Το Σιδηρόκαστρο το 1830 μέσα από τα Οθωμανικά κατάστιχα

Μέσα από τα Οθωμανικά κατάστιχα και την Τουρκικη προπαγάνδα, μπορούμε να εξάγουμε σημαντικές πληροφορίες, Απομονώνοντας την ανακριβεία και την προπαγάνδα έρχονται στο φως διάφορα στοιχεία για το Σιδηρόκαστρο κατά την Οθωμανική κατοχή, 

Κατά την περίοδο του 1831 έχουμε μια γενική εικόνα για την ζωή στο Σιδηρόκαστρο και την περιοχή της Σιντικής.

Μέσα από τις Οθωμανικές καταγραφές βλέπουμε στοιχεία για τον τρόπο ζωής για τις οικογένειες και αλλα στοιχεία για την περιοχή μας,

Κάποια εξ αυτών για παράδειγμα

Υπήρχε εκκλησία πριν τον Οθωμανικό ζυγό αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία και έδινε την ονομασία σε όλη την περιοχή, Αρκετοί Τούρκοι εγκαταστάθηκαν εκεί και στην συνέχεια αυξήθηκαν λόγο της μεγάλης τεκνοποίησης τους. όπως ακριβώς και στον Μαχαλα.

Υπήρχε μεγάλο σχολείο με ξακουστό όνομα, χαρακτηριστική περίπτωση 6 μαθητές από το Debere πηγαινοερχόταν στο Σιδηρόκαστρο για 10 χρόνια για να πηγαίνουν στο σχολείο.

Στις καταγραφές τους οι Οθωμανοί μετρούσαν τα μούσια και τα μουστάκια, ενώ σημαντικό στοιχείο ήταν και το χρώμα καθώς κατέγραφαν πόσοι κάτοικοι είχαν άσπρα η ξανθά γένια και πόσοι μαύρα.

Για τα ονόματα χρησιμοποιούσαν περαν από το παρώνυμο και ψευδώνυμα που κυρίως είχαν να κάνουν με τον τόπο καταγωγής αλλά και το επάγγελμα, 

Τίτλους πέρναν μόνο οι μουσουλμάνοι πχ αγάς μπέης κτλπ ενώ οι Χριστιανοί αποκαλούνταν με το επάγγελμα τους.

Την περιοχή την κατοικούσαν ντόπιοι αλλά και μετανάστες απο το Μελένικο την Θεσσαλονίκη αλλα και από μακρινά μέρη όπως η Αδριανούπολη, 

Τούρκικο κείμενο

1831 TARİHLİ NÜFUS SAYIMINA GÖRE TİMURHİSAR KASABASININ DEMOGRAFİK YAPISI

Demographic Structure of Sidirokastro According to the Po- pulation Census Dated 1831

Derya Demirel*

Özet: Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı 1831 senesinde yapıl- mıştır. Söz konusu sayım ile askerlik yapmak ve vergi ödemekle yükümlü erkek nüfusun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Yapılan sa- yımlar, ülke dâhilindeki müslüman ve gayrimüslim nüfus oranlarını göstermesi açısından son derece önemlidir. Sayımın kaydedildiği defterlerden hareketle nüfusun yaş dağılımı, hane sayısı, kullanılan lakap ve isimler, meslek grupları gibi çeşitli konularda bilgi elde etmek mümkündür. Bu bildiride Timurhisar’a ait 1831 tarihli nüfus defterleri incelenmek suretiyle şehrin demografik yapısı hakkında detaylı bilgi verilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Timurhisar, Nüfus Defteri, Demografik Yapı.

Abstract: In Ottoman Empire first population census was carried out in 1831. By means of aforementioned population census, it was aimed to be confirmed the male population supposed to do military service and pay tax. Conducted censuses are highly important in terms of demonstrating the ratio of muslim and non-muslim popu- lation within the country. By lookig at the inventories on which the census was recorded, it is possble to make inquiries about various subjects such as age structure, the number of houses, nicknames and names and occupational groups. In this presentation it is aimed to give information in detail about the demographic structure of Sidi- rokastro by means of researching the census inventories dated 1831. Keywords: Sidirokastro, Census İnventory, Demographic Struc- ture.

Giriş

Nüfus bir devletin en kıymetli sermayesi olup, iç ve dış

politikayı belirleyen ve etkileyen unsurların başında gelir.1

*  (Dr.), Milli Eğitim Bakanlığı, Samsun/Türkiye, e.mail: deryademi- rel55@gmail.com.

1 Nedim İpek-Rıza Karagöz, Canik Sancağı Samsun Kazası’nın Nüfus Yapısı 1834- 1845, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016, s. 1.

Her devlet takip edeceği siyaseti önceden belirlemek ve buna göre politika geliştirip gerekirse önlemler almak için hâkim olduğu bölgelerde var olan ekonomik ve insan kaynak- larını tespit ihtiyacını duyar.2

Osmanlı Devleti klasik dönemden itibaren yeni fethe- dilen yerlerin hemen sayımını yapmış ve değişiklikleri tespit etmek üzere yaklaşık 30 yıl aralıklarla yenilemiştir. Tahrirler sonucu elde edilen defterler sayesinde imparatorluk dâhilin- deki köy ve kasabada mevcut bulunan yetişkin erkek nüfusu, ellerindeki toprak miktarını, ödemekle yükümlü oldukları vergileri, köyün kimin tımarı, mülkü veya vakfı olduğunu, o köylerdeki zirai ürünleri ile hayvan çeşitleri ve miktarlarını öğrenmemiz mümkündür.3 Ancak 16. yüzyılın sonlarından itibaren tımar sistemi giderek bozulduğu için tahrir defterleri- nin de işlevleri tedricen ortadan kalkmaya başlamıştır. 17. ve

18. yüzyıllarda tahrir defterlerinin yerini avarız defterleri al- mıştır. Ancak bu defterlerden sağlıklı nüfus verileri elde etme imkânı yoktur.4

Osmanlıda hanelerin yerine bireylerin sayıldığı modern anlamda ilk nüfus sayımı II. Mahmud döneminde yapılmış- tır5. Bu sayım Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra oluşturulan yeni ordunun giderlerinin karşılanması ve asker- lik çağındaki nüfusun tespitinin sağlanması amacıyla yapıl- mıştır.6 Sayım din faktörü göz önüne alınarak yapıldığı için halk İslam ve reaya diye iki gruba ayrılmıştı. Bununla birlikte

2 Mucize Ünlü-Pelin İskender Kılıç, “Ayandon Kazası’nın 1841 Yılı Nüfus Ya- pısı”, Turkish Studies, 9/4, Bahar 2014, s. 598.

3 Ömer Lütfi Barkan, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”,

Türkiyat Mecmuası, C. II, S. 1, 1941, s. 34.

4 N. İpek, a.g.e., s. 2.

5 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., Sedat Bingöl, 1829 İstanbul Nüfus Sayımı ve Tophane Kasabası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2004.

6 Mehmet Başaran-Aysun Sarıbey Haykıran, “H. 1261/M. 1845 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Tire’ye Gelen Müslim ve Gayrimüslimlerin Nitelik ve Nice- likleri”, Turkish Studies, Kış 2015, s. 153.

Rumeli tarafındaki Kıptiler ile memleket dahilindeki Yahudi- ler ve Fellahlar ayrıca zikredilmişti.7

Sayımın sorumluluğu her yörenin ileri gelen birine ve- rilmiş ve her yerde geçerli olacak bir sayım yönetmeliği or- taya konmamıştır. Dolayısıyla sayımın yerel sorumlusunun aldığı inisiyatife göre yöntem ve tasnif farklılıkları ortaya çık- mıştır. Ayrıca sayım imparatorluğun tümünü kapsayamamış- tır. Genel kanı, sayıma dahil edilen yerlerde bir miktar eksik sayım olduğu yönündedir.8

⦁ 1831 Senesine Kadar Timurhisar Kasabasının Nüfusu

Demirhisar adıyla da bilinen Timurhisar, Serez’in ku- zeybatı tarafında küçük bir kasaba olup 1383 yılında Osmanlı idaresi altına alınmıştır. Kasabanın fethinden hemen sonra bu- raya askeri garnizon ile bir grup sivil müslüman nüfus iskan edilerek bölgenin islamlaşması yolunda önemli bir adım atıl- mıştır. 15. yüzyıl ile 16. yüzyılın başlarına ait tahrir defterleri sayesinde kasabanın nüfusu hakkında detaylı bilgi elde etmek mümkündür.9

Tabloda görüldüğü üzere Timurhisar kasabasında 15. ve 16. yüzyıllarda gayrimüslimler nüfusun çoğunluğunu oluş- turuyordu. Müslümanların hane sayısında 1478 yılı itibariyle büyük bir artış yaşanırken, aynı sene gayrimüslimlerin hane sayısında bir azalma söz konusu olmuştur. 1519 ve 1530 ta- rihlerinde gayrimüslimlerin hane sayısında büyük bir artış ya- şandığı görülür. Tahrirler kronolojik olarak incelendiğinde kasabanın genel nüfusunun tedricen arttığı anlaşılmaktadır.10

7 Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başbakan- lık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1997, s. 17-21.

8 Cem Behar, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Başbakan- lık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2003, s. 6.

9 Machiel Kiel, “Demirhisar”, D.İ.A., C. IX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 151-152.

10 Machiel Kiel, “Demirhisar”, s. 151-152.

⦁ 1831’de Timurhisar Kasabasının Nüfus Özellikleri

⦁ Nüfusun Niteliği

1831 nüfus sayım sonuçlarını ihtiva eden müslim, gay- rimüslim ve Kıptilere ait üç adet nüfus defteri incelenmiştir. Söz konusu defterlerde sadece müslümanların yaşadığı ma- halle isimleri yer almakta olup gayrimüslim ve Kıptilerin ya- şadıkları yer için nefs-i Timurhisar denilmekle yetinilmiştir. Bu yüzden gayrimüslim ve Kıptilerin yaşadıkları mahallelerin isimleri ile ilgili herhangi bir bilgiye sahip değiliz. Kasabada müslümanlar Cami-i Atik, Cami-i Evsat ve İlyas Bey mahal- lelerinde yaşıyordu. Cami-i Evsat Mahallesinde 190, Cami-i Atik Mahallesinde 171, İlyas Bey Mahallesinde ise 87 olmak üzere toplam 448 müslüman erkek yaşamını sürdürüyordu.12

11 Tablo Machiel Kiel’in İslam Ansiklopedisinde yer alan Demirhisar madde- sindeki bilgiler baz alınarak oluşturulmuştur. Bkz., Kiel, a.g.m, s. 151-152.

12 BOA, NFS.d, No: 4665, 4667, 4670.

Kasabada yaşayan gayrimüslim erkek sayısı 305, Kıpti erkek sayısı ise 199’du. Kıptilerin 115’i müslüman, 84’ü ise gayrimüslimdi. Böylece kasabadaki toplam erkek nüfus 952’ye ulaşıyordu. Bu durumda nüfusun % 59,1’i müslüman- lardan, % 40,9’u ise gayrimüslimlerden meydana geliyordu.13 Kişiler defterlere kaydedilirken oğlu, üvey oğlu, emmoğlu ve kardeşi gibi akrabalık bağlarını gösteren ifadeler kullanılmış- tır. Gayrimüslimlerde ise bu gibi ifadelere ilaveten ortağı, ar- kadaşı gibi ifadelere yer verilmiştir. Gerek müslim gerekse gayrimüslimlerde en çok oğul ve kardeş kayıtlıdır.

⦁ Nüfus Hareketleri

Müslümanlara ait nüfus defterinden anlaşıldığı kada- rıyla kasabada yerli halkın yanı sıra, başka yerlerden göçler vasıtasıyla gelenler de mevcuttur. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında ve sonrasında Rumeli tarafında askerî ve sıhhi sebepler yüzünden meydana gelen göçlerle bölgenin de- mografik yapısında kaydadeğer değişiklikler meydana gel- miştir.14 Bu kişilerin kaç sene önce kasabaya yerleştikleri ve göç ettikleri yerler defterde belirtilmiştir. Buna göre gelenle- rin büyük bir kısmı Timurhisar kazası civarında yer alan Men- lik, Siroz, Selanik gibi kaza merkezlerinden ya da Cuma, Ba- raklı, Sengel gibi kazalara bağlı köylerden gelmişlerdir. Bu- nunla birlikte Timurhisar’a görece daha uzak olan Edirne, Gü- mülcine ve Karadağ gibi yerlerden gelenler de vardır.

13 BOA, NFS.d, No: 4665, 4667, 4670.

14 Tuğrul Özcan, Sosyal ve Ekonomik Etkileri Açısından 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı, Gece Kitaplığı, Ankara 2014, s. 169-170, 189-190; Salgın hastalıklar se- bebiyle Rumeli tarafında meydana gelen nüfus hareketlilikleri için bkz., Tuğrul Özcan, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rumeli’de Salgın Hastalıklar”, Balkanlarda Savaşlar Göçler ve Günümüze Yansımaları, Samsun Mübadele ve Bal- kan Türk Kültürü Araştırmaları Derneği, Kültür Yayınları, Samsun 2009, s. 41- 49; Tuğrul Özcan, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Yaşanan Sağlık Sorunları (Health Problems Experienced During the Ottoman-Russian War of 1828-1829)”, History Studies (İnternational Journal of History), Samsun, Kasım 2010, s. 263-277.

Kasabaya dışardan gelenlerin geliş sebeplerine dair bazı bilgiler de yine bu defterlerde mevcuttu. Buna göre ka- sabada eğitim-öğretim görmek üzere gelen altı talebe ile tica- ret ile uğraşan ve 10 sene boyunca memleketi Debre’den ge- liş-gidiş yapan bir tüccar tespit edilmiştir. Ayrıca sayım ya- pıldığı sırada kasaba dışında gösterilen yedi kişi vardı. Bun- lardan bir kişi İstanbul’da, bir kişi Yanya’da, üç kişi ise hac farizasını yerine getirmek üzere kutsal topraklarda bulunu- yordu. İki kişi ise Asakir-i Mansure’de görevliydi. 15

⦁ Fiziki Özellikler

Timurhisar kasabasında genellikle 15 yaş ve üzerindeki Müslüman erkekler boy sakal ve bıyık özellikleri göz önünde bulundurularak defterlere kaydedilmiştir. Bununla birlikte bu yaş grubunun altında olanların bir kısmında fiziksel özellikle- rin gösterildiği de vakidir. Kasabada engelli herhangi bir ki- şiye rastlanılmamış, sadece 22 yaşlarında 2 genç hasta olarak kaydedilmiştir. Timurhisar’da kayıtlı Müslüman nüfusun fi- ziki özellikleri aşağıda grafiklerle gösterilmiştir.

Grafik 1: Müslüman Nüfusun Boy Dağılımı

Kasabada 257 müslüman erkeğin boy tanımlaması yapılmıştır. Buna göre 174 kişi orta boylu, 60 kişi uzun boylu, 23 kişi ise kısa boyludur. Boy tanımlaması yapılmayanların çoğunu çocuk yaştakiler oluşturmaktadır. Müslümanların bir diğer ayırt edici fiziksel özellikleri sakal ve bıyıklarının rengi

15 BOA, NFS.d, No: 4665.

ve miktarıdır. Bu bağlamda bazı kişiler için ter bıyıklı, şabb-ı emred ve köse gibi ifadelerin kullanıldığı görülmektedir.16

Grafik 2: Müslüman Nüfusun Sakal / Bıyık Dağılımı

Toplamda 265 müslüman erkek için bıyık ve sakal ta- nımlaması yapıldığı görülür. Sakallılar içinde en büyük grubu

% 8 ile kır sakallılar oluştururken, bıyıklılar içinde en büyük pay % 19 ile kumral bıyıklılara aittir. Sakal ve bıyığı çıkma- mış gençler için ise şabb-ı emred ifadesi kullanılmıştır. Şabb- ı emredlerin en küçüğü 10, en büyüğü 22 yaşında olarak gös- terilmiştir. Bunların toplamdaki payı % 7’dir. Ter bıyıklıların çoğunu ise 20-30 yaş aralığındaki nüfus oluşturmaktadır.

⦁ Yaş

Kasabada Müslümanlar ile Kıptilerin büyük bir kısmını 1-10 yaş aralığındaki çocuk nüfusu oluşturmaktadır. Gayri- müslimlerde çocuk nüfusu müslümanlara ve Kıptilere naza- ran daha azdır. Buradan da anlaşıldığı kadarıyla doğurganlık oranı müslümanlar ile Kıptilerde yüksektir. Kasabada 61 yaş ve üzerinde toplamda 11 kişi olup 70’i aşan kimse yoktur.

16 BOA, NFS.d, No: 4665.

Grafik 3: Müslüman Nüfusun Yaş Dağılımı

Müslüman nüfusun büyük bir kısmını % 26’lık bir oran ile 1-10 yaş grubu oluşturur. Nüfusun sadece % 1’i 61 yaş ve üzerindedir. 21-30 yaş aralığındaki yetişkin nüfus, 31-40 yaş aralığındaki nüfusa nazaran % 3 daha azdır. Bu durum 21-30 yaş aralığındaki grubun kasaba dışında bir yerlere çalışmak için gitmiş olabileceği düşüncesini akla getirmektedir. 31-40 yaş aralığından itibaren müslüman nüfusun giderek azaldığı görülmektedir.

Grafik 4: Gayrimüslim Nüfusun Yaş Dağılımı

Gayrimüslimlerde nüfusun en büyük kısmını % 35’lik bir oran ile 11-20 yaş aralığındaki genç nüfus oluşturmakta- dır. Gayrimüslimlerde çocuk nüfusun genel toplam içindeki payı sadece % 16’dır.

Grafik 5: Müslüman Kıptilerin Yaş Dağılımı

Müslüman Kıptilerde nüfusun % 29’unu çocukların oluşturduğu görülür. Genç ve yetişkin nüfus diyebileceğimiz 11-20 ve 21-30 yaş aralığındaki nüfus grupları da yine % 28’lik bir oranla nüfusun çoğunluğunu oluşturur.

Grafik 6: Gayrimüslim Nüfusun Yaş Dağılımı

Gayrimüslim Kıptilerde de en yüksek yaş aralığını 1-10 yaş aralığındaki çocuk nüfus oluşturur. Çocuk nüfusun he-men ardından % 25 oranıyla 11-20 yaşa aralığı, % 24 oranıyla 21-30 yaş aralığındaki genç ve yetişkin nüfus gelmektedir.

⦁ Lakap ve Unvanlar

Osmanlı Devleti’nde soyadı sistemi olmadığı için kişi-lerin belirlenmesinde, babalarının isimlerinin yanı sıra lakap-lardan yararlanılmıştır. Timurhisar’a ait Müslüman nüfus def-terinde lakaplar çoğunlukla kişilerin nereden geldiklerini be-lirten yer isimlerinden oluşmaktadır: Sirozî Ahmed, Menlikli Ömer vb. 2 kişi ise bağlı bulundukları menşeyi gösteren la-kaplar ile anılmıştır: Boşnak Mehmed, Arnavut Süleyman.

Müslümanlar için bey, ağa ve efendi gibi unvanların kullanıl- dığı görülmektedir.

Kullanılan bey ünvanı, kasabanın eşraf, ayan gibi ileri gelenleri ile Asakir-i Mansure’de görevli kişiler için kullanıl- mıştır. Yine eşraftan birkaç kişi için ağa unvanı kullanıldığı görülür. Şeyh, imam ve mahkeme katibi için ise efendi unvanı kullanılmıştır. Gayrimüslimler ise meslekleri ile anılmıştır: Terzi Kostantin, abacı Yorgi, bakkal çırağı Yani vb.

⦁ Kullanılan İsimler

Kasabada 82 farklı Müslüman ismi tespit edilmiştir. Bu isimlerden 75 tanesi tek, 7 tanesi ise çift isimdir. Çift isimler: Mehmed Ali, Halil İbrahim ve Timur Ali isimlerinden oluşur. 41 isim ise sadece bir kere kullanılmıştır.17

Grafik 7: Müslüman Nüfusun İsim Dağılımı

Yukarıdaki grafikte kasabada yaşayan Müslümanlar arasında en çok kullanılan 10 isim görülmektedir. Buna göre

% 18 oranıyla Mehmed ismi ilk sırada yer almaktadır.

17 Abbas, Abdüllatif, Abdürrahim, Abdülbaki, Adem, Arif, Bali, Başo, Bayram, Derviş, Durmuş, Elmas, Enver, Ethem, Fahir, Fazlı, Feyzi, Halil İbrahim, Ha- lim, Hayreddin, İdris, İslamço, Kadir, Mehmed Ali, Memiş, Murad, Nasır, Ne- şet, Nureddin, Rahmetullah, Resul, Rüstem, Sdık, Şahbaz, Şakir, Şerif, Tahir, Timurtaş, Turan, Veysel, Zeyl.

Grafik 8: Gayrimüslim Nüfusun İsim Dağılımı

Gayrimüslimler arasında en çok kullanılan 10 isim ara- sında % 24’lük oranı ile Yorgi ismi ilk sırada yer alır. Nikon, Atnaş, Yani, Mezi, Dimitri, Kasti, Kostantin, Metre, Hristo gibi isimler de yine sıklıkla kullanılan isimler arasındadır.

Grafik 9: Müslüman Kıptilerin İsim Dağılımı

Müslüman Kıptilerin arasında % 17 ile en çok Ali ismi kullanılmıştır. Bunların sıklıkla kullandıkları diğer isimler; Hüseyin, Mehmed, Hasan, Timur, Osman, Salih, Ahmed, Ha- lil, İbrahim, Mustafa ve Tahir isimleridir.

Grafik 10: Gayrimüslim Kıptilerin İsim Dağılımı

Gayrimüslim Kıptiler % 20 oranı ile en çok Atnaş is- mini kullanmışlardır. Ayrıca Yorgi, Mene, Nikon, Panayot, Velik, Kalo en çok kullanılan diğer isimlerdir.

⦁ Meslekler

Müslümanların meslekleri defterde fazla görülmez. Tespit edilen meslekler kasabaya bağlı 3 mahallede birer imam ile Cami-i Atik mahallesinde 3 dellak, mahkeme katibi ve askeri görevlilerden ibarettir. Kıptiler de yine meslekleri yazılmayan grup arasındadır. Gayrimüslimlerden 112’sinin mesleği defterde kayıtlıdır.

Gayrimüslimlerin en çok iştigal ettikleri 10 meslek: Aylakçı, dülger, gündelikçi, terzi, bakkal çırağı, hizmetkar, semerci, bahçıvan, bakkal, boyacı ve abacıdır. Bu meslekler arasında aylakçıların oranı % 15’lik bir paya sahiptir.

Grafik 11: Gayrimüslim Nüfusun Meslek Dağılımı

g. Cizye Dağılımı

Cizye gayrimüslimlerden alınan şeri bir vergi olup cizye bedelleri; ala, evsat ve edna olmak üzere üç sınıfa ayrı- lırdı. Timurhisar kasabasında bu vergiyi ödeyecek gayrimüs- limlerin sayısı 270 olarak belirlenmiştir.

Grafik 12: Gayrimüslim Nüfusun Cizye Dağılımı

Grafikte görüldüğü üzere kasabada yaşayan gayrimüs- limlerin % 74’ü edna sınıfından cizyelerini ödemekteydi. Nü- fusun geri kalan % 21’i evsat, % 5’i ise ala sınıfından be ver- giyi ödemekle mükellefti. Vergiyi ala sınıfından ödeyenlerin

% 25’i bakkallık, evsat sınıfından ödeyenlerin % 24’ünün ter- zilik yaptığı tespit edilmiştir. Edna sınıfından cizye verenlerin ise % 21’i aylakçı olarak görev yapıyordu.

Sonuç

1831 nüfus sayımında Paşa Sancağı’nın sol kol kazaları içinde yer alan Timurhisar’ın kaza merkezi yine kendi isimi ile anılan Timurhisar kasabası idi. Söz konusu sayımda ka- saba halkı müslüman, gayrimüslim ve Kıpti olmak üzere üç gruba ayrılarak ayrı defterlere kaydedilmiştir. Kasabada 448 müslüman, 305 gayrimüslim ve 199 kıpti olmak üzere 952 er- kek yaşamaktaydı. Kıptilerin 115’i Müslüman, 84’ü ise gay- rimüslimdi. Bu durumda nüfusun % 59,1’i Müslümanlardan,

% 40,9’u ise gayrimüslimlerden meydana geliyordu.

Kasabaya ait nüfus defterlerinden hareketle burada ya- şayan müslüman erkeklerin boy, sakal ve bıyık gibi bazı fiziki özellikleri hakkında bilgi edinmek mümkündür. Buna göre müslüman erkeklerin büyük çoğunluğu orta boylu, kır sakallı

ve kumral bıyıklıydı. Yaş grupları açısından bakıldığında ka- sabada müslümanlar ile Kıpti nüfusun büyük bir kısmını 1-10 yaş aralığındaki çocuk nüfusu oluşturmaktadır. Gayrimüslim- lerde ise 11-20 yaş aralığında bir yoğunluk görülmektedir.

Kasabada en fazla kullanılan isimler müslümanlarda Mehmed, gayrimüslimlerde Yorgi; müslüman Kıptilerde Ali, gayrimüslim Kıptilerde ise Atnaş ismi olmuştur. Nüfus def- terlerinde müslümanlara ait meslek isimleri fazla yer almaz iken gayrimüslim nüfusun mesleklerinin eksiksiz bir şekilde kaydedildiği görülmektedir. Gayrimüslimlerin en çok yaptık- ları meslek aylakçılık olarak karşımıza çıkar. Timurhisar ka- sabasında yaşayan gayrimüslimlerin ödedikleri cizye vergile- rini de yine bu defterlerden hareketle tespit etmek mümkün- dür. Buna göre kasabanın gayrimüslim sakinleri % 74 ora- nında edna, % 21 oranında evsat ve % 5 oranında ise ala sını- fından cizyelerini ödemekle yükümlüdür.

Kaynakça

⦁ Arşiv Kaynakları

BOA, NFS.d. No: 4665, 4667, 4670.

⦁ Tetkik Eserler ve Makaleler

Barkan, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Os- manlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. II, S. 1, 1941, s. 34.

Başaran, Mehmet - Aysun Sarıbey Haykıran, “H. 1261/M. 1845 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Tire’ye Gelen Müslim ve Gayrimüslimlerin Nitelik ve Nicelikleri”, Turkish Studies, Kış 2015, s. 153.

Behar, Cem, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2003.

Bingöl, Sedat, 1829 İstanbul Nüfus Sayımı ve Tophane Kasa- bası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2004.

İpek, Nedim-Rıza Karagöz, Canik Sancağı Samsun Ka- zası’nın Nüfus Yapısı 1834-1845, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016.

Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sa- yımı 1831, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, An- kara 1997.

Kiel, Machiel, “Demirhisar”, D.İ.A., C. IX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 151-152.

Özcan, Tuğrul, Sosyal ve Ekonomik Etkileri Açısından 1828- 1829 Osmanlı-Rus Savaşı, Gece Kitaplığı, Ankara, 2014, s. 169-170.

Özcan, Tuğrul, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ru- meli’de Salgın Hastalıklar”, Balkanlarda Savaşlar Göçler ve Günümüze Yansımaları, Samsun Mübadele ve Balkan Türk Kültürü Araştırmaları Derneği, Kültür Yayınları, Samsun 2009, s. 41-49.

Özcan, Tuğrul, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Yaşanan Sağlık Sorunları (Health Problems Experien- ced During the Ottoman-Russian War of 1828-1829)”, History Studies (İnternational Journal of History), Samsun, Kasım 2010, s. 263-277.

Ünlü, Mucize-Pelin İskender Kılıç, “Ayandon Kazası’nın 1841 Yılı Nüfus Yapısı”, Turkish Studies, 9/4, Bahar 2014.