Άγιοι Πέντε Νεομάρτυρες της Μονής Αγίου Πνεύματος Κισσού, 15 Ιουνίου

Η εορτή των Αγίων Πέντε Νεομαρτύρων της Μονής Αγίου Πνεύματος Κισσού τιμάται στις 15 Ιουνίου. Αυτοί οι πέντε νεομάρτυρες, οι οποίοι μαρτύρησαν στην περιοχή του Κισσού, είναι: ο Άγιος Νεομάρτυρας Ιωάννης, ο Άγιος Νεομάρτυρας Γεώργιος, ο Άγιος Νεομάρτυρας Μιχαήλ, ο Άγιος Νεομάρτυρας Θεόδωρος, και ο Άγιος Νεομάρτυρας Νικόλαος.

Οι Άγιοι Πέντε Νεομάρτυρες, ο ηγούμενος της Μονής και τέσσερις αδελφοί μοναχοί, ασκήτευαν με ευλάβεια και προσευχή, καλλιεργώντας την αρετή και τη φιλοκαλία. Ζούσαν λιτά, ησύχως και προσευχόμενοι, αλλά δεν έμειναν αμέτοχοι στον σπαραγμό του λαού. Με όποιο μέσο διέθεταν, στήριζαν τον υπόδουλο Χριστιανισμό και το γένος, τόσο πνευματικά όσο και πρακτικά. Γι’ αυτό και έγιναν στόχος του κατακτητή.

Στις 15 Ιουνίου του σωτηρίου έτους 1821, ενώ η Επανάσταση είχε μόλις ξεσπάσει στην Κρήτη, ο φθόνος και η αγριότητα των Οθωμανών εκδηλώθηκε με πρωτοφανή μανία. Υπό τις διαταγές του αιμοχαρούς Δελή Μουσταφά, Τούρκοι στρατιώτες, οπλισμένοι με φιρμάνι του Σουλτάνου, πολιόρκησαν και εισέβαλαν στη Μονή. Μετά βίας οι Άγιοι πρόλαβαν να υψώσουν τα χέρια σε προσευχή. Τους έσφαξαν όπως τα πρόβατα, ατίμασαν και έκαψαν όλο το μοναστήρι, αφήνοντας πίσω τους ερείπια, στάχτες και αίμα.

Η Μονή του Αγίου Πνεύματος υπήρξε, έτσι, το πρώτο μοναστηριακό θύμα της τουρκικής θηριωδίας στην Κρήτη. Το μαρτύριο των πέντε μοναχών σφραγίστηκε από τον κοινό τους τάφο, που ανοίχτηκε μυστικά λίγες ημέρες μετά από ευλαβείς χριστιανούς του γειτονικού Κισσού. Φοβούμενοι νέες βεβηλώσεις, τους έθαψαν πίσω από την κόγχη του Ιερού Βήματος και σφράγισαν τη θέση με πέτρες και σιγή.

Κατά τους επόμενους αιώνες, ο τάφος λησμονήθηκε και η μαρτυρία τους έγινε θρύλος. Όμως η πρόνοια του Θεού δεν άφησε το φως να σβήσει. Το 1895, ο Ιωάννης Αλεξανδράκης, μαθητής της Σχολής που λειτουργούσε πλέον στη Μονή, ανακάλυψε τυχαία, σκάβοντας με άλλους μαθητές, τα λείψανα των Αγίων. Όμως η εύρεση αποκρύφθηκε, και τα ιερά οστά καλύφθηκαν εκ νέου με χώμα.

Χρειάστηκε να περάσουν πολλές δεκαετίες ώσπου να αναγνωριστεί η αλήθεια. Το 2021, κατόπιν μελέτης του ιδίου χειρογράφου του Αλεξανδράκη από τον Ηγούμενο της Μονής, Αρχιμανδρίτη Βαρθολομαίο Ξερουδάκη, εντοπίστηκε ο ακριβής τόπος του μαρτυρικού τους ενταφιασμού. 

https://www.rethemnosnews.gr

Η ανακομιδή των λειψάνων πραγματοποιήθηκε με ευλάβεια και δάκρυα, παρουσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων κ. Ειρηναίου.

https://www.rethemnosnews.gr

Τα ιερά λείψανα των πέντε Ιερομαρτύρων φυλάσσονται πλέον εντός του Καθολικού της Μονής, και στο σημείο του τάφου ανεγείρεται αναθηματικό μνημείο. Η μνήμη τους τιμάται πανηγυρικά κάθε χρόνο στις 15 Ιουνίου.

Η επίσημη αγιοκατάταξή τους πραγματοποιήθηκε με Συνοδική και Πατριαρχική Πράξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις 21 Σεπτεμβρίου 2000.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Πνεύματος στον Κίσσο

Χτισμένη στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του όρους Κέντρος, με τις εκατό πηγές του, η Ιερά Μονή του Αγίου Πνεύματος είναι ένα από εκείνα τα θρησκευτικά μνημεία που δεν μπορεί κανείς να επισκεφθεί μόνο μία φορά.

Σε μικρή απόσταση από τον οικισμό του Κίσσου, στην πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου, δεσπόζει σε επιβλητικό υψόμετρο 640 μέτρων και, περνώντας την πύλη της, νιώθει κανείς πως βρίσκεται σε επίγειο παράδεισο, χάρη στους περιποιημένους της κήπους και την εν γένει καλαίσθητη εικόνα της. Δεν είναι, όμως, μόνον η εξωτερική της όψη που την καθιστά ιδιαίτερη, αλλά και η ιστορία της, η οποία υπήρξε λαμπρή και φωτεινή.

Ο νομικός και λόγιος Μιχάλης Μ. Παπαδάκης γράφει χαρακτηριστικά:

«Η Ιερά Μονή του Αγίου Πνεύματος ήτο ξακουστή καθ’ όλην την διάρκεια της τουρκοκρατίας, διότι υπήρξεν ο φωτεινός φάρος της ελληνικής χριστιανικής παιδείας και μάθησης, η εθνική εστία, η οποία διετήρησε άσβεστην την φλόγα της πίστεως. Αρχικώς ως κρυφό σχολειό, κατόπιν ως ιερατική σχολή, η μόνη της επαρχίας υπό τον Επίσκοπον Νικόδημον, και αργότερα, επί Επισκόπου Ευμενίου, ως το πρώτον πολιτισμένον οικοτροφείον εν Κρήτη. Υπήρξε επίσης μεταβατική έδρα του Επισκόπου Λάμπης και Σφακίων Νικοδήμου, και μόνιμος τόπος του Επισκόπου Ευμενίου.»

Ο ρόλος της Μονής στον τομέα της παιδείας υπήρξε εξαιρετικά σημαντικός και μνημειώδης.

Η Ίδρυση της Μονής

Σύμφωνα με την παράδοση, η ίδρυση της Μονής αποδίδεται στην Αρχόντισσα ή Αϊγκιδού Μαρία –επωνυμία που της αποδόθηκε λόγω της τεράστιας αιγοπροβατοτροφικής περιουσίας της. Η γυναίκα αυτή, βυζαντινής καταγωγής, φέρεται να έζησε περί τον 13ο ή 14ο αιώνα και να ίδρυσε τη Μονή.

Η περιουσία της ήταν μεγάλη, και επειδή δεν είχε δική της οικογένεια, ίδρυσε τη Μονή στην ιδιόκτητη περιφέρειά της και τη δώρισε, μετατρέποντάς την σε πνευματικό κέντρο, όπου και μόνασε η ίδια. Λέγεται μάλιστα πως εκοιμήθη και ετάφη εντός της Μονής.

Με βάση τα ενετικά αρχεία, είναι βέβαιο ότι η Ιερά Μονή του Αγίου Πνεύματος υπήρχε και λειτουργούσε κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας στην Κρήτη, και προϋπήρχε των ετών 1635 και 1640, οπότε και συντάχθηκαν τα σχετικά έγγραφα.

Η Καταστροφή της Μονής

Κατά την Οθωμανική κατοχή της Κρήτης, η Μονή συνέχισε να υφίσταται, όμως στις 15 Ιουνίου 1821 καταστράφηκε ολοσχερώς από τον αιμοσταγή Δελή Μουσταφά και τους Αμπαδιώτες Τούρκους που τον ακολουθούσαν. Υπήρξε μάλιστα η πρώτη Μονή που παραδόθηκε στις φλόγες από τα τουρκικά στρατεύματα κατά τη μακρά περίοδο των Κρητικών επαναστάσεων.

Η καταστροφή της υπήρξε τέτοια, που μεταβλήθηκε σε άμορφο σωρό ερειπίων, ενώ οι Τούρκοι κατέσφαξαν τον ηγούμενο και τέσσερις μοναχούς.

Οι Χριστιανοί του Κίσσου, μόλις αποχώρησαν οι Τούρκοι από τη Μονή, βρήκαν τους σφαγιασθέντες μοναχούς και άνοιξαν τάφο στην αυλή της Μονής, δύο μέτρα ανατολικά του Ιερού Βήματος, όπου και τους ενταφίασαν. Σήμερα, τα οστά τους φυλάσσονται σε ειδική λάρνακα εντός του ναού της Μονής, και τιμώνται ως Άγιοι Πέντε Πατέρες κάθε χρόνο στις 15 Ιουνίου.

Το μοναδικό κτίσμα που διασώθηκε τότε ήταν ο δίρριχτος ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο και στο Άγιο Πνεύμα, ο οποίος υπέστη σημαντικές φθορές. Οι φθορές αυτές αποκαλύφθηκαν από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στις αρχές του 1997, όταν αφαιρέθηκαν τα εξωτερικά επιχρίσματα και φάνηκαν τεράστιες ρωγμές, φθορές στα υλικά από υπερθέρμανση και ίχνη καύσης.

Μετά τον εμπρησμό της Μονής, η περιουσία της περιήλθε στους Τούρκους, ενώ ό,τι απέμεινε προσαρτήθηκε ως Μετόχι στη Μονή Πρέβελη.

Ανασύσταση ως Σχολή

Το 1836, μέσα στα ερείπια, ο τότε Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Νικόδημος επιχείρησε την ανασύσταση της Μονής, ιδρύοντας το πρώτο και μοναδικό σχολείο της επαρχίας, το οποίο έγινε γνωστό ως Σχολή του Αγίου Πνεύματος. Το 1870, η σχολή αναβαθμίστηκε και έλαβε την επωνυμία Ελληνικό Σχολείο του Αγίου Βασιλείου.

Το 1887, ο Επίσκοπος Ευμένιος Ξηρουδάκης μετέφερε την έδρα του από τη Λάμπη –όπου δεν υπήρχε ασφάλεια λόγω της τουρκικής παρουσίας– στη Μονή του Αγίου Πνεύματος, και με προσωπικά του έξοδα άρχισε το 1894 την ανέγερση της νέας και ωραίας Επισκοπής στο χώρο της Μονής.

Στον χώρο υπήρχαν, πέρα από τα κτήρια της σχολής, φούρνος, μαγειρείο, εστιατόριο για τους μαθητές και άλλες εγκαταστάσεις που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες τους.

Αναστήλωση της Μονής

Το 1979, το Υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε διατηρητέο σύνολο τα κτίσματα της Ιεράς Μονής του Αγίου Πνεύματος.

Έκτοτε, ξεκίνησε σημαντική προσπάθεια από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κίσσου και τη Μητρόπολη Λάμπης και Σφακίων για την επαναλειτουργία της Μονής, με ανακαίνιση του ναού και των γύρω κτισμάτων.

Ο εγκαινιασμός του καθολικού της Μονής έγινε τον Μάιο του 2007. Σημειώνεται ότι το κλίτος του ναού, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, θεωρείται παλαιότερο του κλίτους του Αγίου Πνεύματος και χρονολογείται από τον 13ο αιώνα.

Το 2011, η Ιερά Μονή του Αγίου Πνεύματος στον Κίσσο απέκτησε, έπειτα από σχεδόν 200 χρόνια, τον πρώτο της Ηγούμενο: τον Πανοσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη Βαρθολομαίο Ξηρουδάκη, εκ Σειλλίων, ο οποίος εργάστηκε με ζήλο για την ανάδειξη της ερημικής Μονής σε τόπο προσκυνήματος.

Στην περιοχή γύρω από τη Μονή δεσπόζει μνημείο πεσόντων, αφιερωμένο στους διακόσιους εθελοντές μαχητές που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι κατά των Τούρκων στις 5 Δεκεμβρίου 1868. Επρόκειτο για το στρατιωτικό σώμα του Δημητρίου Πετροπουλάκη, το οποίο είχε αφιχθεί στην Κρήτη προς ενίσχυση των επαναστατημένων Κρητών.

Τέλος, στην αυλή της Μονής ξεχωρίζει περίτεχνο κρήνη.

Λειτουργικά κείμενα

Κοντάκιον (Ἦχος πλ. δ')

Ἐν τοῖς νάμασι τοῖς πνευματικοῖς τῆς Μονῆς τῆς τοῦ Πνεύματος,

ἀνεφάνητε Νεομάρτυρες θεοφόροι,

ἀντί λύχνου πάλαι τῆς Κρήτης φωστῆρες,

οἱ πίστει καὶ ἀγάπῃ σφαγέντες

ὑπὲρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ·

αὐτῷ πρεσβεύσατε

σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.