Ανάμνηση των εγκαινίων του Ναού του Τιμίου Προδρόμου της Μονής Στουδίου, 20 Ιουλίου

Η μνήμη αναφέρεται στα εγκαίνια (αφιερωματική λειτουργία) του καθολικού ναού προς τιμή του Τιμίου Προδρόμου. Στην εκκλησιαστική παράδοση, τα εγκαίνια ενός ναού είναι σημαντική πνευματική στιγμή και για αυτό τιμώνται ετησίως 

Η Μονή Στουδίου (Studion/Stoudion) ήταν μία από τις σπουδαιότερες μοναστικές αδελφότητες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας:

Ιδρύθηκε γύρω στο 462 μ.Χ. από τον πατρίκιο Φλάβιο Στουδίο στο Κωνσταντινούπολη, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή – Πρόδρομο 

Το καθολικό της – ο Ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου – ήταν μια μεγαλόπρεπη βασιλική με τρεις κλίτους, στοά και γκαλερί.

Κατά το 8ο και 9ο αιώνα αποτέλεσε φάρο θεολογίας, αντιστάθηκε στον Εικονοκλαστικό Άνεμο και άνθισε υπό τον Θεόδωρο Στουδίτη, σημαντικό θεολόγο και ηγούμενο 

Η Μονή του Στουδίου, ή πληρέστερα Μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου "εν τοις Στουδίου" (αρχαία ελληνικά: Μονή του Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου ἐν τοῖς Στουδίου), συχνά αναφερόμενη απλώς ως Στουδίου, Στούντιον ή Στουδίον (λατινικά: Studium), ήταν ελληνική ορθόδοξη μονή στην Κωνσταντινούπολη (σημερινή Ισταμπούλ), πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Οι μοναχοί της μονής ονομάζονταν Στουδίτες. Αν και η μονή παραμένει ερειπωμένη για πάνω από μισή χιλιετία, οι κανόνες και τα έθιμα του Στουδίου λειτούργησαν ως πρότυπα για τους μοναχούς του Άθω και για πολλές άλλες μονές του ορθόδοξου κόσμου· ακόμη και σήμερα ασκούν επιρροή.

Τα ερείπια της μονής βρίσκονται κοντά στην Προποντίδα (Θάλασσα του Μαρμαρά), στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης που ονομαζόταν Ψαμάθεια, σημερινή Koca Mustafa Paşa. Η μονή ιδρύθηκε το 462 από τον ύπατο Φλάβιο Στουδίο, Ρωμαίο πατρίκιο που είχε εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη, και αφιερώθηκε στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Οι πρώτοι μοναχοί της μονής προήλθαν από τη μονή των Ακοίμητων (Acoemetae). Σήμερα ο χώρος έχει μετατραπεί σε τζαμί Ιμραχόρ (Imrahor Camii, ή Τζαμί του Ιπποκόμου), από το όνομα του ιπποκόμου του Οθωμανού σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄, Μιραχόρ Ηλίας Μπέη (Mirahor Ilias Bey).

Ιστορικό της Μονής Στουδίου

Οι Στουδίτες έδωσαν την πρώτη απόδειξη της αφοσίωσής τους στην Ορθόδοξη Πίστη κατά το Σχίσμα του Ακακίου (484–519)· παρέμειναν επίσης πιστοί κατά τη διάρκεια των θυελλωδών εικονομαχικών ερίδων του όγδοου και ένατου αιώνα. Διώχθηκαν από τη μονή και την πόλη από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ε΄ (741–775)· μετά τον θάνατό του όμως, ορισμένοι από αυτούς επέστρεψαν.

Ο ηγούμενος Σάββας του Στουδίου υπερασπίστηκε με ζήλο τα Ορθόδοξα δόγματα κατά των Εικονομάχων στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (787). Διάδοχός του ήταν ο Θεόδωρος ο Στουδίτης, στον οποίο η μονή οφείλει τη μεγαλύτερη φήμη της, και ο οποίος ενίσχυσε ιδιαίτερα την ακαδημαϊκή και πνευματική μελέτη. Αναδιοργάνωσε τη μονή βασισμένος όχι μόνο στις ιδέες του Μεγάλου Βασιλείου, αλλά και του Παχωμίου, των ασκητών των ερήμων της Γάζας (όπως οι Βαρσανούφιος, Ιωάννης, Δωρόθεος), και του Ιωάννη του Σιναΐτη. Κατά τη διοίκηση του Αγίου Θεοδώρου, επίσης, οι μοναχοί υπέστησαν διωγμούς και εκδιώχθηκαν πολλές φορές, ενώ κάποιοι από αυτούς θανατώθηκαν.

Ο μαθητής του Θεοδώρου, Ναυκράτιος, αποκατέστησε την πειθαρχία μετά τη λήξη της Εικονομαχικής έριδας. Ο ηγούμενος Νικόλαος (848–845 και 855–858) αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον Πατριάρχη Άγιο Φώτιο και, εξαιτίας αυτού, φυλακίστηκε μέσα στη μονή του. Τον διαδέχθηκαν πέντε ηγούμενοι που αναγνώρισαν τον πατριάρχη. Η περίοδος ακμής της Μονής του Στουδίου έληξε εκείνη την εποχή. Στα μέσα του ενδέκατου αιώνα, επί ηγουμενίας του Συμεών, ένας μοναχός ονόματι Νικήτας Στηθάτος, μαθητής του Συμεών του Νέου Θεολόγου, επέκρινε κάποιες πρακτικές της Λατινικής Εκκλησίας σε δύο συγγράμματα του σχετικά με τη χρήση άζυμου άρτου, το Σάββατο και τον γάμο των ιερέων.

Ως προς την πνευματική ζωή της μονής σε άλλους τομείς, είναι ιδιαίτερα φημισμένη για τη γνωστή σχολή καλλιγραφίας που ιδρύθηκε από τον Θεόδωρο. Η τέχνη της εικονογράφησης χειρογράφων καλλιεργήθηκε, με πολλά λαμπρά έργα του μοναστηριακού σεκρεταρίου να βρίσκονται σήμερα στη Βενετία, το Βατικανό και τη Μόσχα (όπως το Ψαλτήριον του Χλουντώφ). Το Ψαλτήριον του Θεοδώρου, που δημιουργήθηκε στη μονή τον δωδέκατο αιώνα, βρίσκεται στη συλλογή της Βρετανικής Βιβλιοθήκης.

Κατά τον όγδοο και τον ενδέκατο αιώνα, η μονή υπήρξε κέντρο της βυζαντινής εκκλησιαστικής ποίησης· πολλοί από τους ύμνους της χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Εκτός από τον Θεόδωρο και τον Νικήτα, είναι γνωστοί και άλλοι θεολογικοί συγγραφείς. Τρεις μοναχοί της Μονής του Στουδίου έγιναν Οικουμενικοί Πατριάρχες· και τρεις αυτοκράτορες —ο Μιχαήλ Ε΄ (1041–1042), ο Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας (1071–1078) και ο Ισαάκ Α΄ Κομνηνός (1057–1059)— έλαβαν μοναχικούς όρκους στο Στουδίον.

Το 1204, η μονή καταστράφηκε από τους Σταυροφόρους και δεν αποκαταστάθηκε πλήρως πριν από το 1290, από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Οι Ρώσοι προσκυνητές Αντώνιος (περί το 1200) και Στέφανος (περί το 1350) εντυπωσιάστηκαν από το μέγεθος των εγκαταστάσεων της μονής. Πιστεύεται ότι εκείνη την εποχή το μοναστήρι στέγαζε έως και 700 μοναχούς. Το μεγαλύτερο μέρος της μονής καταστράφηκε ξανά όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1453. Ο ναός της μονής, που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα και έχει τη μορφή βασιλικής, μετατράπηκε από τον Αλβανό ιπποκόμο του Βαγιαζήτ Β΄, Ηλία Μπέη, στο Τζαμί του Ιπποκόμου (İmrahor Camii).

Η αρχαία δομή υπέστη σοβαρές ζημιές από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1782· ο σεισμός της Κωνσταντινούπολης του 1894 συνέβαλε περαιτέρω στην καταστροφή της.

Μετά τον σεισμό του 1894, μια ομάδα Ρώσων βυζαντινολόγων με επικεφαλής τον Φιόντορ Ουσπένσκι ίδρυσαν το Ρωσικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στον χώρο της μονής, αλλά οι δραστηριότητές του διακόπηκαν λόγω της Ρωσικής Επανάστασης του 1917. Κατά τις επόμενες δεκαετίες, τα ερείπια του μοναστηριακού συγκροτήματος λεηλατήθηκαν από ντόπιους κατοίκους για την επισκευή των σπιτιών τους, ενώ το εντυπωσιακό πλακόστρωτο του 13ου αιώνα παραμένει εκτεθειμένο στα στοιχεία της φύσης και «χάνεται αργά αλλά σταθερά». Το 2013 ανακοινώθηκαν σχέδια για τη μετατροπή του ναού, ο οποίος λειτουργούσε τότε ως μουσείο, ξανά σε τζαμί μετά την αποκατάστασή του. Το 2023 ανακοινώθηκε ότι η αποκατάσταση του κτηρίου θα ξεκινούσε εντός του έτους και βρισκόταν σε εξέλιξη μέχρι και τον Ιανουάριο του 2024.