Ανακομιδή των ιερών λειψάνων των Αγίων Μπορίσου και Γλιέβου, 2 Μαΐου
Ο Μητροπολίτης Ιωάννης Α΄ του Κιέβου (1008–1035) και ο κλήρος του υποδέχτηκαν με επισημότητα τα άφθαρτα λείψανα του Αγίου Γκλεμπ και τα κατέθεσαν στον ίδιο ναό του Αγίου Βασιλείου στο Βίσγκοροντ, όπου ήδη αναπαύονταν τα λείψανα του Αγίου Μπόρις. Σύντομα, ο τάφος τους δοξάστηκε με θαύματα. Τότε τα λείψανα των αγίων αδελφών ανακομίστηκαν από το έδαφος και τοποθετήθηκαν σε παρεκκλήσι ειδικά κατασκευασμένο για αυτούς. Στις 24 Ιουλίου 1026 εγκαινιάστηκε από τον Γιαροσλάβ τον Σοφό ναός με πέντε τρούλους προς τιμήν των αγίων μαρτύρων.
Στα επόμενα χρόνια, ο ναός των Αγίων Μπόρις και Γκλεμπ στο Βίσγκοροντ, όπου φυλάσσονταν τα ιερά λείψανά τους, έγινε οικογενειακός ναός των Γιαροσλάβιτς – σύμβολο αδελφικής αγάπης και προσφοράς προς το έθνος. Το σύμβολο αυτής της ενότητας ήταν η εορτή της Ανακομιδής των Λειψάνων τους, που καθιερώθηκε στις 2 Μαΐου. Η ιστορία αυτής της εορτής συνδέεται με τα γεγονότα της ρωσικής ιστορίας: στις 2 Μαΐου 1069, ο Μέγας Πρίγκιπας Ιζιασλάβος, που είχε εκδιωχθεί για επτά μήνες από το πριγκιπάτο λόγω εξέγερσης του λαού του Κιέβου, επέστρεψε στην πόλη. Ευχαριστώντας τον Θεό για την αποκατάσταση της ειρήνης στη ρωσική γη, έκτισε νέο ναό στη θέση του παλαιού. Στα εγκαίνια συμμετείχαν οι Μητροπολίτες Γεώργιος του Κιέβου και Νεόφυτος του Τσερνίγκοφ, μαζί με άλλους επισκόπους, ηγουμένους και ιερείς. Η ανακομιδή των λειψάνων έγινε στις 2 Μαΐου με τη συμμετοχή των τριών γιων του Γιαροσλάβ (Ιζιασλάβ, Σβιατοσλάβ, Βσεβόλοντ), και καθιερώθηκε ως ετήσια πανήγυρη.
Ο Σβιατοσλάβ Γιαροσλάβιτς, πρίγκιπας του Κιέβου από το 1073 έως το 1076, επιχείρησε να μετατρέψει τον ναό των αγίων σε λίθινο, αλλά κατάφερε να υψώσει τους τοίχους μόνο κατά οκτώ πήχεις. Αργότερα, ο Βσεβόλοντ (+1093) ολοκλήρωσε την ανέγερση, αλλά ο ναός κατέρρευσε τη νύχτα.
Η ευλάβεια προς τους Αγίους Μπόρις και Γκλεμπ ενισχύθηκε την εποχή των εγγονών του Γιαροσλάβ. Συχνά υπήρχε ευλαβική άμιλλα μεταξύ τους: ο Σβιατοπόλκος, γιος του Ιζιασλάβου (+1113), κατασκεύασε ασημένιες λειψανοθήκες για τους αγίους· ο Βλαντίμιρ Μονομάχος, γιος του Βσεβόλοντ (+1125), έστειλε κρυφά τεχνίτες τη νύχτα για να καλύψουν τις ασημένιες λειψανοθήκες με φύλλα χρυσού. Ο Όλεγκ, γιος του Σβιατοσλάβου (+1115), γνωστός ως Γορισλάβιτς και αναφερόμενος στο «Έπος της Εκστρατείας του Ίγκορ», ξεπέρασε και αυτούς. Επιχείρησε να ανοικοδομήσει τον κατεστραμμένο λίθινο ναό και προσέλαβε τεχνίτες. Το 1111 ο ναός ολοκληρώθηκε, και ο Όλεγκ «παρακάλεσε επίμονα τον Σβιατοπόλκο να μεταφέρει τα ιερά λείψανα στον νέο ναό». Ο Σβιατοπόλκος αρνήθηκε, επειδή «δεν ήταν εκείνος που είχε κτίσει αυτό τον ναό».
Ο θάνατος του Σβιατοπόλκου το 1113 προκάλεσε νέα εξέγερση στο Κίεβο, που λίγο έλειψε να στοιχίσει τη ζωή στον Βλαντίμιρ Μονομάχο, πλέον Μέγα Πρίγκιπα της πόλης. Προκειμένου να συμφιλιωθεί με τους Σβιατοσλάβιτς, αποφάσισε να τελέσει πανηγυρικά την ανακομιδή των λειψάνων στον ναό του Όλεγκ. Συγκέντρωσε τους γιους του, όπως και ο Δαβίδ και ο Όλεγκ με τους δικούς τους. Όλοι μετέβησαν στο Βίσγκοροντ. Όλοι οι αρχιερείς, ηγούμενοι, μοναχοί και ιερείς συγκεντρώθηκαν, γεμίζοντας την πόλη· δεν υπήρχε χώρος για τον λαό ακόμη και κατά μήκος των τειχών.
Το πρωί της 2ας Μαΐου 1115, Κυριακή των Μυροφόρων, άρχισαν οι Όρθροι και στους δύο ναούς –παλιό και νέο– και ξεκίνησε η ανακομιδή. Οι άγιοι μεταφέρθηκαν χωριστά: πρώτα ο Άγιος Μπόρις σε άμαξα συνοδευόμενος από τον Μητροπολίτη Βλαδίμηρο και τον κλήρο· σε άλλες άμαξες μετέφεραν τον Άγιο Γκλεμπ, μαζί με τον Δαβίδ, επισκόπους και ιερείς. Ο Όλεγκ τους ανέμενε στον ναό.
Αυτή η διαίρεση διατηρήθηκε και στις επόμενες γενιές. Ο Άγιος Μπόρις θεωρήθηκε προστάτης των Μονομάσιτς, ο Άγιος Γκλεμπ των Ολγκοβίτσι και των Δαβιδόβιτσι. Στη «Διαθήκη» του, ο Βλαντίμιρ Μονομάχος αναφέρει μόνο τον Μπόρις. Κανένας από τους Ολγκοβίτσι δεν ονομάστηκε Μπόρις.
Γενικά, τα ονόματα Μπόρις και Γκλεμπ (ή Ρωμανός και Δαβίδ) τιμήθηκαν από πολλές γενιές Ρώσων ηγεμόνων. Οι αδελφοί του Όλεγκ ήταν: Ρωμανός (+1079), Γκλεμπ (+1078), Δαβίδ (+1123), και ένας από τους γιους του ονομάστηκε επίσης Γκλεμπ (+1138). Από τον Μονομάχο προήλθαν οι γιοι Ρωμανός και Γκλεμπ· από τον Γιούρι Ντολγκορούκι, οι Μπόρις και Γκλεμπ· από τον Άγιο Ροστισλάβ του Σμολένσκ, οι Μπόρις και Γκλεμπ· από τον Άγιο Ανδρέα Μπογκολιούμπσκι, ο Άγιος Γκλεμπ (+1174)· από τον Βσεβόλοντ τον Μεγάλο Φωλεά, οι Μπόρις και Γκλεμπ· ακόμη και οι γιοι του Βσέσλαβ του Πολότσκ (+1101) έφεραν όλα τα ονόματα των δύο αγίων.
Τα προσκυνήματα του Βίσγκοροντ δεν ήταν τα μόνα κέντρα λατρείας των αγίων. Η ευλάβεια επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη ρωσική γη: ιδρύθηκαν ναοί και μοναστήρια στα μέρη του μαρτυρίου και των θαυμάτων τους. Μερικά παραδείγματα:
Ναός στο Ντορογκόζιτς, στον δρόμο προς Βίσγκοροντ, όπου πέθανε ο Μπόρις.
Μονή των Αγίων στο Τμο, κοντά στο Τβερ, όπου τραυματίστηκε το άλογο του Γκλεμπ.
Μονή στο Σμυάντινο, όπου φονεύθηκε ο Γκλεμπ.
Ναός κοντά στο ποτάμι Τβέρτσα, ιδρυμένος το 1030, όπου φυλασσόταν το κεφάλι του Αγίου Γεωργίου του Ούγγρου, υπηρέτη του Μπόρις.
Ναός στην Άλτα, στη μνήμη της νίκης του Γιαροσλάβ επί του Σβιατοπόλκου του Καταραμένου (24 Ιουλίου 1019).
Ναός στο Γκζένα, κοντά στο Νόβγκοροντ, όπου ο Γκλεμπ Σβιατοσλάβιτς νίκησε μάγο.
Οι Ολγκοβίτσι και οι Μονομάσιτς συναγωνίστηκαν μεταξύ τους στην ανέγερση ναών. Ο Όλεγκ, εκτός από τον ναό στο Βίσγκοροντ, έκτισε τον καθεδρικό των Αγίων Μπόρις και Γκλεμπ στο Παλαιό Ριαζάν το 1115 (εξ ου και η μετέπειτα ονομασία της μητρόπολης). Ο αδελφός του Δαβίδ έκτισε ναό στο Τσερνίγκοφ (1120). Το 1132, ο Γιούρι Ντολγκορούκι έκτισε ναό στο Κιντέκς, στον ποταμό Νέρλα, εκεί όπου στρατοπέδευσε ο Άγιος Μπόρις. Το 1145, ο Άγιος Ροστισλάβος του Σμολένσκ θεμελίωσε λίθινο ναό στο Σμυάντινο. Το επόμενο έτος, κτίστηκε ο πρώτος ξύλινος ναός των αγίων στο Νόβγκοροντ· το 1167 ξεκίνησε η κατασκευή λίθινου ναού, ο οποίος ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1173. Οι χρονικογράφοι του Νόβγκοροντ αναφέρουν τον θρυλικό Σότκο Σιτίνιτς ως κτήτορα.
Οι Άγιοι Μπόρις και Γκλεμπ ήταν οι πρώτοι Ρώσοι άγιοι που αναγνωρίστηκαν τόσο από τη Ρωσική όσο και από τη Βυζαντινή Εκκλησία. Η ακολουθία τους συντέθηκε σύντομα μετά τον θάνατό τους από τον Άγιο Ιωάννη Α΄, Μητροπολίτη Κιέβου. Αυτό μαρτυρείται και σε Μηναίο του 12ου αιώνα. Οι αναρίθμητες αντιγραφές του Βίου τους, περιγραφές λειψάνων, θαυμάτων και εγκωμίων από τον 12ο έως τον 14ο αιώνα μαρτυρούν τη βαθιά τιμή των Ρώσων προς τους αγίους Μάρτυρες.
Σημείωση μεταφραστή: Ούτε αυτό το κείμενο, ούτε εκείνα των εορτών των αγίων, αναφέρουν λεπτομέρειες του μαρτυρίου τους – ίσως θεωρείται ότι είναι γνωστές ή υπερβολικά οδυνηρές για να περιγραφούν. Οι άγιοι δεν πήραν τα όπλα για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους ούτε τράπηκαν σε φυγή. Στις τελευταίες τους προσευχές αναφέρονται στα εκούσια Πάθη του Κυρίου. Επειδή δέχθηκαν με πραότητα άδικον θάνατο για τον Χριστό, ονομάζονται «Πάσχοντες».
