Όσιος Φώτιος κτήτορας της Μονής Ακαπνίου στη Θεσσαλονίκη, 9 Ιουλίου

Η μνήμη του Οσίου Φωτίου αναφέρεται μόνο στον Λαυριωτικό Κώδικα Γ 86 φ. 142α, όπου υπάρχει και ιδιόμελο ποίημα Δημητρίου του Βεάσκου, μεγάλου οικονόμου της μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Επίσης τη μνήμη του αναφέρει και ο Ιεροσολυμιτικός Κώδικας 309 φ. 91.

Για πολλούς αιώνες ήταν ξεχασμένη η ζωή και η μνήμη ενός ακόμη μεγάλου Αγίου, που προήλθε από την καρδιά της αγιοτόκου Θεσσαλονίκης και με τους αγώνες του συνέβαλε στην αγιοποίηση της πόλης και στην πνευματική της άνθηση στον Χριστό.

Μόνο το όνομά του διατηρήθηκε ανά τους αιώνες στους καταλόγους των Αγίων, χωρίς καμία άλλη αναφορά.

Ο λόγος για τον ευλαβή Φώτιο τον Θετταλό, του οποίου η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη σήμερα.

Πρόσφατα, ο καθηγητής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Συμεών Πασχαλίδης, μετά από μια επιστημονική μελέτη ανακάλυψε ένα βυζαντινό χειρόγραφο, που περιέχει έναν όμορφο λογοτεχνικό ύμνο, τον οποίο ετοιμάζει για έκδοση. Στο χειρόγραφο αυτό περιλαμβάνεται η ζωή και ο εορτασμός του Αγίου, καθώς και άλλα σημαντικά στοιχεία.

Θέλω να ευχαριστήσω πολύ τον καθηγητή, που μου επέτρεψε να χρησιμοποιήσω περιγραφές και λεπτομέρειες από τη ζωή του Αγίου, ώστε να γνωρίσουν οι πιστοί την ζωή του Αγίου Φωτίου σήμερα, 9 Ιουλίου, όταν η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του και η Θεσσαλονίκη τον εορτάζει.

Ο Άγιος κατάγονταν από τη Θεσσαλία, που τότε ήταν ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, στην οποία ανήκε και η περιοχή της Θεσσαλονίκης. Οι γονείς του ήταν πλούσιοι και επιφανείς, αλλά τα ονόματά τους δεν αναφέρονται στη βιογραφία του.

Στη νεότητά του ασπάστηκε το μοναχικό βίο και αφοσιώθηκε στην αυστηρή ασκητική ζωή. Φτάνοντας στη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκε σε μια μικρή Μονή μέσα στα τείχη της Ακρόπολης, αφιερωμένη στους Αγίους και ιαματικούς Ανάργυρους Κοσμά και Δαμιανό.

Εκεί γνώρισε τον σημαντικό Γέροντα της Μονής, γνωστό για την αγιότητα, τα χαρίσματά του και τη γνώση του στην τελειότητα της ζωής, τον μεγάλο ασκητή και άγιο Βλάσιο. Υποτάχθηκε σ’ αυτόν για να μάθει από τη σοφία του τα μυστικά της πνευματικής ζωής και να καθοδηγηθεί σωστά στον δρόμο της τελειότητας.

Ο άγιος Βλάσιος, που λάμβανε το θεϊκό φως από τη Μονή των Αγίων Αναργύρων στην Ακρόπολη, φώτιζε όχι μόνο τη Θεσσαλονίκη, αλλά ολόκληρη την Ανατολή και την βασιλική Κωνσταντινούπολη. Για αυτό προσκλήθηκε από τον αυτοκράτορα και πήγε εκεί, συνοδευόμενος από τον πιστό μαθητή του και συνοδοιπόρο του στα πνευματικά αγωνίσματα, τον ευλαβή Φώτιο. Στην Κωνσταντινούπολη ο Γέροντας έγινε πνευματικός πατέρας και οδηγός του αυτοκράτορα Ρωμανού Β΄.

Κατόπιν παρότρυνσης, ο ίδιος βαφτίζει τον γιο του αυτοκράτορα, Βασίλειο Β΄, το 958/9, δίνοντάς του το όνομα Βασίλειος με πρόβλεψη. Ο άγιος Φώτιος ήταν επίσης παρών στη βάπτιση και ο Γέροντας Βλάσιος τον όρισε ως τον αρμόδιο, σύμφωνα με την εκκλησιαστική τάξη, να συνοδεύσει το νεοβαπτισμένο βρέφος μέσα στα ανάκτορα και στο δωμάτιό του, με συνοδεία ψαλτών.

Ο Φώτιος επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, και έχοντας αποκτήσει εμπειρία και φήμη, όπως ο Γέροντάς του, έγινε όμως λάτρης της ησυχίας και, για να προστατευτεί από τον κίνδυνο της δόξας αλλά και να εξασφαλίσει τις συνθήκες για πνευματικούς αγώνες, με την ευλογία του Γέροντα έφτασε στα πόδια του Χορτιάτη, όπου έχτισε ένα καλύβι με πέτρες και εγκαταστάθηκε εκεί συνεχίζοντας τον αγώνα του μοναχικού βίου.

Την άνοιξη και το καλοκαίρι ανέβαινε στην κορυφή του βουνού, όπου έχτισε μια εκκλησία αφιερωμένη στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Εκεί άρχισε θαυματουργά να ρέει μια πηγή καθαρού νερού, που έγινε ιερό νερό με θεραπευτική δύναμη.

Την εποχή εκείνη, οι επιδρομές των Βουλγάρων προκαλούσαν αναστάτωση, και ο Βασίλειος Β΄ συγκέντρωσε στρατεύματα για εκστρατεία εναντίον τους, η οποία όμως απέβη άκαρπη (η πρώτη εκστρατεία το 986 απέτυχε).

Ο Βασίλειος πήγε στη Θεσσαλονίκη. Επισκέφθηκε τον ιερό χώρο της Μονής των Αγίων Αναργύρων στην Ακρόπολη και, αφού προσευχήθηκε, ζήτησε να δει τον γνωστό Γέροντα Βλάσιο για εξομολόγηση και πνευματική παρηγοριά, αλλά δυστυχώς πληροφορήθηκε τον θάνατό του.

Ρώτησε τότε για τον μαθητή του, που τον είχε κρατήσει στην αγκαλιά του κατά τη βάπτιση.

Τελικά έμαθε πως ο Φώτιος ζούσε ως ασκητής έξω από την πόλη και τον κάλεσε να τον συναντήσει. Από τότε ο Βασίλειος κράτησε τον ευλαβή Γέροντα κοντά του, όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά και στις εκστρατείες του.

Μετά τη νίκη του Βασιλείου το 1017/8, ο Φώτιος επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και έγινε δεκτός με χαρά από τον λαό.

Ο αυτοκράτορας του έστειλε χρυσόβουλο και πολλά δώρα, τα οποία ο Φώτιος χρησιμοποίησε για φιλανθρωπικά έργα και την ανέγερση εκκλησιών και μοναστηριών στην περιοχή της Ακρόπολης, όπως η εκκλησία του Σωτήρος Παντοκράτορα, που πιθανότατα βρισκόταν εκεί που σήμερα είναι η Μονή Βλατάδων και η περίφημη Βασιλική Μονή του Ακαπνίου, καθώς και πολλά άλλα μέρη λατρείας και προσκύνησης.

Έγινε αναγνωρισμένος ως μεγάλος πνευματικός πατέρας και οδηγός, κέντρο χριστιανικής ζωής στην πόλη, ασφαλές πνευματικό καταφύγιο για μοναχούς και λαϊκούς, φάρος που φώτιζε τις καρδιές.

Πριν πεθάνει, όρισε με την διαθήκη του να εγκατασταθεί στη Μονή γυναικεία αδελφότητα που είχε ιδρύσει, να φροντίζονται οι εκκλησίες και τα μοναστήρια που ίδρυσε, να οριστεί πνευματικός του διάδοχος και να θεσπιστούν κανόνες για το μοναχικό βίο: νηστεία, ανάπαυση, λειτουργικά, φροντίδα των φτωχών.

Σε βαθιά γεράματα και γεμάτος πνευματικά έργα, παρέδωσε την ψυχή του στον Κύριο πιθανόν στις 9 Ιουλίου, έχοντας γύρω του αμέτρητους πνευματικούς μαθητές. Το ακριβές έτος του θανάτου του δεν είναι γνωστό, αλλά τοποθετείται μετά το 1017, όταν ο Βασίλειος Β΄ νίκησε οριστικά τους Βούλγαρους.

Το παράδειγμά του, τα σημάδια αγιότητας, η τόλμη του μπροστά στον Θεό, η τιμή από όλους τους Χριστιανούς και ο εορτασμός της μνήμης του οδήγησαν την Εκκλησία στην άμεση αγιοκατάταξή του.

Οι δυσκολίες που ακολούθησαν για την πόλη και το γένος κράτησαν αυτό το φωτεινό αστέρι κρυμμένο, μέχρι που η Θεία Πρόνοια το ανέδειξε ξανά σήμερα, γιατί χρειαζόμαστε περισσότερο φως και παραδείγματα για να τα μιμηθούμε και να ακολουθήσουμε το καλό.

- Από τον Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο Παπούλα

Λειτουργικά κείμενα

Απολυτίκιο (Ήχος πλ. α΄):

Ἀναργύρων Ἁγίων Μονῆς οἰκήτορα, Θεσσαλονίκης καὶ Μάνδρας τοῦ Ἀκαπνίου σεπτὸν ὕμνοις κτίτορα, Ὁσίων εὖχος, Φώτιον, μέλψωμεν θείοις Θετταλόν, ἀρετῆς ὑπογραμμὸν καὶ ἔκτυπον ἀπαθείας, ὡς φωτιστὴν μονοτρόπων, θερμὰς αὐτοῦ λιτὰς αἰτούμενοι.