Η Εμφάνιση της Εικόνας της Παναγίας του Καζάν, 8 Ιουλίου
Η εικόνα της Παναγίας του Καζάν λέγεται ότι ήρθε στη Ρωσία από την Κωνσταντινούπολη τον 13ο αιώνα. Μετά την πολιορκία του Καζάν από τους Τατάρους και την ανακήρυξή του ως πρωτεύουσά τους το 1438, η εικόνα εξαφανίστηκε και δεν αναφέρεται ξανά μέχρι τον 16ο αιώνα, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση του Καζάν από τον Ιβάν τον Τρομερό το 1552.
Μετά από μια πυρκαγιά που κατέστρεψε το Καζάν το 1579, η Παναγία εμφανίστηκε σε ένα προφητικό όνειρο σε ένα κορίτσι 10 ετών, την Ματρόνα, και της είπε πού να βρει την ιερή εικόνα. Όπως της υποδείχθηκε, η Ματρόνα μίλησε στον αρχιεπίσκοπο για το όνειρό της, αλλά εκείνος δεν την πήρε στα σοβαρά. Μετά από άλλα δύο τέτοια όνειρα, στις 8 Ιουλίου 1579, η Ματρόνα και η μητέρα της έσκαψαν στο σημείο που τους είχε υποδείξει η Παναγία, στα ερείπια ενός σπιτιού, και βρήκαν την εικόνα θαμμένη κάτω από τη στάχτη – εντελώς άθικτη και λαμπερή σαν καινούρια. Ο αρχιεπίσκοπος μετάνιωσε για την απιστία του και μετέφερε την εικόνα στον ναό του Αγίου Νικολάου, όπου εκείνη την ίδια μέρα θεραπεύτηκε ένας τυφλός. Ο ιερέας του ναού, Ερμογένης, ο οποίος αργότερα έγινε μητροπολίτης του Καζάν, μετέφερε την εικόνα στον Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού στο Καζάν και καθιέρωσε την 8η Ιουλίου ως γιορτή προς τιμήν της Παναγίας του Καζάν. Αυτά τα γεγονότα τα γνωρίζουμε από το χρονικό του Ερμογένη, το οποίο γράφτηκε κατόπιν εντολής του τσάρου το 1595.
Μέχρι το 1612, όταν η Μόσχα βρισκόταν υπό πολωνική κατοχή, ο Ερμογένης είχε γίνει Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών. Από τη φυλακή κάλεσε τον λαό σε τριήμερη νηστεία και διέταξε να παραδοθεί η εικόνα της Παναγίας του Καζάν στους πρίγκιπες Μίνιν και Ποζάρσκι, οι οποίοι ηγούνταν της αντίστασης. Η εικόνα – είτε η αυθεντική είτε ένα αντίγραφο – προπορευόταν του στρατού τους καθώς πολεμούσαν για να ελευθερώσουν τη Μόσχα. Όταν τελικά οι Πολωνοί εκδιώχθηκαν από τη Μόσχα στις 22 Οκτωβρίου 1612, η νίκη αποδόθηκε στη μεσιτεία της Παναγίας. Έκτοτε, η εικόνα του Καζάν έγινε σύμβολο εθνικής ταυτότητας για τους Ρώσους. Αργότερα την ίδια χρονιά, όταν ανέβηκε στον θρόνο ο Τσάρος Μιχαήλ Φεοδόροβιτς, καθιέρωσε τις 8 Ιουλίου και τις 22 Οκτωβρίου ως γιορτές προς τιμήν της Παναγίας του Καζάν.
Ο νικηφόρος Πρίγκιπας Δημήτριος Ποζάρσκι χρηματοδότησε την κατασκευή μιας μικρής ξύλινης εκκλησίας αφιερωμένης στην Παναγία του Καζάν μέσα στο Κρεμλίνο της Μόσχας. Η εικόνα φυλασσόταν εκεί μέχρι το 1632, όταν η εκκλησία κάηκε. Ο τσάρος τότε διέταξε να χτιστεί στη θέση της ένας μεγαλύτερος καθεδρικός ναός από τούβλα. Μετά την ολοκλήρωσή του το 1638, η εικόνα παρέμεινε εκεί, στον Καθεδρικό Ναό του Καζάν της Μόσχας, για σχεδόν δύο αιώνες. Συχνά μεταφερόταν με λιτανευτική πομπή γύρω από τα τείχη της πόλης ως προστάτιδα της Μόσχας.
Η μεσιτεία της Παναγίας του Καζάν επικαλέστηκε με επιτυχία κατά τη διάρκεια της σουηδικής εισβολής το 1709, και ξανά όταν ο Ναπολέων εισέβαλε στη Ρωσία το 1812. Για να τιμηθεί αυτή η τελευταία νίκη, η εικόνα μεταφέρθηκε το 1821 στον νέο Καθεδρικό Ναό του Καζάν στην Αγία Πετρούπολη.
Μέχρι τότε, η εικόνα της Παναγίας του Καζάν είχε αποκτήσει τεράστια φήμη, και υπήρχαν εννέα ή δέκα διαφορετικές αντίγραφες εικόνες με θαυματουργές ιδιότητες σε διάφορα σημεία της χώρας. Υπάρχει μεγάλη διαφωνία σχετικά με το ποια από αυτές — αν κάποια — ήταν η αυθεντική. Κάποιοι λένε ότι η αρχική εικόνα παρέμεινε στο Καζάν, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η εικόνα που μεταφέρθηκε από τη Μόσχα στην Αγία Πετρούπολη ήταν η πραγματική. Πολλοί ειδικοί όμως πιστεύουν ότι η αυθεντική εικόνα είχε χαθεί, και ότι και οι δύο εικόνες που τιμούνταν ήταν πρώιμα αντίγραφα.
Σε κάθε περίπτωση, και οι δύο εικόνες εξαφανίστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα. Η μία, στο Καζάν, κλάπηκε το 1904 και πιθανότατα καταστράφηκε από τους κλέφτες που ενδιαφέρονταν μόνο για το πολύτιμο χρυσό κάλυμμά της. Η άλλη, στην Αγία Πετρούπολη, χάθηκε μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Κάποιοι λένε ότι φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό για να προστατευτεί από τους Μπολσεβίκους, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι οι ίδιοι οι Κομμουνιστές την έκρυψαν και την πούλησαν αργότερα στο εξωτερικό. Ωστόσο, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μια εικόνα της Παναγίας του Καζάν εμφανίστηκε στο Λένινγκραντ και προπορεύτηκε λιτανείας γύρω από τα οχυρά της πολιορκημένης από τους Ναζί πόλης.
Η Παναγία του Καζάν ανήκει σε έναν τύπο εικόνας που είναι παραλλαγή της "Οδηγήτριας" και ξεχωρίζει γιατί παρουσιάζει τον Χριστό να στέκεται, ενώ η Παναγία φαίνεται μέχρι το στήθος. Οι εικόνες του Καζάν είναι παραδοσιακά μικρές, σύμφωνα με το αρχικό μέγεθος (περίπου 23 × 28 εκατοστά). Η εικόνα της Παναγίας του Καζάν παραμένει ιδιαίτερα αγαπητή, ειδικά ως δώρο γάμου, και μερικές φορές συνδέεται με το ρωσικό εθνικισμό.
Λειτουργικά κείμενα
Ἀπολυτίκιον ἐν τῷ Δ΄ ἦχῳ
Ὦ θερμὴ μεσίτρια, Μήτηρ τοῦ Κυρίου τοῦ Ὑψίστου, πρεσβεύεις πρὸς τὸν Υἱόν σου Χριστόν τὸν Θεόν ἡμῶν, καὶ σῴζεις πάντας τοὺς ζητοῦντας τὴν προστασίαν σου. Ὦ Δέσποινα καὶ Βασίλισσα, βοήθει καὶ φύλαττε πάντας ἡμᾶς τοὺς ἐν θλίψεσι καὶ πειρασμοῖς, ἐν ὀδύναις καὶ ἐπιβαρεῖς ἁμαρτίαις, ἐστῶτας ἐνώπιόν σου πρὸς τὴν εἰκόνα σου, καὶ προσευχομένους ἐν μετανοίᾳ, μετασχίζοντας τῇ καρδίᾳ καὶ δάκρυσιν, καὶ μὴ ἐκλιπόντας τὴν ἐλπίδα εἰς σέ. Χάρισαι ἡμῖν τὰ ἀγαθὰ, λύτρωσιν ἐκ τοῦ κακοῦ, καὶ σῶσον ἡμᾶς πάντας, Ὦ Παρθένε Μήτηρ τοῦ Θεοῦ, ὅτι θεία ἐστὶν ἡ προστασία σου τοῖς δοῦλοις σου.
Κοντάκιον ἐν τῷ πλ. Δ΄ ἦχῳ
Ἄνθρωποι, τρέχωμεν εἰς τὸ ἡσύχιον τοῦτο λιμὴν τὸν ἀγαθόν, εἰς τὴν ταχεῖαν βοηθὸν, τὴν θερμὴν σωτηρίαν, εἰς τὴν προστασίαν τῆς Παρθένου. Σπεύσωμεν εἰς τὴν προσευχήν, βιασθῶμεν εἰς τὴν μετάνοιαν· ἡ γὰρ Μήτηρ τοῦ Θεοῦ ἐκχέει τὸ ἔλεός της, προνοεῖ τὰς χρείας, καὶ ἀποτρέπει τὰς συμφορὰς τοῖς ὑπομονετικοῖς καὶ θεοσεβεῖς δοῦλοις αὐτῆς.
