Μίλτος Κουντουράς
Ο Μίλτος Κουντουράς γεννήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1889 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν μέλος μιας πνευματικής οικογένειας και μεγάλωσε σε περιβάλλον που ενίσχυε την αγάπη για τη μόρφωση και την πρόοδο. Από νεαρή ηλικία έδειξε έντονη φιλομάθεια και ανθρωπιστικό ενδιαφέρον. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αργότερα ταξίδεψε στην Ευρώπη για μετεκπαίδευση, κυρίως στη Γερμανία, όπου ήρθε σε επαφή με τις νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής: το σχολείο εργασίας, τον πειραματισμό στην εκπαίδευση και τις ιδέες του John Dewey, του Pestalozzi και του Fröbel.
Εκπαιδευτική και πνευματική πορεία
Ο Κουντουράς υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας, της ενεργητικής μάθησης και της ελεύθερης έκφρασης των παιδιών μέσα από τη δημιουργικότητα. Εντάχθηκε στο εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας σε μια εποχή μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών, και ανέλαβε ρόλο μεταρρυθμιστή, επιδιώκοντας να φέρει σε επαφή τα ελληνικά σχολεία με τις πιο πρωτοποριακές παιδαγωγικές θεωρίες του εξωτερικού.
Ο Μίλτος Κουντουράς σε βιβλιοθήκη στο Μόναχο της Γερμανίας, 1924
Από το 1924 έως το 1929 εργάστηκε ως καθηγητής και διευθυντής του Πειραματικού Σχολείου της Θεσσαλονίκης, ενός από τα σημαντικότερα πειραματικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της εποχής. Εκεί εφάρμοσε πλήρως τις παιδαγωγικές του αντιλήψεις: την αυτενέργεια, τη βιωματική μάθηση, τη δραματοποίηση, τη χειρωνακτική εργασία, τη μουσική και την τέχνη ως βασικά εργαλεία παιδαγωγικής έκφρασης. Ήταν υποστηρικτής της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και της απομάκρυνσης από την αυταρχική, δασκαλοκεντρική διδασκαλία.
Υπουργείο Παιδείας και Μεταρρύθμιση του 1929-1932
Καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Μίλτου Κουντουρά στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των ετών 1929–1932, κατά την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου και με Υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ως διευθυντικό στέλεχος του Υπουργείου, εισηγήθηκε και συνέβαλε στην εφαρμογή της μεταρρύθμισης που είχε στόχο τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής εκπαίδευσης.
Κύρια στοιχεία της μεταρρύθμισης:
Καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στα σχολεία.
Εισαγωγή της σχολικής ψυχαγωγίας και της ελεύθερης δημιουργικής έκφρασης.
Ίδρυση και ενίσχυση πειραματικών σχολείων.
Διορισμός επιμορφωμένων δασκάλων και καθιέρωση παιδαγωγικής κατάρτισης.
Εφαρμογή της σχολικής υγιεινής και της φυσικής αγωγής.
Η μεταρρύθμιση υπήρξε βαθιά επηρεασμένη από τις αρχές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και τη δημοτικιστική κίνηση, αλλά και από τα κινήματα προοδευτικής παιδαγωγικής της Ευρώπης. Η φιλοσοφία του Κουντουρά αναδείκνυε το παιδί ως αυθύπαρκτη προσωπικότητα και τον δάσκαλο ως καθοδηγητή και συνεργάτη στη μαθησιακή πορεία.
Σύγκρουση με το κατεστημένο
Ο Κουντουράς βρέθηκε πολλές φορές σε αντιπαράθεση με συντηρητικούς κύκλους που αντιδρούσαν στις ριζικές αλλαγές. Κατηγορήθηκε για "παιδοκεντρισμό", για "παραμέληση της πειθαρχίας" και "υπονόμευση των παραδοσιακών αξιών". Παρά τις αντιδράσεις, παρέμεινε ακλόνητος στην πίστη του στην αναγέννηση της εκπαίδευσης και στο όραμα για μια ανθρωπιστική παιδεία που θα προετοίμαζε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.
Μετά την πολιτική αλλαγή του 1932 και την αποχώρηση του Βενιζέλου από την εξουσία, οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις άρχισαν να υπονομεύονται και να ακυρώνονται. Ο ίδιος ο Κουντουράς απομακρύνθηκε από το Υπουργείο και αφιερώθηκε στη συγγραφή και τη μελέτη.
Πνευματική και συγγραφική δράση
Ο Κουντουράς ήταν πολυγραφότατος. Έγραψε δεκάδες άρθρα και παιδαγωγικά κείμενα σε περιοδικά και εφημερίδες. Το έργο του ήταν στενά συνδεδεμένο με το όραμα του Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού και της Παιδαγωγικής Ελευθερίας. Μελετούσε διαρκώς τα διεθνή παιδαγωγικά ρεύματα, ιδιαίτερα τον Dewey, τον Decroly, τον Kerschensteiner και τον Montessori.
Μερικά από τα σημαντικότερα του έργα είναι:
Το Νέο Σχολείο και ο Σκοπός του (1930)
Περί της Παιδείας και του Παιδιού (1931)
Το Ημερολόγιο ενός Δασκάλου (1935, ανέκδοτο μέχρι πρότινος)
Παιδαγωγικές μελέτες και εκθέσεις για τη λειτουργία των Πειραματικών Σχολείων
Θάνατος και Κληρονομιά
Ο Μίλτος Κουντουράς πέθανε στις 13 Απριλίου 1940, λίγους μήνες πριν την εισβολή της Ιταλίας στην Ελλάδα. Ο θάνατός του άφησε ένα μεγάλο κενό στον χώρο της παιδαγωγικής και της προοδευτικής εκπαίδευσης. Παρότι μεγάλο μέρος του έργου του έμεινε για χρόνια στην αφάνεια, τις τελευταίες δεκαετίες αναγνωρίζεται ως θεμελιωτής της σύγχρονης ελληνικής παιδαγωγικής σκέψης.
Σήμερα, το όνομα του Μίλτου Κουντουρά βρίσκεται δίπλα σε εκείνα των κορυφαίων Ελλήνων μεταρρυθμιστών παιδαγωγών, όπως του Αλέξανδρου Δελμούζου και του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Η δράση του αποτελεί πηγή έμπνευσης για εκπαιδευτικούς που πιστεύουν σε μια ανοιχτή, δημοκρατική, παιδοκεντρική παιδεία.
