλα, επέστρεψαν στην Ελλάδα κάποια κειμήλια, ελάχιστα σε σχέση με τον συνολικό όγκο των κλαπέντων. Το 1990 όμως αποκαλύφθηκε πως έχουν στην κατοχή τους όλα τα κειμήλια που είχαν κλαπεί από την Ανατολική Μακεδονία κατά την Κατοχή (τα κειμήλια Μελενίκου που βρίσκονταν στο Σιδηρόκαστρο, τα κειμήλια της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών και τα κειμήλια της Μονής Εικοσοφοινίσσης Παγγαίου).
Κοινωνία
Οι κάτοικοι του, προέρχονται από πολλές καταγωγές (ντόπιοι, Βλάχοι, Μελενίκιοι, πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, το Πόντο και την Θράκη, κτλ) αφομοιώθηκαν και αποτελούν σήμερα μια κοινωνία με υψηλό πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδο. Την τελευταία δεκαετία στο σύνολο των κατοίκων προστέθηκαν παλιννοστούντες Ελληνοπόντιοι από την πρώην Σοβιετική Ένωση.
Η οικονομική κατάσταση των κατοίκων, ως απόρροια των γεγονότων που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση της πόλης την 27η Ιουνίου 1913, δεν έδινε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί αξιόλογη κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα. Οι πόλεμοι που ακολούθησαν και οι διάφορες δοκιμασίες δεν επέτρεπαν καμία άλλη σκέψη στους κατοίκους πέραν της εξασφάλισης των αναγκαίων προϋποθέσεων και πόρων για την ασφάλεια της ζωής τους, επούλωση των τραυμάτων από την απώλεια προσφιλών προσώπων και την επιβίωση τους. Παρ’ όλα αυτά, μετά το 1922 και την εγκατάσταση των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, άρχισε ο τόπος να αποκτά μία νέα δυναμική. Αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτοι πολιτιστικοί Σύλλογοι για να διατηρήσουν οι κάτοικοι τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων τους Πατρίδων.
Το Σιδηρόκαστρο μέχρι την κήρυξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου διακρινόταν για την προοδευτική του κοινωνία και την κοσμική του ζωή. Μέσα απ' αυτή την κοινωνία αναδείχθηκαν αξιόλογα άτομα και επιστήμονες. Τα πρώτα χρόνια οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν την Κυριακή το απόγευμα στην πλατεία κάθε γειτονιάς και χόρευαν με τους ήχους παραδοσιακών οργάνων των πατρίδων τους. Οι γάμοι τελούνταν απλά, αλλά πάντοτε παραδοσιακά με την τήρηση των ηθών και εθίμων. Αποτελούσαν δε κοινωνικά γεγονότα με μεγάλη απήχηση.
Την εποχή αυτή, ιδρύθηκαν διάφορα σωματεία ή ανασυστάθηκαν παλαιότερα. Οι γυναίκες ανέπτυξαν αξιόλογη δράση στα τρία γυναικεία σωματεία, «Αναγέννηση», «Αρμονία», των Μελενικίων και «Μέριμνα» των Προσφύγων. Τα δύο πρώτα σωματεία ανέπτυξαν μεγάλη δράση μέχρι το 1940, ενώ το τρίτο υπήρξε βραχύβιο. Τα ανδρικά σωματεία «Πρόοδος» και «Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου» πρωτοστάτησαν στην οργάνωση διαφόρων κοινωνικών και φιλανθρωπικών εκδηλώσεων.
Χοροί, ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και διαλέξεις συγκέντρωναν το ενδιαφέρον των κατοίκων της πόλης. Τις μεγάλες γιορτές τις γιόρταζαν, όπως επέβαλαν τα έθιμα των Πατρίδων. Στα πανηγύρια έσπευδαν όλοι με κάθε μέσο. Τα κάρα στολίζονταν και ξεκινούσαν από τα ξημερώματα για να φθάσουν έγκαιρα το πρωί στην εκκλησία. Τα πανηγύρια της Ζωοδόχου πηγής, του Αγίου Γεωργίου στο Χορτερό, του Αγίου Αθανασίου στο Καμαρωτό, του Προφήτη Ηλία στα Ζεστά Νερά, της Ηράκλειας, αλλά κυρίως της Αγίας Ζώνης στις 31 Αυγούστου συγκέντρωναν και συγκεντρώνουν πολύ κόσμο. Το γλέντι υπό τους ήχους των νταουλιών και των ζουρνάδων έδινε χρώμα σε κάθε πανηγύρι. Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες της τοπικής ομάδος και οι αγώνες πάλης έδιναν τη δική τους εορταστική νότα.
Οι πρώτες ασπρόμαυρες τηλεοράσεις εμφανίζονται από το 1966, όταν άρχισαν να εκπέμπουν οι πρώτοι τηλεοπτικοί σταθμοί από τη γειτονική Γιουγκοσλαβία. Το Σιδηρόκαστρο μάλιστα είχε το προνόμιο λόγω της θέσεως του να λαμβάνει το σήμα αυτό προτού ακόμη λειτουργήσουν τηλεοπτικοί σταθμοί στην Ελλάδα. Από την περίοδο αυτή η τηλεόραση αρχίζει ν' αλλάζει και τον τρόπο ζωής των κατοίκων, οι οποίοι άρχισαν σιγά-σιγά να κλείνονται στα σπίτια τους και να προτιμούν την ηλεκτρονική επικοινωνία.
Την εποχή αυτή, αρχίζει ουσιαστικά να μειώνεται και το ενδιαφέρον για τον κινηματογράφο. Έτσι σταδιακά οι τέσσερις χειμερινοί κινηματογράφοι, που λειτουργούσαν στην πόλη, μετατρέπονται και λειτουργοί ως καφετέριες. Τα πρώτα ταβερνάκια που λειτουργούσαν προπολεμικά και λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο διασκεδάζοντας τον κόσμο με το γραμμόφωνο ή τη λατέρνα ανακαινίζονται. Το καλοκαίρι τα εξοχικά κέντρα του Σιδηροκάστρου με ορχήστρα που μετακαλούσαν από τη Θεσσαλονίκη προσήλκυαν πολύ κόσμο από τη γύρω περιοχή. Ο «Παράδεισος» απέναντι από την εκκλησία της «Ευαγγελίστριας, η «Πράσινη Γωνιά» με τα υπέροχα οπωροφόρα δένδρα στο δρόμο για το Σταθμό, το «Πάνθεον» μέσα στους λαχανόκηπους (μπαχτσέδες), δίπλα από την παλιά γέφυρα στο Βαρόσι, η «Όαση» απέναντι από τον θερινό κινηματογράφο Ολύμπιον, δίπλα από την εκκλησία της Ευαγγελίστριας και το καφενείο στο Σιδηροδρομικό Σταθμό, ανταγωνίζονταν να φέρουν το καλύτερο μουσικό σχήμα από τις Σέρρες και τη Θεσσαλονίκη κάθε Κυριακή.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 λειτούργησαν και οι δυο θερινοί κινηματογράφοι «Παλλάς» και «Ολύμπιον». Οι αντίστοιχοι χειμερινοί λειτουργούσαν ο ένας δίπλα από το Καφενείο «Ομόνοια» και ο άλλος στο Τσαρστή Τζαμί. Τη δεκαετία του 1960, κτίσθηκε και τρίτος χειμερινός κινηματογράφος, απέναντι από την Εθνική Τράπεζα. Σήμερα, έχει μετατραπεί και αυτός σε καφετέρια και καταστήματα. Λίγο αργότερα κυρίως τη δεκαετία του 1970, λειτούργησε και τέταρτος χειμερινός κινηματογράφος, το οίκημα του οποίου πολύ γρήγορα ακολούθησε την τύχη των άλλων κινηματογράφων.
Οι γυμναστικές επιδείξεις των σχολείων αποτελούσαν το κορυφαίο αθλητικό, αλλά και πολιτιστικό γεγονός κάθε Μάιο για τη νεολαία της πόλης. Στα κατηχητικά σχολεία και την ενασχόληση με τον προσκοπισμό, αφιέρωναν ένα μεγάλο κομμάτι από τον ελεύθερο τους χρόνο οι μαθητές τα απογεύματα. Σύμφωνα με το σχολικό κανονισμό, που ίσχυε μέχρι περίπου το τέλος της δεκαετίας του 1970, απαγορεύονταν η κυκλοφορία των μαθητών μετά την 19.00 ώρα στους δρόμους.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το Δημοτικό σχολείο
Στο Σιδηρόκαστρο μετά το 1921 υπήρχε ένα εξατάξιο Δημοτικό σχολείο στο Βαρόσι με τρεις δασκάλους και τρεις δασκάλες. Κάθε τάξη αποτελούνταν από είκοσι περίπου αγόρια και επτά με οκτώ κορίτσια. Η εκπαίδευση δεν ήταν τότε υποχρεωτική, έγινε μετά το 1950.
Την 27η Ιουνίου, ημέρα απελευθέρωσης του Σιδηροκάστρου πραγματοποιούταν μαθητική παρέλαση.
Το Γυμνάσιο
Στο Σιδηρόκαστρο μετά το 1921 υπήρχε ένα τετρατάξιο Γυμνάσιο απέναντι από τον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γεωργίου, το οποίο στεγάζονταν σε ιδιόκτητο σπίτι. Μετά το 1932 χτίστηκε καινούργιο κτίριο με μεγάλες αίθουσες και το γυμνάσιο στεγάστηκε εκεί και έγινε εξατάξιο.
Οι καθηγητές αρχικά ήταν μόνο δύο και για τις τέσσερις τάξεις μετά όμως από διαμαρτυρία των μαθητών ήρθαν στο σχολείο και άλλοι τέσσερεις. Κάθε τάξη αποτελούνταν από εικοσιπέντε περίπου αγόρια και έξι κορίτσια.
Μετά τον πόλεμο του 1940 στο Σιδηρόκαστρο υπήρχαν τρία Δημοτικά, τρία Νηπιαγωγεία και ένα εξατάξιο Γυμνάσιο. Κάθε τάξη είχε περίπου σαράντα μαθητές και κάθε σχολείο διακόσιους πενήντα μαθητές σε σύνολο.
Τη δεκαετία του 1950 έως την δεκαετία του 1970 στο τέλος της κάθε σχολικής χρονιάς, στην αυλή του σχολείου πραγματοποιούνταν απ’ όλους τους μαθητές γυμναστικές επιδείξεις.
Σήμερα στο Σιδηρόκαστρο λειτουργούν τρεις Βρεφονηπιακοί σταθμοί, τέσσερα Νηπιαγωγεία με 140 νήπια και προνήπια, τρία Δημοτικά σχολεία με 500 μαθητές, ένα Παλλατίδειο Γυμνάσιο με 320 μαθητές ένα Ενιαίο Λύκειο με 250 μαθητές, ένα Τεχνικό Επαγγελματικό Λύκειο (Τ.Ε.Ε) και Ι. Ε. Κ. διαφόρων ειδικοτήτων.
Το Ηρώο της πόλης
Το Σιδηρόκαστρο ανήγειρε το 1920 και λίγα χρόνια μετά τη Βουλγαρική κατοχή του 1917 ένα ηρώο στον πευκόφυτο λόφο στο κέντρο της πόλης. Πάνω στις μαρμάρινες πλάκες στις τρεις πλευρές του μνημείου ήταν χαραγμένα με χρυσά γράμματα τα ονόματα των σφαγιασθέντων το 1913 και πεσόντων Σιδηροκαστρινών. Στη μαρμάρινη πλάκα της δυτικής πλευράς υπήρχε χαραγμένο ένα δάφνινο στεφάνι και η επιγραφή: «Η Πόλις του Σιδηροκάστρου εις μνήμην των τέκνων της».
Η κατασκευή του ηρώου αυτού άρχισε το 1920, όταν Δήμαρχος στην πόλη, την περίοδο αυτή, ήταν ο Γεώργιος Μάνος. Η κατασκευή του στοίχισε 150.000 περίπου δραχμές, σημαντικό ποσό για την εποχή εκείνη, που διατέθηκαν από τον προϋπολογισμό του Δήμου και προαιρετικές εισφορές των κατοίκων. Ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου του 1922, όταν την ημέρα αυτή έγινε με κάθε επισημότητα η μετακομιδή των οστών των σφαγιασθέντων στις 25 και 26 Ιουνίου του 1913 Σιδηροκαστρινών από την ασβεσταριά του προαυλίου του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων Σιδηροκάστρου, τα οποία τοποθετήθηκαν στη βάση του μνημείου.
Στις 13 και 14 Αυγούστου του 1941, οι Βούλγαροι ανατίναξαν με δυναμίτη το Ηρώο. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου και την αποχώρηση των Βουλγάρων, στο μνημείο συνέχιζαν να αναπαύονται τα οστά των ηρώων της πόλης.
Το 1956 ο Δήμαρχος Παναγιώτης Βονίτης το αναστήλωσε και το επανέφερε στην αρχική του μορφή. Στις νέες του μαρμάρινες πλάκες, που εντοιχίστηκαν και πάλι, προστέθηκαν και τα ονόματα των πεσόντων στην Αλβανία το 1940, αλλά και αυτών που θανατώθηκαν κατά τη Βουλγαρική κατοχή. Τα 1960, η τότε Δημοτική αρχή, υπό τον Αλέξανδρο Τριανταφυλλίδη αποφάσισε την κατεδάφιση του μνημείου, κάτι που δε βρήκε σύμφωνους τους κατοίκους της πόλης, των οποίων η αντίδραση υπήρξε καθολική. Οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και τα υπομνήματα προς την Κυβέρνηση δεν έφεραν αποτέλεσμα και το Ηρώον κατεδαφίσθηκε πλέον οριστικά για να ανεγερθεί Τουριστικό Περίπτερο. Τα οστά των σφαγιασθέντων μαζί με το Μητροπολίτη Μελενίκου, Κωνσταντίνο Ασημιάδη Σιδηροκαστρινών το 1913, μεταφέρθηκαν από τον τότε Μητροπολίτη Βασίλειο, στο εξωκλήσι του προφήτη Ηλία.
Η Δημοτική αρχή, για να μετριάσει τις αντιδράσεις, που προκάλεσε η κατεδάφιση του Ηρώου αυτού, διενήργησε Πανελλήνιο Έρανο και φιλοτέχνησε το Άγαλμα του Μ. Αλεξάνδρου και της μητέρας του Ολυμπιάδος, το οποίο έστησε στην κεντρική πλατεία, επιδιώκοντας να το καθιερώσει ως Ηρώο της πόλης. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα, ως Ηρώο, επιδιώχθηκε να καθιερωθεί μία μαρμάρινη στήλη στην πλατεία, πάνω από το 2° Δημοτικό Σχολείο. Από τη δεκαετία του 1970, ως Ηρώο καθιερώθηκε η μαρμάρινη στήλη, που υπήρχε στο προαύλιο του Εθνικού Ορφανοτροφείου Αρρένων προς τιμή των σφαγιασθέντων το 1913 Σιδηροκαστρινών.
Το 1998 η Δημοτική αρχή υπό τη Δήμαρχο Βασιλική Χατζηαγγέλου, μετά από πρόταση του Μακαριστού Μητροπολίτη Ιωάννη, αποφάσισε να κτίσει στο χώρο του προαυλίου του Ορφανοτροφείου, στη θέση όπου υπήρχε η ασβεσταριά, οστεοφυλάκιο, προκειμένου να μεταφερθούν τα οστά των σφαγιασθέντων το 1913. Μετά και τη διαμόρφωση της πλατείας Πολυζωΐδη, το Ηρώο της πόλης στήθηκε σε περίοπτη θέση στο χώρο της θυσίας των Σιδηροκαστρινών πάνω από το οστεοφυλάκιο, μαζί με τις προτομές του Μητροπολίτη Κωνσταντίνου Ασημιάδη και του Σιδηροκαστρινού ήρωα Αντισυνταγματάρχη Κατσάνη Γεωργίου, ο οποίος ως Διοικητής της 33 Μοίρας καταδρομών της Κύπρου, σκοτώθηκε κατά την Τουρκική εισβολή το 1974 στο ύψωμα του Αγίου Ιλαρίωνα, δίπλα από την Κερύνεια.
Ο Κεντρικός λόφος και το τουριστικό περίπτερο
Στο κέντρο της σημερινής πόλης, ο λόφος στον οποίο ήταν κτισμένο το Δημοτικό περίπτερο, έχει κι αυτός τη δική του ιστορία.
Στο εσωτερικό του λόφου, υπήρχε καταφύγιο, το οποίο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου παρείχε αντιαεροπορική προστασία στον άμαχο Ελληνικό πληθυσμό και κατά την κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως τόπος βασανιστηρίων και εκτελέσεων.
Ο λόφος αυτός, ο οποίος μοιάζει με αρχαία ταφική χωμάτινη τούμπα, χρησιμοποιούνταν κατά την προϊστορική και Μακεδονική εποχή, ως νεκροταφείο, όπως μαρτυρούν απασβεστωμένα οστά, τα οποία προβάλλουν κατά καιρούς στην απόκρημνη του πλευρά. Κατά τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή πιθανόν αποτελούσε χώρο αναψυχής λόγω της θέας που παρείχε, ενώ κατά την Τουρκοκρατία στη νότια του πλευρά, όπου σήμερα είναι κτισμένο το 2° Δημοτικό Σχολείο, υπήρχε σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τα ευρήματα, Μουσουλμανικό νεκροταφείο.
Από το 1922, λίγα χρόνια μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και την απελευθέρωση της περιοχής από τον Τουρκικό και Βουλγαρικό ζυγό ο λόφος αυτός, αποτελούσε τον ιερό χώρο τιμής των ηρώων της πόλης μέχρι το 1962, οπότε κατεδαφίσθηκε το ηρώο για να κτισθεί το Δημοτικό Τουριστικό Περίπτερο. Λίγα χρόνια αργότερα, ένα μεγάλο τμήμα του λόφου αυτού οικοπεδοποιήθηκε.
Οι μαθητικές κατασκηνώσεις Ι.Μ.Σιδηροκάστρου
Στο δάσος της πευκόφυτης κοιλάδας, που διαρρέει ο Χείμαρρος της Μαϊμούδας, στα Ανατολικά της πόλης υψώματα, είναι κτισμένο ένα μικρό εξωκκλήσι στην κορυφή ενός λόφου, αφιερωμένο στη μνήμη του Απόστολου των Εθνών Παύλου. Στη θέση αυτή κτίσθηκαν το 1970, από το Μακαριστό Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη, οι μαθητικές κατασκηνώσεις της Ιεράς Μητροπόλεως Σιδηροκάστρου, οι οποίες φιλοξενούν κάθε καλοκαίρι αγόρια και κορίτσια από την Επαρχία Σιντικής, αλλά και άλλες περιοχές της χώρας.
Φυσικό περιβάλλον
Ο ποταμός Κρουσοβίτης ή Αχλαδίτης, ο οποίος έχει τις πηγές του στην περιοχή του Αχλαδοχωρίου ή Κρουσόβου, όπως ονομάζονταν το χωριό κατά την Τουρκοκρατία, διασχίζει το Σιδηρόκαστρο από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά και συνιστά έναν από τους παραποτάμους του Στρυμόνα. Κατά μήκος της διαδρομής του ποταμού αυτού από το Αχλαδοχώρι μέχρι το Σιδηρόκαστρο, σχηματίζεται κοιλάδα με πλατάνια και πλούσια βλάστηση. Την κοιλάδα αυτή σε αρκετά σημεία κατά μήκος της, την γεφυρώνουν θολωτές κατασκευασμένες πέτρινες γέφυρες, οι περισσότερες των οποίων όμως ανατινάχθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Σημαντικότερη από τις γέφυρες αυτές ήταν η θολωτή πέτρινη του Σιδηροκάστρου, δίπλα τον Πύργο του Ανδρόνικου, η οποία ένωνε τη συνοικία του Βαροσίου με την υπόλοιπη πόλη. Η γέφυρα κατεδαφίσθηκε τη δεκαετία του 1970 για να στηθεί στη θέση της αντίστοιχη σύγχρονη.
Μία νεότερη γέφυρα επίσης, με υπερκείμενα τόξα, που την κάνουν να ομοιάζει με κρεμαστή κατασκευάσθηκε τη δεκαετία του 1930 λίγο πιο κάτω, για να ενώσει τα Τσερκέζικα (Καλλιθέα) και το Βαρόσι με την υπόλοιπη πόλη. Η γέφυρα αυτή μετά από παρεμβάσεις που έγιναν τη δεκαετία του 1980 στα τόξα της και τον φέροντα οπλισμό της, για να συντηρηθεί και να ενισχυθεί, κατέρρευσε τελικά κάτω υπό το βάρος του φορτίου και τις ταλαντώσεις σύγχρονου τριαξονικού φορτηγού οχήματος το 1995. Ανακατασκευάσθηκε επάνω στο ίδιο αρχιτεκτονικό σχέδιο με την προηγούμενη, αλλά με διαπλάτυνση του οδοστρώματος και των ρείθρων (πεζοδρομίων) της και ξαναδόθηκε στην κυκλοφορία το 1998.
Καταρράκτης στην περιοχή «Ζεστά Νερά»
Στο ύψος του Σχιστόλιθου, δίπλα από το μαύρο βράχο, όπου μικραίνει το πλάτος της κοιλάδας, ένα μικρό τεχνητό φράγμα δημιουργεί καταρράκτες. Καταρράκτες σχηματίζονται και στη διασταύρωση της οδού Σιδηροκάστρου- Αχλαδοχωρίου προς τα Ζεστά Νερά. Από τα Ζεστά Νερά μέχρι το σημείο αυτό, τα νερά του ποταμού ακολουθούν υπόγεια και επιφανειακή διαδρομή. Στο σημείο αυτό, τα επιφανειακά νερά σχηματίζουν καταρράκτες πάνω στα σταλαγμιτικά πετρώματα, ενώ τα υπόγεια εξέρχονται στο ίδιο σημείο από ένα σπήλαιο. Στη θέση αυτή παλαιότερα, νερόμυλοι συμπλήρωναν την ομορφιά του τοπίου, αλλά σήμερα σώζονται μόνο τα ερείπια τους.
Κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Κρουσοβίτη, υπάρχουν επίσης σημαντικά σπήλαια, τα οποία είναι υπό εξερεύνηση.
Άλλα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής
Ο υδροβιότοπος της λίμνης Κερκίνης που δημιουργήθηκε από τεχνητή ανθρώπινη παρέμβαση στον Στρυμόνα ποταμό και έχει να παρουσιάσει πάρα πολλές ομορφιές και αξιοθέατα. Αποτελεί το φυσικό βόρειο σύνορο της Ελλάδας με τη Βουλγαρία και είναι υγροβιότοπος προστατευμένος από τη διεθνή Σύμβαση Ραμσάρ.
Τα Λουτρά Σιδηροκάστρου με νερό 45˚C, λίγο βορειότερα από το Σιδηρόκαστρο και κοντά στην σιδηροδρομική γέφυρα του Στρυμόνα. *Υδροθεραπευτήριο λειτουργεί επίσης στην κοινότητα Θερμών, καθώς και στο Άγκιστρο.
Το ιστορικό οχυρό του Ρούπελ, που στις 26 Μαΐου λειτούργησε ως φραγμός στην προέλαση των Γερμανοβουλγαρικών δυνάμεων.
Ο δασοβοτανικός κήπος και το ενυδρείο της Βυρώνειας.
Tο χιονοδρομικό κέντρο στο Λαϊλιά.
Σαμσάρης Κ. Δημήτρης, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την Αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σσ. 56-57, 93-94, 120-123.
Πασχαλέρη Ν. Κανελλίτσα, «Το Σιδηρόκαστρο χθες και σήμερα», Φωτοτυπωτική, Θεσσαλονίκη, 1994.
Τζανακάρης Ι. Βασίλης, «Το Σιδηρόκαστρο επί πτερύγων ιστορίας», Typo Offset , Θεσσαλονίκη, 2002.
Σκαρλάτος Παν. Νικόλαος, «Σιδηρόκαστρο αιώνια πόλη του κάστρου»,Τυποτεχνική Σιδηροκάστρου, 2005.
Προφορική μαρτυρία: Ζαχαριάδης Κων/νος, 12-5-2005.
Έντυπο Ιεράς Μητροπόλεως Σιδηροκάστρου, 30-8-2005.
Προφορική μαρτυρία: Παρίσης Αδάμ, 23-9-2005.
Ιστοσελίδα "Αθήνα 2004" (www.athens2004.com)
Εγκυκλοπαίδεια Δομή, σ. 610 ISBN 960-817778-2
Ομήρου Ιλιάδα, Ραψωδία Α', στ. 593-594
Θουκυδίδου Ιστορίαι, Βιβλίο Β', κεφ. 98
Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008
http://meleniko.gr
Οδός Κωνσταντίνου Μελενίκου, Το πρόσωπο πίσω από την πιο γνωστή «φοιτητική» οδό της Θεσσαλονίκης
http://www.serrelib.gr
Ιερά Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης στο Σιδηρόκαστρο Σερρών
Κωνσταντίνος Τσώπρος, Αναμνήσεις Μελένοικο-Θεσσαλονίκη σ. 36, εκδ. IMXA , 19922η GR ISSN: 0073-862Χ
