Άγιος Ήρων ο φιλόσοφος, 10 Αυγούστου
Θανών σοφιστής εστεφανώθη κάραν,
Πλάνης σοφιστού συντριβή, δους την κάραν
Ο Άγιος Ήρων απεβίωσε ειρηνικά. Ίσως είναι ο φιλόσοφος Ήρων, προς τον οποίον γράφει ολόκληρο Λόγο ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (βλέπε 25 Ιανουαρίου), και ο οποίος αρχίζει ως εξής:
«Τὸν φιλόσοφον ἐπαινέσομαι, καὶ εἰ κάμνω τῷ σώματι· φιλόσοφον γάρ· ἐπαινέσομαι δὲ καὶ λίαν εἰκότως. Ὁ μὲν γὰρ φιλόσοφος, ἐγὼ δὲ σοφίας θεραπευτής»....
Σημείωση: Ορισμένα Αγιολόγια, αναφέρουν και τη μνήμη κάποιου μάρτυρος Ηραΐδου.
Ο «Λόγος 25», με τίτλο «Εἰς Ἔπαινον τοῦ Ἡρώνος τοῦ Φιλοσόφου», εκφωνήθηκε το 380 μ.Χ. από τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο υπέρ τοῦ Μαξίμου τοῦ Κυνικοῦ, τον οποίο εδώ ονομάζει «Ἡρώνα τὸν Φιλόσοφο». Ο Μάξιμος είχε ασπαστεί τον Χριστιανισμό και αρχικά εκτιμήθηκε πολύ από τον Γρηγόριο, όχι όμως και μετά την προδοσία του, όταν επιχείρησε να χειροτονηθεί μόνος του Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως εις βάρος του Γρηγορίου. Αυτό καθιστά αξιοπερίεργο το γεγονός ότι ο «Ἡρώνας ὁ Φιλόσοφος» τιμάται ως Άγιος της Εκκλησίας και εορτάζεται στις 10 Αυγούστου. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης θεωρεί ότι αυτός ο «Ἡρώνας» είναι το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η Λόγος 25 του Γρηγορίου, αν και φαίνεται να αγνοεί, όπως πιθανόν και όσοι τον κατέταξαν στους αγίους, τη σχέση του με τον Μάξιμο τον Κυνικό, του οποίου η ανάβαση στον Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως καταδικάστηκε από τη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο. Η αιτία για την αγιοκατάταξή του φαίνεται να στηρίζεται αποκλειστικά σε αυτόν τον λόγο του Γρηγορίου και όχι στις έριδες που ακολούθησαν μετά την εκφώνησή του. Γι’ αυτό και υπονοείται ότι πρέπει να διαβάσουμε τον λόγο αυτόν. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Ἡρώνας πέθανε μετανοημένος, όπως δεν μαρτυρεί η ιστορία, επιστρέφοντας στον ενάρετο βίο που είχε πριν από τις έριδες; Ίσως. Πάντως, πρέπει να σημειωθεί ότι σε ορισμένους καταλόγους αγίων δεν μνημονεύεται το όνομά του στις 10 Αυγούστου, αλλά αντ’ αυτού αναφέρεται ένας μάρτυρας ονόματι Ηραίδος.
Οι εναρκτήριες φράσεις της Λόγου 25 θεωρούνται από τις καλύτερες πατερικές υπερασπίσεις της φιλοσοφίας, όταν αυτή χρησιμοποιείται για τον σωστό σκοπό: όχι για την παραγωγή θεολογίας, αλλά για τη λογική μετάδοση της θεολογίας και τη βίωση της αρετής. Ο Γρηγόριος εκτιμούσε ιδιαίτερα τον Μάξιμο για την ισχυρή υπεράσπιση της Ορθοδοξίας έναντι των αιρέσεων και τον ενάρετο βίο του. Για τον Γρηγόριο, φιλοσοφία σημαίνει πρωτίστως να ζει κανείς σύμφωνα με τις εντολές του Χριστού, χωρίς περισπασμούς και παρεκκλίσεις, και να μιμείται την αγάπη Του προς τους άλλους· δεν έχει σχέση με διανοητικές εικασίες. Ο αληθινός φιλόσοφος είναι απόλυτα ελεύθερος εν Χριστώ, επειδή έχει λυτρωθεί από τα δεσμά των παθών και της αμαρτίας. Μόνον τότε μπορούμε να «φιλοσοφούμε περί Θεοῦ», όπως εξηγεί στις Πέντε Θεολογικές Ομιλίες του, και αυτή είναι η ανώτατη μορφή φιλοσοφίας, που ουσιαστικά αποτελεί την επικοινωνία της εμπειρικής θεολογίας.
Ο Άγιος Γρηγόριος αρχίζει τον λόγο λέγοντας:
«Θα επαινέσω τον φιλόσοφο, παρ’ όλο που δεν αισθάνομαι καλά, διότι αυτό είναι έργο φιλοσοφικό. Ο έπαινος μάλιστα θα είναι άξιος, αφού πραγματικά είναι φίλος της σοφίας, ενώ εγώ δεν είμαι παρά ο αφοσιωμένος υπηρέτης της. Έχω λοιπόν καλό λόγο να τον επαινέσω· αν μη τι άλλο, μπορώ τουλάχιστον να δείξω τη φιλοσοφική μου διάθεση εκφράζοντας τον θαυμασμό μου για έναν φιλόσοφο. Σκέφτομαι ότι πρέπει είτε να φιλοσοφούμε οι ίδιοι, είτε να την τιμούμε πολύ. Αλλιώς, κινδυνεύουμε να αποκοπούμε εντελώς από το αγαθό και να κριθούμε ένοχοι παραλογισμού, παρ’ ότι από τη γέννησή μας είμαστε προικισμένοι με λόγο και με τη λογική επιδιώκουμε τον Λόγο. Ας δεχτεί λοιπόν τον έπαινό μας, όπως δέχεται καθετί άλλο, με φιλοσοφικό πνεύμα, και ας λάβει τις επευφημίες μας με καλή διάθεση. Επειδή γνωρίζουμε ότι ο φιλόσοφος αποφεύγει τη δημόσια αναγνώριση και ότι τα λόγια μας δεν θα πρόσθεταν τίποτε στην πραγματικότητα, και ίσως, λόγω της αδυναμίας τους, να μείωναν την αξία του, σκοπός μας με τον έπαινο δεν είναι να τον κολακεύσουμε, αλλά να βελτιώσουμε τον εαυτό μας. Αυτός ο σκοπός δεν απορρίπτεται από τη φιλοσοφία, αφού ο ζήλος της αποβλέπει πράγματι στη βελτίωση της ζωής μας. Και πρώτο από τα αγαθά που χαρίζει είναι ο έπαινος των καλών πραγμάτων, διότι ο έπαινος είναι παιδί της αφοσίωσης, η αφοσίωση της αρετής, και η αρετή της μακαριότητας· εκείνης της κορυφής των επιδιώξεών μας, προς την οποία ο earnest άνθρωπος στρέφει όλες του τις πράξεις».
Από το Συναξάριον για τον «Ἡρώνα τὸν Φιλόσοφο» γνωρίζουμε μόνον τους ιαμβικούς στίχους που παρατίθενται μετά την αναφορά ότι εκοιμήθη εν ειρήνη:
«Σοφιστὴς ἐτελεύτησεν, ἡ κεφαλὴ στεφανωθεῖσα,
Συντρίψας τὰ σφάλματα τῶν σοφιστῶν, ὧν αἱ κεφαλαὶ ἐδέθησαν».
