Άγιος Θεολέπτος της Φιλαδελφείας, 25 Ιουνίου

Ο Άγιος Νικόδημος, στην Εισαγωγή του στα γραπτά του Αγίου Θεολέπτου στη Φιλοκαλία, μας λέει τα εξής για εκείνον:

«Ο Θεολέπτος, ο μεγάλος φως της Φιλαδέλφειας, έζησε την εποχή του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου, γύρω στο 1325. Αρχικά έζησε μοναχικά στο Άγιον Όρος και από εκεί πήρε τον τίτλο του Μητροπολίτη Φιλαδέλφειας. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ήταν ο πνευματικός του δάσκαλος και του δίδαξε την αγρυπνία και την νοερή προσευχή, ενώ εκείνος ακόμα ζούσε στον κόσμο, όπως αναφέρεται στη ζωή του Γρηγορίου που έγραψε ο Πατριάρχης Φιλόθεος.

Το κείμενο που έγραψε ο Θεολέπτος εδώ είναι μια εξαιρετική και ακριβής οδηγία για τον στοχασμό που ζωντανεύει μέσα στην καρδιά με το όνομα του Χριστού. Τα κεφάλαια που ακολουθούν είναι γεμάτα με θεϊκές σημασίες και σαφείς εξηγήσεις. Όλα αυτά τα περιλαμβάνουμε μαζί με τα υπόλοιπα, γιατί είναι απαραίτητα και σημαντικά για όσους ζητούν σύντομα να αποκτήσουν τη σοφία της πνευματικής φιλοσοφίας.»

Στην αγγλική Εισαγωγή της Φιλοκαλίας μαθαίνουμε και τα εξής:

«Μέχρι τώρα η σημασία του Θεολέπτου στη θεολογία του 14ου αιώνα είχε υποτιμηθεί, κυρίως γιατί τα περισσότερα έργα του δεν έχουν ακόμα εκδοθεί. Τα κείμενα στη Φιλοκαλία είναι μόνο ένα μικρό μέρος του συνολικού έργου του. Γεννήθηκε στη Νίκαια γύρω στο 1250, αρχικά ήταν παντρεμένος, αλλά σε νεαρή ηλικία χώρισε και έγινε μοναχός. Υπέστη φυλάκιση επειδή αντιτάχθηκε στην ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τη Ρωμαιοκαθολική, που εγκρίθηκε στη Σύνοδο της Λιόν (1274) και υποστηρίχθηκε από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο. Μετά το θάνατο του Μιχαήλ, το 1284 εκλέχτηκε μητροπολίτης Φιλαδέλφειας και κράτησε τη θέση για σχεδόν 40 χρόνια. Ηγήθηκε της ηρωικής άμυνας της πόλης κατά των Τούρκων το 1310 και πέθανε το 1322. Ήταν πολύ σεβαστός ως πνευματικός πατέρας, κυρίως μέσω των επιστολών του προς τη μοναχή Ειρήνη-Ευλογία Χουμναΐνα, ηγούμενη του διπλού μοναστηριού Χριστός Φιλάνθρωπος Σωτήρ στην Κωνσταντινούπολη. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, που στα νιάτα του ήταν μαθητής του Θεολέπτου, τον αναφέρει στις Τριάδες ως έναν από τους σημαντικότερους διδασκάλους της ησυχαστικής παράδοσης της εποχής του, και τον περιγράφει ως γνήσιο θεολόγο και αξιόπιστο οραματιστή των μυστηρίων του Θεού.»

Το βασικό κείμενο που περιλαμβάνεται εδώ, Περί εσωτερικής εργασίας εν Χριστώ και μοναχικού σχήματος, είναι γραμμένο από τον Θεολέπτο προς την Ειρήνη-Ευλογία. Στο χειρόγραφο που χρησιμοποιήθηκε από τους Αγίους Μακάριο και Νικόδημο, οι θηλυκές εκφράσεις άλλαξαν σε αρσενικές. Στην μετάφραση αυτή έχουν ληφθεί υπόψη και άλλες εναλλακτικές εκδοχές. Το έργο αυτό είναι μια σύντομη αλλά ολοκληρωμένη περιγραφή της μοναχικής κλήσης, με πρακτικές οδηγίες για την καθημερινή ζωή — τη συμπεριφορά στην εκκλησία και στο τραπέζι, τις συνομιλίες μέσα στην κοινότητα και έξω, τους ψαλμούς, την πνευματική ανάγνωση, την εργασία και τον ύπνο — αλλά κυρίως την εσωτερική προσευχή. Ο Θεολέπτος κάνει μια σύγκριση μεταξύ μοναχικής ζωής και του μυστηρίου του βαπτίσματος. Η μέθοδός του είναι αποφατική, δηλαδή τονίζει την ανάγκη να αφήσουμε πίσω μας «όλες τις νοητικές εικόνες», φτάνοντας έτσι σε μια άγνοια που ξεπερνά κάθε γνώση. Αναφέρεται αρκετές φορές στην επίκληση του ονόματος του Ιησού και κάνει σύντομη αναφορά στο φως της θείας φωτισμού. Εδώ, αντλώντας από παλιότερη παράδοση, προετοίμασε τα θέματα που ανέπτυξε αργότερα ο Παλαμάς στον 14ο αιώνα.»

Ο Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, στη Ζωή του Γρηγορίου Παλαμά, γράφει ότι ο Άγιος Θεολέπτος «υπηρέτησε τον Γρηγόριο ως ο καλύτερος πνευματικός πατέρας και οδηγός και από αυτόν ο Γρηγόριος διδάχθηκε την αγρυπνία και τη νοερή προσευχή.»

Όσο για όσα έγραψε ο Γρηγόριος Παλαμάς για τον πρώτο του πνευματικό οδηγό στην ησυχία, αναφέρει:

«Γιατί να μιλάω για αγίους του παρελθόντος; Μόλις πριν από λίγα χρόνια άνθρωποι με αποδεδειγμένη αγιότητα, αναγνωρισμένοι ως διδάσκαλοι του Αγίου Πνεύματος, μας μετέδωσαν αυτές τις αλήθειες με τα ίδια τους τα λόγια. Έχετε ακούσει για τον Θεολέπτο, του οποίου το όνομα σημαίνει "θεόπνευστος", και που σήμερα αναγνωρίζεται ως γνήσιος θεολόγος και αξιόπιστος οραματιστής των μυστηρίων του Θεού — ο Επίσκοπος Φιλαδέλφειας, που σαν λυχνία φώτισε τον κόσμο.»