Ανάμνηση των εγκαινίων του ναού της Αγίας Ευφημίας «εν Δεξιοκρατιαναίς», 30 Μαΐου
Η εορτή αναφέρεται στον Πατμιακό Κώδικα 266 και πρόκειται μάλλον περί εγκαινίων ναού πλησίον του ναού του Αγίου Λαυρεντίου.
Στις 19 Ιανουαρίου του 729, κατά την έναρξη των διωγμών της Εικονομαχίας, ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος διέταξε την αφαίρεση της εικόνας του Χριστού που βρισκόταν επάνω από την Πύλη του Χαλκέ, την κύρια είσοδο του Μεγάλου Παλατιού της Κωνσταντινουπόλεως. Την ώρα που ένας αξιωματούχος εκτελούσε την εντολή, συγκεντρώθηκε ομάδα γυναικών για να εμποδίσει την πράξη. Μία από αυτές, η μοναχή Θεοδοσία, έσπρωξε τον άνδρα από τη σκάλα με αποτέλεσμα να σκοτωθεί. Συνελήφθη και εκτελέστηκε.
Μετά το τέλος της Εικονομαχίας, η Θεοδοσία αναγνωρίστηκε ως μάρτυρας και αγία. Το ιερό της λείψανο εναποτέθηκε και τιμήθηκε στον ναό της Αγίας Ευφημίας στον Πετρίο, στη συνοικία Δεξιοκρατιανών (σημερινό Ayakapı), η οποία ονομαζόταν έτσι από τα κτήματα ενός ονόματι Δεξιοκράτη. Ο ναός και η παρακείμενη μονή ανεγέρθηκαν από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄ στα τέλη του 9ου αιώνα και φιλοξένησαν τις τέσσερις θυγατέρες του αυτοκράτορα, που και οι τέσσερις ετάφησαν εκεί. Κοντά στον ναό βρισκόταν και η Μονή του Χριστού του Ευεργέτου.
Την 12η Απριλίου 1204, κατά τη διάρκεια της Δ΄ Σταυροφορίας, ο στόλος των Λατίνων αγκυροβόλησε μπροστά από τη Μονή του Ευεργέτου. Πολλά ιερά λείψανα λεηλατήθηκαν και μεταφέρθηκαν σε εκκλησίες της Δύσεως.
Η τιμή της Αγίας Θεοδοσίας αυξήθηκε με την πάροδο του χρόνου και, μετά τον 11ο αιώνα, ο ναός της Αγίας Ευφημίας μετονομάστηκε σε ναό της Αγίας Θεοδοσίας. Η μνήμη της καθιερώθηκε στις 29 Μαΐου (παλαιότερα ημέρα μνήμης της Θεοδοσίας της Τύρου και της Αγίας Ευφημίας στις 30 Μαΐου). Η πρώτη αναφορά της νέας ονομασίας του ναού γίνεται το 1301.
Η Αγία Θεοδοσία κατέστη ιδιαίτερα δημοφιλής στην Κωνσταντινούπολη, και ιδίως προστάτιδα των ασθενών. Η φήμη της ενισχύθηκε από τη θαυματουργική θεραπεία ενός κωφάλαλου το 1306. Πολλοί Ρώσοι προσκυνητές αναφέρουν τον ναό κατά τον 14ο και 15ο αιώνα. Δύο φορές την εβδομάδα γινόταν λιτανεία με τα ιερά λείψανα της αγίας, την οποία ακολουθούσε πλήθος αρρώστων με προσευχές για θεραπεία.
Η τελευταία ιστορική μνεία του ναού γίνεται στις 28 Μαΐου 1453, παραμονή της Αλώσεως. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ μαζί με τον Πατριάρχη μετέβησαν στον στολισμένο με ροδοπέταλα ναό για προσευχή. Μετά την Αλωση, οι Οθωμανοί εισήλθαν στον ναό και συνέλαβαν όσους βρίσκονταν εκεί. Τα ιερά λείψανα πετάχτηκαν και το σώμα της Αγίας καταπατήθηκε.
Κατά την Οθωμανική περίοδο, ο ναός επισκευάστηκε και μετατράπηκε σε τζαμί το 1490. Ο μιναρές ανεγέρθη μεταξύ 1566 και 1574 από τον Χασάν Πασά. Το τζαμί έγινε γνωστό ως Γκιουλ Τζαμί (Gül Camii), είτε λόγω της σύνδεσης με τον Γκιουλ Μπαμπά, είτε εξαιτίας των ρόδων που στόλιζαν τον ναό την τελευταία νύχτα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα το κτήριο υπέστη σοβαρές ζημιές από σεισμούς. Ο Σουλτάνος Μουράτ Δ΄ το αποκατέστησε πλήρως. Το 1782 σώθηκε από μεγάλη πυρκαγιά και ανακαινίστηκε από τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄, ο οποίος πρόσθεσε το ξύλινο θεωρείο του Σουλτάνου.
Η Αγία Θεοδοσία παραμένει μια από τις πιο αγαπημένες μάρτυρες της Πόλης και τιμάται ιδιαιτέρως στις 29 Μαΐου.
