Εύρεση των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Μάξιμου του Έλληνα, 4 Ιουλίου

 

Η τοπική σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που συνεδρίασε στη Λαύρα της Αγίας Τριάδας - Αγίου Σεργίου από 6 έως 9 Ιουνίου 1988, συμπεριέλαβε τον Άγιο Μάξιμο τον Έλληνα στον κατάλογο των Αγίων. Πράξεις της συνόδου αναφέρουν:

«Έτσι, με πλήρη πεποίθηση για την αλήθεια και αξιοπιστία των θαυμάτων που πραγματοποιήθηκαν με τις προσευχές αυτών των ασκητών, και λαμβάνοντας υπόψη τις πολυάριθμες εκδηλώσεις της χριστιανικής τους ευσέβειας, της πνευματικότητάς τους και της προσφοράς τους στην Εκκλησία, η σύνοδος αποφασίζει: "Έδοξε τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν" να εντάξει στον κατάλογο των Αγίων προς τιμή και προσκύνηση στη Ρωσική Εκκλησία τους εξής αγωνιστές της πίστης… Μεταξύ αυτών, και τον Άγιο Μάξιμο τον Έλληνα (1470-1556), ο οποίος τιμάται τοπικά ως Άγιος του Ραντονέζ, θαυματουργός, ενάρετος ασκητής και δάσκαλος της μοναχικής ζωής. Ως φυλακισμένος και θύμα πολυετούς εγκλεισμού, διατήρησε σταθερότητα στην ορθόδοξη πίστη και προσωπική ταπεινότητα στη ζωή του. Μέσα από τα γραπτά του, διατύπωσε τις θεϊκές αλήθειες της Ορθόδοξης πίστης και, ως πνευματικός διδάσκαλος, φώτισε τις παραδόσεις των Αγίων Πατέρων».

Η απόφαση αυτή κορύφωσε μια μακροχρόνια προσπάθεια αποκατάστασης του Αγίου από τις συκοφαντίες που είχε δεχθεί εν ζωή. Η αποκατάσταση ξεκίνησε στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν εξορίστηκε στη Λαύρα της Αγίας Τριάδας, όπου τιμήθηκε με τον σεβασμό που του άρμοζε. Στα τέλη του 16ου αιώνα, καταγράφηκαν τα λείψανά του, συνοδευόμενα από θαύματα· τότε γράφτηκαν τροπάριο, κοντάκιο και ακολουθία προς τιμήν του, και λίγο αργότερα εμφανίστηκαν και εικονογραφικές απεικονίσεις του. Στην ουσία, μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα, ο Άγιος Μάξιμος είχε ήδη καθιερωθεί ως τοπικά τιμώμενος άγιος.

Το μόνο που απέμενε για τη σύνοδο του 1988 ήταν η επιβεβαίωση της ακριβούς τοποθεσίας των λειψάνων του Αγίου. Οι Πράξεις της συνόδου αναφέρουν: «Τα τίμια λείψανά του είναι θαμμένα στη βορειοδυτική πλευρά του ναού του Αγίου Πνεύματος στη Λαύρα». Όμως, την εποχή της απόφασης για την αγιοκατάταξη, αλλά και στην αρχή των ανασκαφών, δεν υπήρχε καμία ορατή ένδειξη στην επιφάνεια του εδάφους.

Πιθανόν, στα τέλη του 16ου αιώνα είχε ανεγερθεί παρεκκλήσι πάνω από τον τάφο του, το οποίο ανακατασκευάστηκε αρκετές φορές και διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1930. Ωστόσο, λόγω καταιγίδων και άλλων καταστροφών, δεν έμειναν ίχνη του στην επιφάνεια.

Λόγω της ασαφούς τοποθεσίας των λειψάνων του Αγίου Μάξιμου και άλλων νεοκαταταχθέντων αγίων, η σύνοδος του 1988 υιοθέτησε την εξής διατύπωση: «Τα τίμια λείψανά τους, όπου κι αν βρίσκονται, θεωρούνται ιερά». Όμως, ήρθε πια ο καιρός της πραγματικής ανακάλυψης.

Επειδή η τοποθεσία ήταν γνωστή μόνο κατά προσέγγιση, αποφασίστηκε να πραγματοποιηθούν αρχαιολογικές ανασκαφές, με την ευλογία του προκαθημένου της Ρωσικής Εκκλησίας.

Πριν την έναρξη των ανασκαφών, στις 24 Ιουνίου 1996, τελέστηκε αγρυπνία στον ναό του Αγίου Πνεύματος στη Λαύρα, με συμμετοχή του αρχιμανδρίτη Κυρίλλου Παβλόφ, μοναχών, φοιτητών των εκκλησιαστικών σχολών της Μόσχας και αρχαιολόγων. Ακολούθησε η αφαίρεση των λιθόστρωτων του χώρου και ξεκίνησε η ανασκαφή, σε έκταση περίπου 10x6 μέτρων.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας, αποκαλύφθηκαν θεμέλια κτισμάτων κυρίως του 19ου αιώνα, μεταξύ των οποίων και ένα παρεκκλήσι του 1867, αφιερωμένο στον Άγιο Φιλάρετο τον Ελεήμονα. Η μεγάλη ανακάλυψη έγινε στη βορειοδυτική γωνία του ναού, όπου βρέθηκαν τα θεμέλια του πρώτου (ή ενός από τους πρώτους) παρεκκλησιών που είχαν ανεγερθεί πάνω από τον τάφο του Αγίου. Οι διαστάσεις και η θέση τους αντιστοιχούσαν απόλυτα με το τοπογραφικό σχέδιο του 1745.

Το μεσημέρι της 30ής Ιουνίου, μια ευωδία άρχισε να αναδύεται από το νότιο τμήμα της ανασκαφής, και έπειτα από λίγο έγινε ορατό το άγιο κρανίο του Μάξιμου. Η ευωδία παρέμεινε για αρκετές ημέρες. Διαπιστώθηκε πως ο τάφος βρισκόταν πάνω σε ξύλινη πλάκα (ύψους περίπου 15 εκ.) και ότι δεν υπήρχαν άλλα λείψανα εντός του παρεκκλησίου, πέρα από τα δικά του.

Την επόμενη μέρα, 1η Ιουλίου, παρουσιάστηκε αναφορά στον Πατριάρχη, όπου επιβεβαιωνόταν, μέσω ιστορικών και αρχαιολογικών στοιχείων, καθώς και από την ευωδία, ότι τα λείψανα ανήκαν στον Άγιο Μάξιμο. Στις 2 Ιουλίου έγινε ανθρωπολογική εξέταση από ειδικούς της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, οι οποίοι βεβαίωσαν πως τα λείψανα ανήκαν σε έναν άνδρα περίπου 80 ετών. Οι αναλογίες του κρανίου ταυτίζονταν με αρχαίες απεικονίσεις του Αγίου.

Μετά την έγκριση του Πατριάρχη, στις 3 Ιουλίου ξεκίνησε η διαδικασία ανύψωσης των λειψάνων μαζί με την πλάκα και στρώμα γης. Το μεσημέρι, τα λείψανα τοποθετήθηκαν σε προσωρινή λάρνακα καλυμμένη με μοναχική κουκούλα, και παρέμειναν στον χώρο της ανασκαφής.

Το απόγευμα, με τους ήχους καμπάνας, έφτασε ο Πατριάρχης Αλέξιος με συνοδεία επισκόπων και ιερέων. Αφού προσκύνησε τα λείψανα του Αγίου Σεργίου, κατευθύνθηκε στον ναό του Αγίου Πνεύματος. Στις 4:00 μ.μ. τελέστηκε παράκληση προς τον Άγιο Μάξιμο. Μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου, ο Πατριάρχης πλησίασε τα λείψανα, συνέχισε την προσευχή και, κατά τη διάρκεια της δοξολογίας «Εὐλογοῦμέν σε, πάτερ ἡμῶν Μάξιμε», τα λείψανα μεταφέρθηκαν με τιμές στον ναό και τοποθετήθηκαν στο κέντρο.

Το 1996 συμπληρώθηκαν 440 χρόνια από την κοίμηση του Αγίου Μάξιμου, ο οποίος έφτασε στη Λαύρα ως ταπεινός μοναχός. Η πνευματική ωρίμανση της Εκκλησίας της Ρωσίας ενσαρκώθηκε στη ζωή, τις θλίψεις, την επιμονή του στην ορθόδοξη πίστη και την αφοσίωσή του στον Χριστό. Η ανακάλυψη των λειψάνων και η πανηγυρική αυτή εκδήλωση υπήρξαν δικαίωση για τα πολλά παθήματα της επίγειας πορείας του.

Η εύρεση των λειψάνων ήταν μεγάλη εορτή για όλη την Ορθοδοξία, αφού ο Άγιος Μάξιμος τιμάται τόσο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο όσο και από την Εκκλησία της Ελλάδος.

Λαμπρός και καθαρός εμφανίστηκε μπροστά στα μάτια μας ο πρεσβευτής προς τον Χριστό για όλους εμάς τους αμαρτωλούς και για την πολυπαθή Εκκλησία μας.

- του Σ. Μπέλιαεφ για το Περιοδικό του Πατριαρχείου Μόσχας, Σεπτέμβριος 1996