Άγιος Νόννος, 5 Ιουνίου
Η μνήμη του Αγίου Νόννου αναφέρεται στο Ιεροσολυμιτικό Κανονάριο σελ. 95. Γιορτάζεται από την Εκκλησία των Ιεροσολύμων στον ναό, που βρίσκεται στο ορός των Ελαίων.
Δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για τον Άγιο, αλλά όπως όλα δείχνουν είναι ο επίσκοπος Ηλιουπόλεως, μιας και οι λίγες αναφορές για τον Άγιο συμπίπτουν με το όρος των Ελαίων, όπου η Αγία Πελαγία άκουσε το κύριγμά του, μετανόησε και ασκήτευσε στο όρος αυτό.
Ο Νόννος υπήρξε ένας Χριστιανός Άγιος του 4ου ή 5ου αιώνα, για τον οποίο λέγεται ότι ήταν Αιγύπτιος μοναχός, ο οποίος αργότερα έγινε επίσκοπος στη Συρία και ήταν υπεύθυνος για τη μεταστροφή της αγίας Πελαγίας της πρώην πόρνης, κατά τη διάρκεια μιας από τις Συνόδους της Αντιόχειας. Η μνήμη του τιμάται στις 10 Νοεμβρίου.
Το όνομα
Το όνομα «Νόννος» ήταν κοινό στην περιοχή της Ανατολής (Λεβάντε), καθώς οκτώ από τους εννέα που φέρουν το όνομα Νόννος και αναφέρονται στα Πρακτικά των Συνόδων της Χαλκηδόνας και της Εφέσου προέρχονται από εκείνη την περιοχή. Κάποιοι θεωρούν ότι πρόκειται για εκλατινισμένη ή εξελληνισμένη μορφή αιγυπτιακού τίτλου, ισοδύναμου με το «άγιος».
Ο Βίος (κατά την αγιολογική παράδοση)
Σε μία αγιολογική διήγηση της αγίας Πελαγίας, που αποδίδεται στον διάκονο Ιάκωβο της Εκκλησίας της Ηλιουπόλεως (σημερινό Βάαλμπεκ), αναφέρεται ότι ο Νόννος ήταν «τέλειος μοναχός» από τη Θηβαΐδα της Αιγύπτου (πιθανόν από τη μονή Ταβέννης) και λόγω της ενάρετης ζωής του έγινε επίσκοπος Ηλιουπόλεως. Κατά την παράδοση, μετέστρεψε όλους τους κατοίκους της πόλεως και βάπτισε 30.000 Άραβες.
Οι μοναχοί της Ραμσγκέιτ (Ramsgate) αναφέρουν ότι η επισκοπή του ήταν η Έδεσσα.
Κατά την αγιολογική διήγηση, ενώ ο Νόννος μιλούσε σε σύνοδο της Εκκλησίας στην Αντιόχεια, πέρασε από μπροστά τους η διαβόητη εταίρα της πόλης, ονόματι Μαργαρίτα («Μαργαρίτα» σημαίνει «μαργαριτάρι»). Ο Νόννος, παρατηρώντας την επιμέλειά της στην εξωτερική εμφάνιση, επέπληξε τα μέλη της Συνόδου επειδή φρόντιζαν λιγότερο τις ψυχές τους απ’ ό,τι εκείνη το σώμα της.
Ο Άγιος Νόννος προσεύχεται για την Αγία Πελαγία ανάμεσα στις εταίρες της, σε χειρόγραφο του 14ου αιώνα.
Η Μαργαρίτα παρακολούθησε το επόμενο κυριακάτικο κήρυγμά του, κατά το οποίο ο Νόννος μίλησε για την κόλαση, και αυτή συγκλονίστηκε, μετανόησε και του έστειλε επιστολή. Της επετράπη να τον συναντήσει παρουσία μαρτύρων και, αφού διαπίστωσε την ειλικρίνειά της, ο Νόννος την εξομολόγησε και τη βάπτισε με το βαπτιστικό της όνομα, Πελαγία.
Αφού για λίγες μέρες πολεμήθηκε έντονα από τον διάβολο, δώρισε όλη την περιουσία της στην Εκκλησία και έζησε για λίγο κοντά στη διακόνισσα Ρωμάνα. Έπειτα αναχώρησε για τα Ιεροσόλυμα, όπου, μεταμφιεσμένη σε άνδρα, ασκήτευσε ως ερημίτης με το όνομα Πελάγιος. Η διήγηση παραλείπει χρονολογίες και, σε οκτώ σημεία, δεν αναφέρει το όνομα του αρχιεπισκόπου υπό τον οποίο υπηρέτησε ο Νόννος.
Ιστορικά στοιχεία και συγχύσεις
Η ιστορική Αγία Πελαγία, όπως αναφέρεται από τον Άγιο Αμβρόσιο και τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο, ήταν παρθένος από την Αντιόχεια, η οποία αυτοκτόνησε για να αποφύγει τον βιασμό κατά τους Διωγμούς του Διοκλητιανού.
Μια άλλη μορφή, η Αγία Μαρίνα (λατινικά ισοδύναμο του «Πελάγιος»), μεταμφιέστηκε σε μοναχό για να αποφύγει ανεπιθύμητο γάμο.
Αρκετά στοιχεία των αγιολογικών αφηγήσεων φαίνεται πως συνδυάστηκαν με απόκρυφα σχετικά με τη Μαρία τη Μαγδαληνή, με βιβλικές ιστορίες (όπως του Σολομώντα και της Βασίλισσας του Σαβά ή του Χριστού με γυναίκες της Καινής Διαθήκης), αλλά και με ελληνικούς μύθους για την Αφροδίτη, για να διαμορφώσουν την ιστορία της πόρνης Πελαγίας.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, σε ένα κήρυγμά του περίπου το 390, αναφέρεται σε μία επώνυμη αλλά ξακουστή ηθοποιό και πόρνη από μια «πονηρή πόλη» της Φοινίκης (ίσως την Ηλιούπολη), η οποία αποπλάνησε «τον αδελφό της αυτοκράτειρας» αλλά τελικά μετανόησε. Η σύζυγος του Κωνστάντιου Β΄, Ευσεβία, είχε δύο αδέλφια, τον Ευσέβιο και τον Υπάτιο, οι οποίοι έζησαν για πολλά χρόνια στην Αντιόχεια.
Στο κείμενο του Χρυσόστομου, γίνεται επίσης λόγος για προσπάθειες του Ρωμαίου διοικητή και στρατιωτών να την επαναφέρουν στην προηγούμενη ζωή της – ρόλος που, στην αγιολογική διήγηση, αποδίδεται στον διάβολο.
Η αναφορά σε σύνοδο των Σύρων επισκόπων δεν βοηθά στη χρονολόγηση, διότι μόνο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα διεξήχθησαν περισσότερες από τριάντα σύνοδοι στην Αντιόχεια.
Ο Ιωάννης της Εφέσου αναφέρει διωγμό των ειδωλολατρών της Ηλιουπόλεως έως και το 580. Δεν υπάρχει άλλη ιστορική πηγή, πέραν των αγιολογικών αφηγήσεων της Πελαγίας, που να καταγράφει κάποιον Νόννο ως επίσκοπο Ηλιουπόλεως.
Η μορφή του Νόννου συγχέεται συχνά με τον επίσκοπο Έδεσσας στη Μεσοποταμία που συμμετείχε στην Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνος το 451. Αυτή η ταύτιση έχει οδηγήσει και σε περαιτέρω σύγχυση με τον ομώνυμο ποιητή Νόννο τον Πανοπολίτη (πιθανόν εσφαλμένα). Άλλος Νόννος, που επίσης παρίστατο στη Χαλκηδόνα, ήταν επίσκοπος Ζεραβέννης στην Αραβία, περιοχή που υπαγόταν στην Αντιόχεια.
