Άγιοι Αντώνιος, Ιωάννης οι αυτάδελφοι και Ευστάθιος οι Μάρτυρες,14 Απριλίου
Οι Άγιοι Μάρτυρες Αντώνιος, Ιωάννης και Ευστάθιος ήταν αδέλφια που υπέστησαν μαρτύριο για τον Χριστό υπό τον Λιθουανό Μέγα Πρίγκιπα Όλγκερντ (1345–1377). Ο πρίγκιπας ήταν παντρεμένος με την Ορθόδοξη πριγκίπισσα Μαρία Γιαροσλάβνα (+1346). Ο ίδιος είχε βαπτιστεί και κατά τη διάρκεια της ζωής της συζύγου του επέτρεπε το κήρυγμα του Χριστιανισμού. Δύο αδέλφια, ο Νεζίλο και ο Κουμέτς, έλαβαν το Άγιο Βάπτισμα από τον ιερέα Νέστορα, και ονομάστηκαν Αντώνιος και Ιωάννης. Κατόπιν αιτήματος της Μαρίας Γιαροσλάβνα, χτίστηκε Ορθόδοξη εκκλησία στο Βίλνιους (Βίλνα).
Μετά τον θάνατο της συζύγου του, ο πρίγκιπας Όλγκερντ άρχισε να υποστηρίζει τους παγανιστές ιερείς των πυρολατρών, οι οποίοι ξεκίνησαν διωγμό κατά των Χριστιανών. Οι Άγιοι Ιωάννης και Αντώνιος προσπάθησαν να μη δείχνουν ανοιχτά τη χριστιανική τους πίστη, αλλά δεν ακολουθούσαν τα παγανιστικά έθιμα. Δεν έκοβαν τα μαλλιά τους όπως οι παγανιστές και δεν έτρωγαν απαγορευμένες τροφές κατά τις ημέρες νηστείας.
Ο πρίγκιπας άρχισε να τους υποψιάζεται και τους ανέκρινε. Εκείνοι ομολόγησαν πως ήταν Χριστιανοί. Τότε τους διέταξε να φάνε κρέας (ήταν ημέρα νηστείας). Οι άγιοι αδελφοί αρνήθηκαν και ο πρίγκιπας τους φυλάκισε. Έμειναν στη φυλακή έναν ολόκληρο χρόνο. Ο Ιωάννης, φοβούμενος τα βασανιστήρια, δήλωσε πως θα υπάκουε στις διαταγές του πρίγκιπα. Ο Όλγκερντ, ευχαριστημένος, απελευθέρωσε τα αδέλφια και τα πήρε κοντά του.
Όμως ο Αντώνιος δεν πρόδωσε τον Χριστό. Όταν αρνήθηκε ξανά να φάει κρέας σε ημέρα νηστείας, ο πρίγκιπας τον φυλάκισε πάλι και τον υπέβαλε σε φρικτά βασανιστήρια. Ο άλλος αδελφός παρέμεινε ελεύθερος, αλλά και οι Χριστιανοί και οι παγανιστές τον θεωρούσαν προδότη και δεν ήθελαν να έχουν σχέσεις μαζί του.
Μετανιωμένος για την αμαρτία του, ο Ιωάννης πήγε στον ιερέα Νέστορα και τον παρακάλεσε να ζητήσει από τον αδελφό του συγχώρεση. «Όταν ομολογήσει δημόσια τον Χριστό, τότε θα συμφιλιωθούμε», απάντησε ο Αντώνιος. Κάποτε, ενώ υπηρετούσε τον πρίγκιπα στο λουτρό, ο Ιωάννης του μίλησε ιδιαιτέρως για τη συμφιλίωσή του με την Εκκλησία. Ο Όλγκερντ δεν έδειξε θυμό και του είπε ότι μπορούσε να πιστεύει στον Χριστό, αρκεί να συμπεριφέρεται όπως οι παγανιστές. Τότε ο Ιωάννης ομολόγησε την πίστη του μπροστά σε πολλούς αυλικούς. Τον χτύπησαν βάναυσα με ραβδιά και τον έστειλαν στη φυλακή μαζί με τον αδελφό του. Οι μάρτυρες συναντήθηκαν με χαρά και έλαβαν τα Άχραντα Μυστήρια την ίδια μέρα.
Πολλοί άνθρωποι επισκέπτονταν τη φυλακή για να δουν τους νέους ομολογητές. Με το κήρυγμά τους, τα αδέλφια έφεραν πολλούς στην πίστη του Χριστού. Η φυλακή μετατράπηκε σε χριστιανικό σχολείο. Οι φοβισμένοι παγανιστές ιερείς απαίτησαν την εκτέλεσή τους, αλλά εκείνοι δεν φοβήθηκαν τον θάνατο.
Το πρωί της 14ης Απριλίου 1347, ο Άγιος Αντώνιος απαγχονίστηκε σε ένα δέντρο αφού έλαβε τα Άγια Μυστήρια. Η βελανιδιά αυτή, την οποία οι παγανιστές θεωρούσαν ιερή, έγινε πράγματι ιερή για τους Ορθοδόξους Χριστιανούς.
Οι παγανιστές ιερείς, που ήλπιζαν ότι με τον θάνατο του Αντωνίου θα σταματούσε το χριστιανικό κήρυγμα, απογοητεύτηκαν. Πλήθος λαού συγκεντρώθηκε έξω από τη φυλακή όπου κρατούνταν ο Ιωάννης. Στις 24 Απριλίου 1347 τον έπνιξαν και κρέμασαν το σώμα του στην ίδια βελανιδιά. Τα τίμια σώματα και των δύο μαρτύρων θάφτηκαν από Χριστιανούς στον ναό του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού.
Τρίτος μάρτυρας για τον Χριστό ήταν συγγενής τους, ο Κρουγκλέτς. Κατά το Βάπτισμα ο ιερέας Νέστωρ τον ονόμασε Ευστάθιο. Ο Κρουγκλέτς ξεχώριζε για την ωραιότητα, την ανδρεία και τη γενναιότητά του, αλλά ακόμα περισσότερο για το μυαλό και την αρετή της ψυχής του. Αγαπημένος του Όλγκερντ, είχε μπροστά του λαμπρό μέλλον. Όμως κι αυτός αρνήθηκε να φάει κρέας στο εορταστικό τραπέζι. Ο Άγιος Ευστάθιος δήλωσε ανοιχτά ότι ήταν Χριστιανός και δεν έτρωγε κρέας λόγω της Νηστείας των Χριστουγέννων.
Τότε άρχισαν να τον χτυπούν με σιδερένιες ράβδους, αλλά ο νέος δεν έβγαλε ήχο. Ο πρίγκιπας ενέτεινε τα βασανιστήρια. Διέταξε να τον γδύσουν, να τον βγάλουν στον δρόμο και να του ρίχνουν παγωμένο νερό στο στόμα. Όμως δεν λύγισε. Του έσπασαν τα κόκκαλα των αστραγάλων, του έσκισαν το δέρμα και τα μαλλιά από το κεφάλι και του έκοψαν τα αυτιά και τη μύτη. Ο Άγιος Ευστάθιος υπέμεινε τα βασανιστήρια με τόση χαρά και ανδρεία, ώστε ακόμα και οι βασανιστές του έμειναν έκθαμβοι από τη θεία δύναμη που τον ενίσχυε. Καταδικάστηκε σε θάνατο και απαγχονίστηκε στην ίδια βελανιδιά όπου μαρτύρησαν ο Άγιος Αντώνιος και ο Άγιος Ιωάννης (13 Δεκεμβρίου 1347).
Για τρεις ημέρες δεν επετράπη να κατεβάσουν το σώμα του μάρτυρα, και μια στήλη νεφέλης το προστάτευε από τα όρνεα και τα θηρία. Αργότερα χτίστηκε ναός στον λόφο όπου υπέστησαν τα μαρτύριά τους οι άγιοι. Η τριάδα των οσίων μαρτύρων δοξολόγησε τον αληθινό Θεό, τον προσκυνούμενο εν Τριάδι, Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα. Ο ναός αφιερώθηκε στην Αγία Τριάδα, και η Αγία Τράπεζα τοποθετήθηκε πάνω στον κορμό της ιερής βελανιδιάς όπου πέθαναν οι άγιοι.
Σύντομα τα λείψανά τους βρέθηκαν άφθαρτα. Το 1364 ο Πατριάρχης Φιλόθεος Κωνσταντινουπόλεως (1354–1355, 1364–1376) έστειλε έναν σταυρό με τα λείψανα των αγίων μαρτύρων στον Άγιο Σεργίο του Ραντονέζ (25 Σεπτεμβρίου). Η Εκκλησία καθιέρωσε την κοινή εορτή και των τριών μαρτύρων στις 14 Απριλίου.
Οι άγιοι μάρτυρες είχαν τεράστια σημασία για όλη τη δυτική μεθόριο. Η μονή της Αγίας Τριάδος στο Βίλνιους, όπου φυλάσσονται τα άγια λείψανα, έγινε οχυρό της Ορθοδοξίας σε αυτήν την περιοχή. Το 1915, κατά τη διάρκεια της εισβολής των Γερμανών, τα λείψανα μεταφέρθηκαν στη Μόσχα.
Τα λείψανα των αγίων μαρτύρων επεστράφησαν στη Μονή του Αγίου Πνεύματος στο Βίλνιους το 1946. Η ανάμνηση της επιστροφής τους (13 Ιουλίου) τιμάται κάθε χρόνο πανηγυρικά στη μονή.
