Άγιος Αλέξανδρος από την Θεσσαλονίκη ο Δερβίσης, 26 Μαΐου
Δος την κεφαλήν ω Aλέξανδρ’ ευθύφρον,
Kαι στέμμα λάβε χειρός εκ του Kυρίου.
Ο Άγιος Αλέξανδρος καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη και έμενε στην περιοχή της Λαοδηγίας ή Λαγωδιανής (σημερινή Λαοδηγήτρια). Σε νεαρή ηλικία έφθασε στη Σμύρνη, προσπαθώντας να αποφύγει τις ακόλαστες προθέσεις κάποιου Τούρκου. Για άγνωστους σε μας λόγους, στην πόλη αυτή απαρνήθηκε την πίστη του και εξισλαμίσθηκε. Αργότερα επισκέφθηκε τη Μέκκα και εισήλθε στο Τάγμα των Δερβίσηδων.
Ελεγχόμενος όμως από τη συνείδησή του προσποιήθηκε τον τρελό και υπό το σχήμα του Δερβίση, περιόδευσε για 18 χρόνια σε υπόδουλες χώρες ελέγχοντας δριμύτατα την τουρκική τυραννία. Όσες δε φορές του δόθηκε η ευκαιρία να εκδηλώσει την πίστη του στο Χριστό το έκανε εκτελώντας έργα αγαθά.
Ευρισκόμενος στη Χίο, παρακολούθησε άφοβα σε Χριστιανική Εκκλησία τις ιερές ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής φορώντας ακόμη τα ρούχα του Δερβίση.
Από τη Χίο μετέβη στη Σμύρνη και παρουσιάσθηκε στον κριτή της πόλης στον οποίο ομολόγησε με θάρρος ότι μετανόησε για την προηγούμενη κατάστασή του και επανέρχεται πλέον στο χριστιανισμό. Μπροστά του δε έβγαλε και ποδοπάτησε τα ρούχα του Δερβίση. Τον έριξαν αμέσως στη φυλακή από την οποία τον έβγαλαν τρεις φορές προσπαθώντας με κολακείες και απειλές να κάμψουν το φρόνημά του και την πίστη του. Όμως ο Αλέξανδρος παρέμεινε ακατάβλητος και σταθερός στην απόφασή του να μαρτυρήσει για την αγία πίστη του. Όταν δε προσήλθε στον τόπο της εκτέλεσης προσευχόταν γονατιστός και ατάραχος μπροστά στο πολυάριθμο και μανιασμένο πλήθος των Τούρκων, Ελλήνων, Φράγκων και Αρμενίων. Γεμάτος χαρά και θάρρος, υπέμεινε με καρτερία το μαρτυρικό του θάνατο δι' αποκεφαλισμού, στις 26 Μαΐου 1794, γενόμενος έτσι κι εκείνος κάτοικος της άνω Ιερουσαλήμ και μέτοχος της ουράνιας δόξας.
Βιογραφία
Ο Αλέξανδρος ήταν ένας νεαρός Ορθόδοξος Χριστιανός από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος στάλθηκε στη Σμύρνη από τους γονείς του, που με αυτόν τον τρόπο ήθελαν να προστατεύσουν το παιδί τους από τους τοπικούς Μουσουλμάνους. Δυστυχώς, όμως, ο Αλέξανδρος ήρθε υπό την επίδραση της μουσουλμανικής πίστης και αποδέχθηκε το Ισλάμ. Αργότερα έκανε προσκύνημα στη Μέκκα και έγινε δερβίσης, δηλαδή μέλος μιας μουσουλμανικής μοναστικής τάξης.
Όμως δεν άργησε να ταλανίζεται η συνείδησή του. Ανακάλυψε πως δεν μπορούσε να ανεχτεί τη θέση στην οποία βρισκόταν, δηλαδή δεν μπορούσε να σιωπά βλέποντας τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, με τους οποίους ακόμα ένιωθε συνδεδεμένος, να διώκονται. Για να ελαφρύνει το βάρος της συνείδησής του, άρχισε να προσποιείται την τρέλα. Παίζοντας τον ρόλο του τρελού, ο Αλέξανδρος δεν σταματούσε να επιτιμά τους Μουσουλμάνους για τις αδικίες που έκαναν στους Χριστιανούς.
Αργότερα, όταν βρέθηκε στην Αίγυπτο, κάποιοι Μουσουλμάνοι από την Κρήτη συνωμότησαν να τον δολοφονήσουν, επειδή όσο περνούσε ο καιρός, ο Αλέξανδρος μιλούσε όλο και περισσότερο σαν Χριστιανός και λιγότερο σαν Μουσουλμάνος. Πριν υλοποιήσουν τα κακά τους σχέδια, ο Αλέξανδρος έφυγε από την Αίγυπτο και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη.
Στη συνέχεια πήγε στο νησί της Χίου, όπου, ακόμη ντυμένος ως δερβίσης, άρχισε να παρακολουθεί τις Ορθόδοξες λειτουργίες και συνέχισε να κηρύττει στους Μουσουλμάνους της Χίου, παρακαλώντας τους να συμπεριφέρονται με δικαιοσύνη προς τους Ορθόδοξους.
Από τη Χίο, ο Αλέξανδρος επέστρεψε στη Σμύρνη, την πόλη όπου είχε εγκαταλείψει για πρώτη φορά την Ορθόδοξη πίστη του. Ήρθε τώρα η ώρα να μαρτυρήσει για τον Ιησού Χριστό. Αυτόβουλα παρουσιάστηκε ενώπιον του καδή της πόλης και του διηγήθηκε την ιστορία του. Είπε:
«Μουλά! Ήμουν Ορθόδοξος Χριστιανός και εξαιτίας της ανοησίας μου αρνήθηκα την πίστη μου και έγινα Μουσουλμάνος. Αργότερα κατάλαβα ότι η πρώην πίστη μου ήταν φως, το οποίο έχασα, ενώ η δική σας πίστη, όπως την έμαθα, είναι σκοτάδι. Ήρθα λοιπόν ενώπιόν σου να ομολογήσω πως έκανα λάθος αρνούμενος το φως και αποδεχόμενος το σκοτάδι. Γεννήθηκα Ορθόδοξος Χριστιανός! Θέλω να πεθάνω Ορθόδοξος Χριστιανός! Να το ακούσεις, Μουλά, και κάνε μου ό,τι θέλεις, γιατί είμαι έτοιμος να υποστώ κάθε βασανιστήριο και να χύσω το αίμα μου για την αγάπη του Ιησού Χριστού, που αδίκως αρνήθηκα.»
Μετά από αυτά, ο Αλέξανδρος έβγαλε το μουσουλμανικό κάλυμμα του κεφαλιού του και φόρεσε χριστιανικό. Οι παρευρισκόμενοι στο δικαστήριο δεν μπορούσαν να πιστέψουν τ’ αυτιά τους. Πίστεψαν πως ίσως ήταν τρελός.
Όμως ένας-ένας, αρχίζοντας από τον μουλά, άρχισαν με απαλή και συμπονετική φωνή να του λένε ότι είπε παράξενα πράγματα, ότι ίσως δεν ήταν καλά και θα έπρεπε να συνέλθει. Πώς μπορούσε ένας δερβίσης να ντροπιάζει έτσι τη θρησκεία και την τιμή του;
Σε όλες αυτές τις παρατηρήσεις ο Αλέξανδρος απάντησε: «Είναι αλήθεια, ήμουν έξω από το μυαλό μου, αλλά τώρα με ειλικρίνεια έχω συνέλθει και ομολογώ την ανομία μου. Λέτε πως επειδή είμαι δερβίσης, πώς μπορώ να λέω τέτοια πράγματα; Λέω την αλήθεια, γιατί πήγα στη Μέκκα σας, εξέτασα όλη τη θρησκεία σας και κατάλαβα πως όλα είναι ψευδή και αποτρόπαια.»
Οι Μουσουλμάνοι που παρευρίσκονταν απάντησαν πως πρέπει να είναι μεθυσμένος και τον έβαλαν φυλακή. Την επόμενη μέρα, όταν συγκεντρώθηκαν κι άλλοι Μουσουλμάνοι, ο Αλέξανδρος ξαναρωτήθηκε, αλλά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Οι Μουσουλμάνοι ένιωθαν ντροπή που ένας από τους καλύτερους τους, δερβίσης, μπορούσε να αρνηθεί το Ισλάμ και προσπάθησαν σκληρά να τον πείσουν να εγκαταλείψει την ιδέα της επιστροφής στον Χριστιανισμό.
Άρχισαν να τον κολακεύουν με απαλά και γλυκά λόγια, υπενθυμίζοντάς του τη θέση και την τιμή του ως δερβίση και σκέφτοντας πως θα ήταν κρίμα να θυσιάσει τη νεότητα και τη ζωή του. Του πρόσφεραν χρήματα, ρούχα, ό,τι μπορούσε να επιθυμήσει, αλλά τίποτα απ’ όλα αυτά δεν συγκίνησε τον Αλέξανδρο, που ήταν αποφασισμένος να μαρτυρήσει για τον Ιησού Χριστό και να υποστεί κάθε συνέπεια.
Ο Αλέξανδρος αγνόησε τις απειλές για βασανιστήρια και θάνατο, όπως είχε αγνοήσει και τις κολακείες και τις υποσχέσεις υλικών αγαθών. Τίποτα δεν μπορούσε να τον πείσει να εγκαταλείψει τον Ιησού Χριστό για τη θρησκεία που κήρυξε ο Μωάμεθ. Και έτσι απάντησε:
«Ω, πόσο ανόητοι είστε να μιλάτε για θάνατο! Ήρθα εδώ γι’ αυτόν τον σκοπό, να πεθάνω για την αγάπη του γλυκύτατου Ιησού Χριστού. Προσπαθείτε μάταια να αλλάξετε την αμετάβλητη απόφασή μου με τις απειλές σας και τις ασήμαντες υποσχέσεις. Εγώ σκέφτομαι να πεθάνω για την αγία πίστη μου, που αδίκως αρνήθηκα, να πεθάνω για τη ψεύτικη αυτή ζωή και να κερδίσω την άλλη, την αιώνια. Γεννήθηκα Ορθόδοξος Χριστιανός και θέλω να πεθάνω Ορθόδοξος Χριστιανός. Αυτό επιθυμώ, αυτό διψώ. Κάντε λοιπόν ό,τι θέλετε. Είμαι έτοιμος να υποστώ τα πάντα για τον Διδάσκαλό μου, τον Ιησού Χριστό.»
Ο Αλέξανδρος επέστρεψε στη φυλακή όπου έμεινε μέχρι την Παρασκευή, ημέρα ιερή για τους Μουσουλμάνους, κατά την οποία οι σημαντικοί της πόλης συγκεντρώνονταν γύρω από τον καδή και παρακολουθούσαν λειτουργίες στο τζαμί. Εκείνη την ημέρα ο Αλέξανδρος ήταν το θέμα της συζήτησης.
Όταν παρουσιάστηκε ενώπιον του καδή για τρίτη φορά, οι ίδιες κολακείες, υποσχέσεις και απειλές επαναλήφθηκαν. Ο Αλέξανδρος απάντησε απλά: «Γεννήθηκα Ορθόδοξος Χριστιανός, θέλω να πεθάνω Ορθόδοξος Χριστιανός. Δεν θα ανταλλάξω το φως με το σκοτάδι. Προσκυνώ τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, Τριάδα ομοούσιο και αδιαίρετη.» Λέγοντας αυτά έκανε το σημείο του σταυρού.
Αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τον καδή και τους παρισταμένους Μουσουλμάνους. Ο Αλέξανδρος καταδικάστηκε αμέσως σε θάνατο. Δεμένος οδηγήθηκε στον τόπο της εκτέλεσης συνοδευόμενος από πολλούς Μουσουλμάνους, οι οποίοι συνέχισαν να προσπαθούν να τον πείσουν να αλλάξει γνώμη. Στις παρακλήσεις τους, ο Αλέξανδρος απάντησε: «Είμαι Ορθόδοξος Χριστιανός και πεθαίνω ως Ορθόδοξος Χριστιανός.»
Πλήθος κόσμου, Μουσουλμάνοι, Ορθόδοξοι Χριστιανοί, Δυτικοί και Αρμένιοι συγκεντρώθηκαν για την εκτέλεση. Ο Αλέξανδρος στάθηκε στη μέση. Ο δήμιος τοποθέτησε το σπαθί μπροστά στα μάτια του για να τον τρομάξει, αλλά ο Νεομάρτυρας έμεινε ήρεμος και ατάραχος.
Του δόθηκε εντολή να γονατίσει, και τότε ο μουλάς διέταξε αναστολή της εκτέλεσης. Η αναστολή κράτησε μια ώρα, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Αλέξανδρος προσευχήθηκε. Μόλις δεν έδωσε σημάδι υποχώρησης ή μεταστροφής, η εκτέλεση προχώρησε και αποκεφαλίστηκε.
Έτσι ο Αλέξανδρος ο δερβίσης από τη Θεσσαλονίκη θυσίασε τη ζωή του για την αγάπη του Ιησού Χριστού στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας στις 26 Μαΐου 1794.
Λειτουργικά κείμενα
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Ἐν ἀθλήσει νομίμως Μάρτυς ἠρίστευσας, καὶ τὸν σὲ τρώσαντα πρῲην κατηγωνίσω ἐχθρὸν, καὶ Μαρτύρων κοινωνὸς ὤφθης Ἀλέξανδρε. Ὅθεν ὡς ἅγιον βλαστόν, Θεσσαλονίκη σὲ τιμᾷ, καὶ πόθῳ σοι ἀνακράζει· Μὴ διαλίπῃς πρεσβεύων, ἐλεηθῆναι τοὺς τιμῶντάς σε.
Κοντάκιον
Ἦχος γ’. Ἡ Παρθένος σήμερον.
Ἑορτάζει σήμερον, Θεσσαλονίκη ἡ πόλις, τὴν ἁγίαν μνήμην σου, Ἀλέξανδρε Νεομάρτυς· ταύτης γὰρ, γόνος καὶ βλάστημα θεῖον πέλων, ἤθλησας, ἐν Σμύρνῃ γνώμῃ ἀνδρειοτάτῃ, δι’ ἀγάπην τοῦ Κυρίου· ὅν ἐκδυσώπει σώζεσθαο ἅπαντας.
Μεγαλυνάριον
Ἤθλησας νομίμως ὑπὲρ Χριστοῦ, Ἀλέξανδρε Μάρτυς, καὶ καθεῖλες τὸν δυσμενῆ· ὅθεν σου τὴν μνήμην, Θεσσαλονίκη ἄγει, τιμῶσα τοὺς ἀγῶνας, τῆς σῆς ἀθλήσεως.
