Δίκαιος Αχάζ 1 Απριλίου
Ἄχαζ Θεοῦ πέφυκεν ἑστὼς πλησίον,
Ἄχαζ, ὃς εἶπεν· οὐ Θεόν μου πειράσω.
Ο Δίκαιος Αχάζ απεβίωσε ειρηνικά.
Από τον Ιωάννη Σανιδόπουλο
Δεν συνηθίζω να διαμαρτύρομαι, αλλά έχω μελετήσει το Εκκλησιαστικό Ημερολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας για αρκετά χρόνια και, κάθε τόσο, συναντώ κάτι που με προβληματίζει. Ωστόσο, είναι σπάνιο να βρω κάτι τόσο ακατανόητο και λανθασμένο που να πρέπει να διαφωνήσω ευθέως με το ημερολόγιο και να ζητήσω μεταρρύθμιση. Μία τέτοια περίπτωση είναι η 1η Απριλίου, και κάθε χρόνο, όταν βλέπω αυτή τη συγκεκριμένη εορτή στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο, αισθάνομαι ότι πρόκειται για ένα πρωταπριλιάτικο αστείο. Όμως δεν είναι αστείο, και θεωρώ ότι οι ηγέτες της Εκκλησίας μας πρέπει να το εξετάσουν σοβαρά, παρόλο που, για κάποιο λόγο, φαίνεται πως κανείς δεν έχει εκφράσει αντίρρηση, εκτός από εμένα αυτή τη στιγμή. Αντ' αυτού, μπορεί να βρείτε μόνο μια σημείωση που αναφέρει: «Η ταυτότητα αυτού του Αγίου δεν είναι γνωστή».
Όμως, ξέρω ακριβώς ποιος είναι, και οποιοσδήποτε γνωρίζει την Παλαιά Διαθήκη ξέρει ακριβώς ποιος είναι. Στο Συναξάρι της Κωνσταντινούπολης, υπό την ημερομηνία 1η Απριλίου, διαβάζουμε το εξής: «Ο Δίκαιος Άχαζ εκοιμήθη εν ειρήνη». Και αν κοιτάξετε ένα λεπτομερές ημερολόγιο των εορτών της Εκκλησίας, θα δείτε να αναφέρεται «Δίκαιος Άχαζ» (οι άγιοι της Παλαιάς Διαθήκης φέρουν συνήθως τον τίτλο «Δίκαιος»). Η άμεση αντίδραση όσων γνωρίζουν τη Βίβλο και την εκκλησιαστική ιστορία είναι: «Στιγμή, δεν μπορεί να είναι αυτός ο Άχαζ! Εννοείτε τον Άχαζ που ορκίστηκε πίστη στους ασσυριακούς θεούς και ανήγειρε βωμό προς τιμήν τους στην Ιερουσαλήμ; Εννοείτε τον Άχαζ που προσέφερε τον γιο του ως ολοκαύτωμα στον θεό Μολόχ; Εννοείτε τον Άχαζ που, όταν πέθανε σε ηλικία 36 ετών, δεν ετάφη στον τάφο των βασιλέων γιατί πέθανε στην ασέβεια και αρνήθηκε να λατρεύσει τον Θεό του Ισραήλ; Αυτόν τον Άχαζ;» Ναι, αυτόν τον Άχαζ. Και τότε μπορεί να με ρωτήσετε: «Είσαι σίγουρος ότι είναι αυτός ο Άχαζ;» Ναι, είμαι σίγουρος. «Πώς είσαι σίγουρος;» Καλή ερώτηση. Να πώς.
Στο ίδιο Συναξάρι της Κωνσταντινούπολης, υπάρχουν συνοδευτικοί ιαμβικοί στίχοι που οι περισσότεροι δεν προσέχουν, οι οποίοι, όταν μεταφράζονται, λένε τα εξής:
«Ο Άχαζ εστάθη ενώπιον του Θεού,
ο Άχαζ που είπε: “Δεν θα πειράσω τον Θεό μου”».
Πού όμως είπε κάτι τέτοιο ο Άχαζ; Αν στραφούμε στον Ησαΐα 7:12, διαβάζουμε το εξής:
«Και είπε Άχαζ· Οὐ μὴ ζητήσω, οὐδ᾿ οὐ μὴ πειράσω Κύριον» (Μετάφραση των Εβδομήκοντα).
Στην ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα, η φράση είναι: «οὐδ οὐ μὴ πειράσω Κύριον» (ούτε θα δοκιμάσω τον Κύριο), ενώ στο Συναξάρι της Κωνσταντινούπολης οι ιαμβικοί στίχοι αποδίδουν τη φράση ως: «ου Θεόν μου πειράσω» (Δεν θα πειράσω τον Θεό μου). Αυτή η διαφορά αποκαλύπτει μια μεγάλη παρερμηνεία του στίχου.
Όταν διαβάζουμε το κεφάλαιο Ησαΐας 7 στο σύνολό του, οι Βιβλικοί σχολιαστές συμφωνούν σχεδόν ομόφωνα ότι ο βασιλιάς Άχαζ, μιλώντας στον Ησαΐα 7:12, δεν εκφράζει πραγματική ευσέβεια ή πίστη. Αντιθέτως, επιδεικνύει ένα προσωπείο ευλάβειας, παραθέτοντας σχεδόν ειρωνικά τον Νόμο του Μωυσή: «Οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τὸν Θεόν σου» (Έξοδος 17:2· Δευτερονόμιο 6:16). Ποτέ δεν αποκάλεσε τον Γιαχβέ «ο Θεός μου», αλλά πάντα «ο Κύριος». Ίσως αναγνώριζε τον Γιαχβέ ως έναν θεό μεταξύ άλλων θεών, αν και ασθενέστερο από τους δικούς του θεούς, αλλά σίγουρα όχι ως τον δικό του Θεό, όπως μαρτυρεί η Γραφή.
Γιατί λοιπόν οι συντάκτες του Συναξαρίου της Κωνσταντινούπολης δεν κατανόησαν αυτή τη διάκριση; Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος το γνώριζε και το ανέλυσε στις Ομιλίες του στον Ησαΐα. Ο τρόπος μου να δικαιολογήσω το σφάλμα είναι απλός – όποιος συνέταξε το Συναξάρι, εξέλαβε την προσποιητή ευσέβεια του Ησαΐα 7:12 ως πραγματική, ίσως λόγω της δικής του αθωότητας και έλλειψης δόλου, και έτσι ο Άχαζ κέρδισε την «αγιοποίησή» του και τον τίτλο του «Δικαίου». Όμως, σήμερα γνωρίζουμε καλύτερα, και ο Άχαζ πρέπει να αφαιρεθεί από το εορτολόγιο της Εκκλησίας.
Ωστόσο, υπάρχει και άλλο πρόβλημα. Στη Μονή Γκρατσάνιτσα στο Κόσοβο της Σερβίας υπάρχει ακόμη και τοιχογραφία του βασιλιά Άχαζ, απεικονισμένου μεταξύ των δικαίων βασιλέων του Ισραήλ και του Ιούδα, με φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι του. Είναι σαφές ότι ο αγιογράφος γνώριζε για την ένταξή του στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο, αλλά όχι για την πραγματική ιστορία του στην Παλαιά Διαθήκη (ίσως γι’ αυτό το πρόσωπό του είναι χαραγμένο;).
Με όλη την ταπεινότητα, δεν έχω καμία εξουσία να αλλάξω το ημερολόγιο της Εκκλησίας. Έτσι, προς το παρόν, τουλάχιστον την 1η Απριλίου, θα αναφέρομαι σε αυτόν ως «Δίκαιος Άχαζ», μέχρι την ημέρα που οι αρμόδιοι της Εκκλησίας θα πράξουν το σωστό και θα τον αφαιρέσουν από το ημερολόγιο. Όμως θα το κάνω, απλώς τιμώντας την απλότητα και την έλλειψη δόλου εκείνου που τον συμπεριέλαβε.
