Όσιος Αθανάσιος ο θαυματουργός ο Πεντασχινίτης Κύπρου, 20 Ιουνίου

Ο Όσιος Αθανάσιος ο οποίος έκανε πολλά θαύματα. είναι τοπικός άγιος της επαρχίας Λάρνακας. Καταγόταν από το χωριό Πεντάσχοινο, το οποίο, σύμφωνα με τον Ν. Γ. Κυριαζή, εξαφανίστηκε κατά τον 18ο αιώνα. 

Για τη ζωή του οσίου Αθανασίου δε γνωρίζουμε πολλά. Τα λίγα όμως, αλλά πολύ σημαντικά βιογραφικά στοιχεία για εκείνον, μας τα διέσωσε ένας άλλος μεγάλος άγιος της Κύπρου, ο όσιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης, που καταγόταν από την Αμαθούντα. Έζησε τον 7ο αιώνα και κοιμήθηκε στις αρχές του 8ου. Ήταν ένας από τους πιο σπουδαίους Πατέρες της Μονής του Σινά και διακρίθηκε για τον αυστηρό του βίο, τη βαθιά του μόρφωση και την αυθεντικά ορθόδοξη πίστη του. Ανάμεσα στα σημαντικότερα πνευματικά του έργα είναι ο «Οδηγός», οι «Ερωταποκρίσεις» και τα «Ψυχωφελή και στηρικτικά διηγήματα». Στο τελευταίο αυτό έργο είναι που αναφέρεται στον όσιο Αθανάσιο, του οποίου προσκύνησε ο ίδιος το λείψανο και άκουσε γι’ αυτόν από τους γέροντες του Πεντασχοίνου. Ο όσιος Αναστάσιος εορτάζεται στις 21 Απριλίου.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον άγιο Αναστάσιο, ο όσιος Αθανάσιος γεννήθηκε στο Πεντάσχοινο, στις αρχές του 7ου αιώνα, από έναν ευσεβή και θεοφιλή πατέρα. Όταν ήταν ακόμη μικρός, έχασε τη μητέρα του, κι έτσι ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε. Από την παιδική του ηλικία, ο Αθανάσιος τηρούσε με ακρίβεια τις εντολές του Θεού· ξεχώριζε για την πίστη και την αγάπη του προς τον Κύριο, την αληθινή αγάπη για τον πλησίον, και το σεβασμό και την υπακοή προς τους γονείς του. Γι’ αυτό και, μόλις στα είκοσί του χρόνια, είχε ήδη γίνει «σκεύος εκλογής» και δοχείο των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος.

Λόγω της μεγάλης του αγάπης για τους φτωχούς και τους πονεμένους συνανθρώπους του, μοίραζε σε αυτούς γενναιόδωρα ό,τι χρειαζόταν για τη συντήρηση και τη διατροφή τους. Κάποια μέρα, η μητριά του κατάλαβε τι έκανε και τον κατήγγειλε στον πατέρα του λέγοντας:
«Να ξέρεις πως ο Αθανάσιος έχει σκορπίσει παντού όλα τα υπάρχοντα του σπιτιού, καθώς και τις προμήθειες στις αποθήκες μας. Τι θα απογίνουμε τώρα;»
Τότε ο πατέρας του τον κάλεσε και τον ρώτησε αν όντως ήταν έτσι τα πράγματα. Και ο ελεήμων Αθανάσιος αποκρίθηκε ταπεινά και ευλαβικά:
«Πίστεψέ με, πατέρα μου, δεν ξέρω να έχω δώσει πουθενά αλλού από τα πράγματά μας και τα τρόφιμα, παρά μόνο για να φιλοξενήσω και να ταΐσω φτωχούς και δυστυχισμένους, όπως εσύ ο ίδιος με συμβούλεψες να κάνω. Γιατί αλήθεια, τίποτα δεν σκόρπισα άσκοπα! Όμως, για να δεις ότι έκανα αυτό σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, έλα και ψάξε τις αποθήκες του σιταριού, του κρασιού και του λαδιού.»
Και όταν κατέβηκαν και οι δύο στην αποθήκη, βρήκαν – ω του θαύματος – όλα τα πιθάρια με το κρασί και το λάδι, και τα δοχεία με το σιτάρι, που είχαν αδειάσει, να είναι ξανά γεμάτα με τη Χάρη του Κυρίου!

Ο όσιος, «τελειώθηκε σε λίγο χρόνο, αλλά συμπλήρωσε χρόνους πολλούς» (Σοφία Σολομώντος 4,13). Γιατί λίγο μετά τα είκοσί του χρόνια, ο Χριστός πήρε με ειρήνη την οσία ψυχή του. Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός από την κοίμησή του, και για να τον δοξάσει ο Κύριος και στη γη, άρχισε να κάνει, με τη μεσιτεία του Αθανασίου, πολλά θαύματα. Πρώτο από αυτά τα θαυμαστά σημεία ήταν το εξής:

Ένα πλοίο, που ταξίδευε στη θάλασσα κοντά στο Πεντάσχοινο, κινδύνευε να βυθιστεί από μια άγρια θαλασσοταραχή που είχε ξεσπάσει, καταμεσήμερο. Τότε εμφανίστηκε ξαφνικά στους ναύτες ο όσιος, περπατώντας πάνω στο πλοίο και οδηγώντας το, και το έσωσε με τη βοήθεια του Θεού, οδηγώντας το με ασφάλεια στο λιμάνι του χωριού του. Τον ρώτησαν τότε οι ναύτες ποιος ήταν, και τους αποκρίθηκε πως ήταν ο «Αθανάσιος από το Πεντάσχοινο» και αμέσως εξαφανίστηκε!

Οι ναύτες, βαθιά συγκινημένοι, πήγαν στο χωριό έχοντας μαζί τους έναν ασκό με λάδι, για να τον προσφέρουν με ευγνωμοσύνη στον ναό του αγίου που τους έσωσε. Κατά θεία Πρόνοια, στον δρόμο συνάντησαν τον πατέρα του οσίου, στον οποίο διηγήθηκαν τη θαυμαστή τους διάσωση και τον ρώτησαν πού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Αθανασίου. Ο θεοφιλής εκείνος γέροντας τους είπε πως τέτοιος ναός δεν υπήρχε στην περιοχή. Από την περιγραφή όμως του νεαρού αγίου που τους έσωσε, κατάλαβε πως επρόκειτο για τον γιο του. Τότε πήγαν μαζί στον τάφο του, και εκεί ο άγιος πατέρας του τον ρώτησε:
«Παιδί μου Αθανάσιε, εσύ εμφανίστηκες στο πλοίο αυτών των ανθρώπων και τους έσωσες;»
Και ο πάντοτε υπάκουος Αθανάσιος αποκρίθηκε ταπεινά – ω του θαύματος – σαν να ήταν ζωντανός:
«Ναι, πατέρα μου. Ο Κύριος με έστειλε, για να μην πάθουν κακό στον τόπο μας.»
Και τότε ο ευσεβής πατέρας του του είπε:
«Κοιμήσου πάλι, παιδί μου, μέχρι να σε αναστήσει ο Χριστός.» Όπως κι έγινε!

Αυτά, λοιπόν, είναι όσα μας διασώζει ο όσιος Αναστάσιος για τον άγιο Αθανάσιο και, ως πρόσθετο μάρτυρα των γραφομένων του, φέρει τον τότε Μητροπολίτη της Δαμασκού (δυστυχώς δε μας λέει το όνομά του), ο οποίος επίσης προσκύνησε τον τάφο του Αθανασίου και έμαθε για τη θαυμαστή του ζωή από τους γέροντες του Πεντασχοίνου. Μάλιστα, είχε τόσο εντυπωσιαστεί απ’ όσα άκουσε, που τα διηγούνταν σε πολλούς, πολλές φορές.

Αργότερα, πάνω στον τάφο του οσίου Αθανασίου ανεγέρθηκε μεγαλοπρεπής ναός προς τιμή του, ο οποίος έγινε πανορθόδοξο προσκύνημα, χάρη στα συνεχιζόμενα μέσα στους αιώνες θαύματά του.

Το πλούσιο αυτό χωριό βρισκόταν κοντά στο σημερινό χωριό Αλαμινός, έξι χιλιόμετρα νότια του χωριού Άγιος Θεόδωρος. Σήμερα σώζονται λίγα μόνο ερείπια του οικισμού, καθώς και μία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο τον Πεντασχοινίτη.

Στο δάπεδο της εκκλησίας αυτής υπάρχουν δύο τρύπες που, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, οδηγούν υπόγεια είτε μέχρι την παραλία είτε, κατά άλλους, υποθαλάσσια έως τις απέναντι ακτές της Κύπρου. Το φως χάνεται στο βάθος τους, και μέχρι πρόσφατα ήταν αδύνατο να προχωρήσει κάποιος βαθύτερα. Σώζεται επίσης επιτύμβια πλάκα με ελληνική επιγραφή.

Αναστήλωση Ναού

Πρόσφατες ανασκαφές του Τμήματος Αρχαιοτήτων αποκάλυψαν τα ερείπια του ναού και κατέστησαν δυνατή την αναστήλωση του ιστορικού μνημείου. Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 15 Ιανουαρίου 2022.

Κατά τον Λεόντιο Μαχαιρά, ο οποίος μνημονεύει τον Άγιο Αθανάσιο στο «Χρονικόν» του (εκδ. «Φιλόκυπρος», Λευκωσία 1983, παρ. 36), το λείψανο του αγίου «βρύει ιάματα». Όταν ο Μαχαιράς συνέγραψε το έργο του, γύρω στο 1458, το λείψανο πιθανότατα φυλασσόταν ακόμα στον ναό στο Πεντάσχοινο.

Ο παλαιός ναός καταστράφηκε εντελώς από ισχυρό σεισμό την Κυριακή, 24 Απριλίου 1491. Ο σεισμός αυτός, που αναφέρεται και από τον Γερμανό περιηγητή Αλέξανδρο, δούκα της Βαυαρίας, προκάλεσε καταστροφές και σε άλλους ναούς, όπως της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία, της Μονής του Μεγάλου Σταυρού στο Σταυροβούνι και της Καθολικής στη Λεμεσό. Τις ζημιές αυτές σημειώνει και ο ιερέας χρονικογράφος Αθανάσιος Φάρης από την Κοφίνου (Cod. Paris. Graec. 624, f2r).

Ο Άγιος Αθανάσιος εικονίζεται σε πολλές τοιχογραφίες της Κύπρου ως διάκονος, μαρτυρώντας τη δημοφιλία του. Η αρχαιότερη και ωραιότερη παράσταση σώζεται στο Ιερό Βήμα του καθολικού της Μονής Παναγίας της Αμασγού (12ος αι.). Άλλη εξαιρετική τοιχογραφία υπάρχει στο καθολικό της Μονής του Χριστού Αντιφωνητή στην Καλογραία (τέλη 12ου αιώνα), ενώ στον 13ο αιώνα χρονολογείται η παράστασή του στην εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Σωτήρα Αμμοχώστου.

Η λατρεία του ενισχύθηκε ιδιαίτερα κατά τη Φραγκοκρατία και τη Βενετοκρατία (1192–1571), όταν και η μορφή του εμφανίζεται σχεδόν απαραίτητα στο Ιερό Βήμα των ναών.

Αρχαιολογικές Ανασκαφές

Κατά τις ανασκαφές του Τμήματος Αρχαιοτήτων το 2004–2005, αποκαλύφθηκε ο αρχικός τρίκλιτος ναός με διακριτές κατασκευαστικές φάσεις. Διαπιστώθηκε πως ο ναός ήταν σε χρήση μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα.

Στο δάπεδο εντοπίστηκαν δύο σήραγγες: η βόρεια κατευθύνεται προς τον Άγιο Θεόδωρο, ενώ η νότια προς τη θάλασσα. Στο κεντρικό κλίτος ανακαλύφθηκε ο υπόγειος τάφος του αγίου. Αρχικά φαινόταν μια οπή, αλλά διαπιστώθηκε ότι η είσοδος ήταν δυτικά, με λαξευτή κλίμακα.

Ο τάφος ήταν επενδυμένος με μάρμαρο, ασυνήθιστο για την Κύπρο. Επάνω από αυτόν τοποθετήθηκαν πλάκες από γυψομάρμαρο με σταυρούς του 7ου–8ου αιώνα. Τα τοιχώματα καλύφθηκαν με τοιχογραφίες, ενώ ο τάφος βρέθηκε συλημένος και περιείχε οστά ζώων.

Ο ναός πιθανότατα είχε τρούλο στο κέντρο. Μετά τον σεισμό του 1491, υπέστη πρόχειρες μετατροπές και συνέχισε να λειτουργεί έως τον 17ο αιώνα. Βρέθηκαν λίγα κατάλοιπα τοιχογραφιών και μαρμάρινα μέλη του αρχικού τέμπλου. Η κεραμική που ανακαλύφθηκε είναι Μεσαιωνικής περιόδου και επιβεβαιώνει την ακμή του προσκυνήματος.

Η αρχιτεκτονική παραπέμπει σε τρίκλιτες καμαροσκέπαστες βασιλικές της Καρπασίας.

Ταφικό Συγκρότημα

Εντοπίστηκε και δεύτερο ταφικό συγκρότημα στο Ιερό Βήμα, με κιβωτιόσχημο τάφο από γυψομάρμαρο που περιείχε πολλά οστά και όστρακα του 7ου–8ου αιώνα, καθώς και ένα χρυσό σκουλαρίκι.

Το συγκρότημα ήταν λαξευμένο στο φυσικό πέτρωμα και η πρόσβαση γινόταν από σκαλοπάτια στην ανατολική πλευρά του νότιου κλίτους. Οι ισχυροί πεσσοί του ναού θεμελιώνονταν απευθείας πάνω στο υπόγειο συγκρότημα.