Άγιος Πιτιρίμ, Επίσκοπος Ταμπώφ, 28 Ιουλίου
Η ευγενής και θεοσεβής ψυχή του τον οδήγησε στη μοναχική ζωή. Αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στον Θεό και εισήλθε στη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στη Βιάζμα, γνωστή για την αυστηρότητά της. Σε ηλικία 21 ετών εκάρη μοναχός με το όνομα Πιτιρίμ.
Ο νεαρός μοναχός κέρδισε την εκτίμηση των αδελφών του με τον ασκητικό του βίο και σύντομα εκλέχθηκε ηγούμενος. Το 1684 ανυψώθηκε στο αξίωμα του αρχιμανδρίτη. Κατ’ εντολή του Τσάρου και του Πατριάρχη, επιδόθηκε με ζήλο στην απομάκρυνση «κακώς αγιογραφημένων» δυτικοποιημένων εικόνων από τις εκκλησίες και την ιδιωτική λατρεία. Κατά τη διάρκεια λιτανείας αφαίρεσε μια τέτοια εικόνα, προκαλώντας αγανάκτηση και ύβρεις από τον λαό. Το γεγονός έφτασε στον Πατριάρχη Ιωακείμ, ο οποίος επαίνεσε το θάρρος και τη ζέση του Αρχιμανδρίτη Πιτιρίμ και τον κάλεσε στη Μόσχα για ανώτερη εκκλησιαστική διακονία.
Στις 1 Σεπτεμβρίου 1684 προτάθηκε για επίσκοπος και στις 15 Φεβρουαρίου 1685 ο Πατριάρχης Ιωακείμ τον χειροτόνησε Επίσκοπο Ταμπώφ. Παρέμεινε στη Μόσχα για έναν χρόνο, προετοιμαζόμενος για τα νέα του καθήκοντα.
Η Επισκοπή Ταμπώφ, που ιδρύθηκε το 1682, υπέφερε από φτώχεια και αμάθεια. Ο πληθυσμός αποτελούνταν κυρίως από ειδωλολάτρες — Μορδβίνους, Τσερεμίσιους, Μερία — καθώς και πολλούς μουσουλμάνους Τατάρους, φανατικούς αντιπάλους του χριστιανισμού. Ακόμα και μεταξύ των χριστιανών υπήρχαν σχισματικοί, φυγάδες και εξόριστοι εγκληματίες.
Ο Άγιος Πιτιρίμ αφιερώθηκε με ζήλο στο έργο του. Στον χώρο του παλαιού ξύλινου ναού στην Ταμπώφ άρχισε την ανέγερση διώροφου λιθόκτιστου καθεδρικού ναού προς τιμήν της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, με παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο. Ο ίδιος επιτηρούσε προσωπικά το έργο και συμμετείχε στις οικοδομικές εργασίες.
Παράλληλα, εργάστηκε σκληρά για τον πνευματικό φωτισμό του ποιμνίου του. Ίδρυσε ειδική ιερατική σχολή και στην οικία του είχε βιβλιοθήκη με πνευματικά βιβλία (στο ευρετήριο του Καθεδρικού Ναού της Κοιμήσεως στη Μόσχα αναφέρονται «δύο βιβλία του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, δεμένα με δέρμα, το ένα κόκκινο και το άλλο μαύρο με επιχρυσωμένες ακμές», τα οποία του ανήκαν). Δίδασκε διαρκώς τον λόγο του Θεού και περιόδευε συχνά την επαρχία του για να γνωρίσει τις ανάγκες των πιστών.
Με ιδιαίτερη αγάπη και σύνεση εργαζόταν για την επιστροφή των σχισματικών και αιρετικών στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Η ευσέβειά του, η συμπόνια και η υπομονετική σοφία του κέρδιζαν την εμπιστοσύνη τους. Με το παράδειγμα της αγίας ζωής του και τον θεόπνευστο λόγο του, πολλοί οδηγήθηκαν στην αλήθεια της Ορθοδοξίας.
Η αδελφή του, Αικατερίνη, έγινε η πρώτη ηγουμένη της γυναικείας Μονής της Αναλήψεως, που ίδρυσε το 1690. Η μονή παρέμεινε το μεγαλύτερο ορθόδοξο κέντρο της επαρχίας Ταμπώφ έως το 1918, οπότε και πέρασε στα χέρια των Σοβιετικών, όπως και πολλά άλλα θρησκευτικά ιδρύματα. Τα κτήριά της χρησιμοποιήθηκαν για κοσμικούς σκοπούς.
Τον Δεκέμβριο του 1992, η Ιερά Σύνοδος επαναλειτούργησε τη Μονή της Αναλήψεως στην Ταμπώφ και ανέστησε το μοναχικό βίο στον χώρο της.
Ο Άγιος Πιτιρίμ, παρότι υπήρξε τολμηρός άνθρωπος προσευχής και μεσιτείας προς τον Θεό, δεν έχασε ποτέ τη χριστιανική του ταπείνωση. Μη στηριζόμενος στις δικές του ανθρώπινες δυνάμεις, προστάτευε την πόλη της Ταμπώφ, την οποία του είχε εμπιστευθεί ο Θεός, με ιερές εικόνες του Σωτήρος Χριστού και της Παναγίας του Καζάν, τις οποίες τοποθέτησε στις δύο κύριες πύλες της πόλης.
Ο Άγιος προσευχόταν ακατάπαυστα και δίδασκε το ποίμνιό του την αξία της προσευχής. Παρευρισκόταν καθημερινά στις ακολουθίες και πολύ συχνά λειτουργούσε ο ίδιος. Τις ημέρες που δεν λειτουργούσε, έψαλλε στον χορό, διδάσκοντας στους ψάλτες την ορθή εκκλησιαστική ψαλμωδία και ανάγνωση. Στο κελί του προσευχόταν πολύ συχνά μπροστά σε εικόνες της Παναγίας Ντεβπιετέρωβ (εορτάζει 29 Φεβρουαρίου) και του Αγίου Νικολάου.
Ο Άγιος Πιτιρίμ αγαπούσε τη φυσική ομορφιά της πατρίδας του, η οποία του ενέπνεε προσευχή και ευγνωμοσύνη προς την Παναγία Τριάδα για το ορατό δημιούργημα. Μέσα στο δάσος, κοντά στον τόπο όπου συνήθιζε να αποσύρεται για προσευχή, έκτισε τη Μονή Τρεγκουλάεφ προς τιμήν του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Το μοναστήρι αυτό το ίδρυσε μαζί με τον πνευματικό του φίλο, Άγιο Μητροφάνη του Βορόνεζ (εορτές 23 Νοεμβρίου και 7 Αυγούστου). Εκεί ο Άγιος τοποθέτησε έναν μεγάλο ξύλινο σταυρό με την εικόνα του Χριστού.
Όπως οι μεγάλοι ασκητές, έτσι και ο Άγιος Πιτιρίμ αφιέρωνε πολύ χρόνο σε χειρωνακτική εργασία. Τα πηγάδια που άνοιξε ο ίδιος με τα χέρια του στη Μονή Τρεγκουλάεφ, κοντά στον Καθεδρικό Ναό της Ταμπώφ, αλλά και μέσα στο δάσος όπου προσευχόταν απομονωμένος, αποτελούν μαρτυρία αυτής της ασκητικής αρετής του.
Ο Άγιος Πιτιρίμ εκοιμήθη εν ειρήνη το 1698, σε ηλικία πενήντα τριών ετών. Το λείψανό του ενταφιάστηκε στο υπόγειο του Καθεδρικού Ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Ταμπώφ, στον νότιο τοίχο του δεξιού παρεκκλησίου, αφιερωμένου στον Άγιο Νικόλαο.
Ο θάνατός του δεν διέκοψε τους πνευματικούς του δεσμούς με το ποίμνιό του. Οι πιστοί προσέρχονταν στον τάφο του για να ζητήσουν τη μεσιτεία του και σύντομα λάμβαναν ιάσεις από τον Θεό. Κάθε χρόνο, την 28η Ιουλίου — ημέρα της μακαρίας κοιμήσεώς του — πλήθη προσκυνητών συνέρεαν στον Καθεδρικό Ναό της Ταμπώφ για να συμμετάσχουν στις ιερές ακολουθίες.
Με κάθε νέο θαύμα που λάμβανε χώρα μέσω των πρεσβειών του Αγίου Πιτιρίμ, οι πιστοί ενισχύονταν στην πεποίθηση ότι ο επίσκοπός τους υπήρξε πράγματι άνθρωπος του Θεού. Από το 1819 άρχισε να τηρείται επίσημο αρχείο με θαύματα και μαρτυρίες, και η τιμή προς τον Άγιο εξαπλώθηκε πολύ πέρα από τα όρια της Επισκοπής Ταμπώφ.
Στις 28 Ιουλίου 1914, ο Άγιος Θαυματουργός Πιτιρίμ, Επίσκοπος Ταμπώφ, ανακηρύχθηκε επίσημα Άγιος της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
