Ανάμνηση των εγκαίνιων του Ναού της Θεοτόκου της Ελεούσης, 11 Αυγούστου
Παναγία Ελεούσα. Τοιχογραφία στο παρεκκλήσιο της Μονής της Χώρας. Κωνσταντινούπολη,
Στις 11 Αυγούστου εορτάζουμε τα Εγκαίνια του σεβάσμιου και πανευπρεπούς οίκου και θείου Ναού της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου της Ελεούσης.
Δεν διαθέτουμε άλλες συγκεκριμένες πληροφορίες για τον ναό αυτόν. Ίσως να αναφέρεται στον βόρειο ναό της Μονής του Παντοκράτορος (σημερινό Τζαμί Ζεϊρέκ). Μεταξύ των ετών 1118 και 1124, η Ρωμαία αυτοκράτειρα Ειρήνη η Ουγγαρία έκτισε μία μονή αφιερωμένη στον Χριστό Παντοκράτορα. Η μονή αυτή αποτελούνταν από τον κυρίως ναό (καθολικό), επίσης αφιερωμένο στον Χριστό Παντοκράτορα, καθώς και από βιβλιοθήκη και νοσοκομείο. Μετά τον θάνατο της συζύγου του, λίγο μετά το 1124, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β΄ Κομνηνός ανήγειρε άλλον ναό στα βόρεια του πρώτου, αφιερωμένο στην Θεοτόκο Ελεούσα («τη φιλάνθρωπο Μητέρα του Θεού»). Ο ναός αυτός ήταν ανοιχτός στον λαό και εξυπηρετείτο από λαϊκό κλήρο.
Από αριστερά στα δεξιά διακρίνονται οι αψίδες της Εκκλησίας του Χριστού Παντοκράτορας, της Αυτοκρατορικής εκκλησίας και της Εκκλησίας της Θεοτόκου Ελεούσας.
Ο Ναός της Θεοτόκου Ελεούσης ήταν ο τόπος όπου εκτίθετο σε ορισμένες ημέρες η περίφημη εικόνα της Οδηγήτριας. Πλήθη κόσμου συνόδευαν την πομπή της εικόνας από το προσκυνητάριό της στο Μέγα Παλάτι. Όταν η εικόνα βρισκόταν στον ναό της Θεοτόκου Ελεούσης, ήταν συνεχώς περιτριγυρισμένη από τους κατοίκους της Κωνσταντινουπόλεως. Το προσκυνητάρι που την στέγαζε ήταν γεμάτο με άνθη, λυχνάρια και κεριά. Η ατμόσφαιρα ήταν γεμάτη θυμίαμα, και η εικόνα τιμούνταν με αδιάλειπτες ψαλμωδίες και προσευχές προς τον Χριστό και την Μητέρα Του. Από όλο το συγκρότημα της Μονής του Παντοκράτορος, αυτός ήταν ο μόνος ναός που ήταν πάντοτε ανοικτός για το κοινό.
