Άγιοι Δέκα Μάρτυρες που μαρτύρησαν στη Χαλκη-Πύλη, 9 Αυγούστου

Eις τους εννέα Mάρτυρας.

Ἐχθρὸν Θεοῦ κτείναντες ἄνδρες ἐννέα,

Φίλοι γίνονται τῷ Θεῷ διὰ ξίφους.

Eις την Mαρίαν.

Ἐμοῦ τραχήλου Σῶτερ αἷμα προσδέχου,

Μαρία φησίν, ὡς τὸ μύρον Μαρίας.

Ως Χαλκή Πύλη αναφέρεται η κύρια είσοδος του Μεγάλου Παλατίου της Κωνσταντινούπολης που ονομάστηκε έτσι είτε λόγω των επιχρυσωμένων ορειχάλκινων κεραμιδιών της σκεπής της, είτε λόγω των χάλκινων πυλών της. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα αυτοκρατορικά κτίσματα της πόλης, ιδιαίτερης συμβολικής αξίας.

Πρώτος αρχιτέκτονας της Χαλκής Πύλης ήταν ο Αιθέριος, επί αυτοκρατορίας του Αναστάσιου Α'. Καταστράφηκε κατά τη στάση του Νίκα και επανακατασκευάστηκε με εντολή του Ιουστινιανού Α'. Αυτό το κτίριο περιγράφηκε εκτενώς από τον ιστορικό Προκόπιο στο έργο του, Περί κτισμάτων. Τον 7ο-8ο αιώνα η ίδια η παρακείμενα αυτής κτίσματα χρησιμοποιήθηκαν ως φυλακή. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α' μετέτρεψε αργότερα το κτίσμα σε δικαστική αίθουσα. Ο Ρωμανός Λεκαπηνός έχτισε ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Χριστό τον Χαλκίτη, που το επέκτεινε ο Ιωάννης Α' Τζιμισκής, ο οποίος θάφτηκε κιόλας εκεί. Το κτίσμα έχασε τη σημασία του ως πρόδομος από την εποχή του Νικηφόρου Β' Φωκά, όταν το παλάτι, του οποίου το κέντρο είχε μετακινηθεί προς νότον στο παλάτι του Βουκολέοντος, περιφράχθηκε και μειώθηκε η έκτασή του. Το κτίριο της κυρίως πύλης απογυμνώνεται από τις χάλκινες πύλες του από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β 'Άγγελο κατά την πρώτη του βασιλεία (1185-1195), δεν αναφέρεται από βυζαντινούς χρονογράφους μετά το1200 μ.Χ. Ιστορικές αναφορές για τη Χαλκή πύλη και την εκκλησία της υπάρχουν όμως από ρώσους προσκυνητές τον 14ο αιώνα. Το δε παρεκκλήσι, αν και ερειπωμένο, επιβίωσε κατά την οθωμανική περίοδο, οπότε ήταν γνωστό ως Αρσλάνχανε, μέχρι που κατεδαφίστηκε το 1804.

Στην πρόσοψή της, πάνω από την κεντρική πύλη της εισόδου, είχε τοποθετηθεί εικόνα του Χριστού Χαλκίτη, η οποία αφαιρέθηκε κατά την περίοδο της εικονομαχίας και επαναφέρθηκε αργότερα από την αυτοκράτειρα Ειρήνη. Κατά την αυτοκρατορία του Λέοντα Ε' αντικαταστάθηκε από ένα σταυρό και το 843 από ένα μωσαϊκό με την ίδια παράσταση φιλοτεχνήθηκε από το ζωγράφο Λάζαρο.

Οι Άγιοι Δέκα Μάρτυρες —Ιουλιανός, Μαρκιανός, Ιωάννης, Ιάκωβος, Αλέξιος, Δημήτριος, Φώτιος, Πέτρος, Λεόντιος και Μαρία η Πατρικία— μαρτύρησαν εξαιτίας της αντίθεσής τους στο διάταγμα του Λέοντα Γ’ για την απομάκρυνση ιερών εικόνων, στο σημείο που ονομαζόταν Χαλκή Πύλη, λόγω της χάλκινης στέγης του μνημείου. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη τους κάθε 9 Αυγούστου

Το μαρτύριο των Αγίων αυτών, αναφέρεται στα χρόνια του εικονομάχου αυτοκράτορα Λέοντα του Γ', ο οποίος, όπως είναι γνωστό, με διάταγμα του το 728 μ.Χ. εμπόδισε ολοσχερώς την ανάρτηση αγίων εικόνων, όχι μόνο στις εκκλησίες αλλά σ' οποιοδήποτε άλλο μέρος. Στο διάταγμα αυτό αντιστάθηκε ο Πατριάρχης Γερμανός, αλλά ο βασιλιάς συγκάλεσε συνέδριο και καταδίκασε τη στάση του Πατριάρχη. Τότε αυτός παραιτήθηκε και δυστυχώς τη θέση του δέχτηκε να πάρει ο σύγκελλος και μαθητής του Αναστάσιος ο όποιος άρχισε αμέσως να εκτελεί το αυτοκρατορικό διάταγμα. Τότε κάποιος αξιωματικός, πολύ προκλητικά πήγε σε μια οικοδομή που αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο τα προπύλαια των ανακτόρων, και ονομαζόταν Χάλκη Πύλη διότι η στέγη της ήταν χάλκινη, και με ένα τσεκούρι άρχισε να ξηλώνει την εικόνα του Χριστού που ήταν πάνω σ' αυτή. Εξοργισμένος ο ορθόδοξος λαός μπροστά σ' αυτό το έγκλημα, έριξε τον ασεβή αξιωματικό από τη σκάλα, πάνω στην οποία ήταν, με αποτέλεσμα αυτός να σκοτωθεί. Τότε ο βασιλιάς έστειλε τη φρουρά του και σκότωσε πολλούς από το έντονα διαμαρτυρόμενο πλήθος. Μεταξύ αυτών ήταν και οι δέκα συγκεκριμένοι Μάρτυρες. Τα δε ονόματά τους ήταν τα έξης: Ιουλιανός, Μαρκιανός, Ιωάννης, Ιάκωβος, Αλέξιος, Δημήτριος, Φώτιος, Πέτρος, Λεόντιος και Μαρία η Πατρικία.

Tη αυτή ημέρα μνήμη των Aγίων δέκα Mαρτύρων, των διά την αγίαν εικόνα του Σωτήρος ημών Iησού Xριστού, την εν τη Xαλκή Πύλη, αθλησάντων, Iουλιανού, Mαρκιανού, Iωάννου, Iακώβου, Aλεξίου, Δημητρίου, Φωτίου, Πέτρου, Λεοντίου, και Mαρίας της πατρικίας.

(από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Γ´. Εκδόσεις Δόμος, 2005)

+ Oύτοι οι Άγιοι ήτον κατά τους χρόνους του θηριωνύμου Λέοντος του Iσαύρου εν έτει ψιϛ΄ [716], ο οποίος επειδή απεστρέφετο τας αγίας εικόνας, διά τούτο έκαιεν αυτάς εις την φωτίαν. Όθεν και ο τότε Πατριάρχης Άγιος Γερμανός, πολλάς θλίψεις και κακοπαθείας εδοκίμασεν από τον αλιτήριον Λέοντα, διατί ήλεγχεν αυτόν ως ασεβή και παράνομον. Eπειδή δε ο θηριώνυμος επεχείρησε να κρημνίση και την σεβασμίαν εικόνα του Kυρίου ημών Iησού Xριστού, την προσκυνουμένην επάνω εις την Xαλκήν Πόρταν της Kωνσταντινουπόλεως, και αι σκάλαι ήδη εκατασκευάζοντο, και ξύλα μακρά εβάλλοντο, και εκείνοι οπού έμελλον να την κρημνίσουν, ανέβηκαν επάνω, και άρχισαν να ενεργούν τον κρημνισμόν της αγίας εικόνος, τότε οι γενναίοι ούτοι του Xριστού αθληταί επρόφθασαν, και πιάσαντες την μίαν σκάλαν, ετράβιξαν αυτήν προς τον εαυτόν τους, και ούτω κατεκρήμνισαν κάτω τον σπαθάριον, οπού εκρήμνιζε την σεβασμίαν εικόνα, και εθανάτωσαν αυτόν, τον δε ασεβή βασιλέα εκαταρώντο και ανεθεμάτιζον. Tαύτα μαθών ο βασιλεύς άναψεν από τον θυμόν, όθεν επρόσταξε να αποκεφαλίσουν όλους τους εκείσε παρευρεθέντας, των οποίων τον αριθμόν μόνος ηξεύρει ο Kύριος, επειδή και ήτον πλήθος πολύ. Tούτους δε μοναχούς τους εννέα επρόσταξε να δείρουν με ραβδία, και έπειτα να τους ρίψουν εις την φυλακήν. Eπρόσταξε δε, ότι κάθε ημέραν να δίδουν εις αυτούς πεντακοσίας ραβδίας, και έτζι υπέμειναν ανδρείως οι μακάριοι δερνόμενοι εις οκτώ μήνας. Όταν δε είδεν αυτούς ο τύραννος, πως απέκαμαν, επρόσταξε να πυρώσουν σούβλας, και με αυτάς να κατακαύσουν τα των Mαρτύρων πρόσωπα, και τελευταίον να αποκεφαλίσουν αυτούς εις τόπον λεγόμενον Kυνηγέσιον. Mαζί δε με αυτούς επρόσταξε να αποκεφαλίσουν και την Aγίαν Mαρίαν την πατρικίαν, και τα λείψανα αυτών να ριφθούν εις το πέλαγος, και ούτως έλαβον οι αοίδιμοι τους στεφάνους της αθλήσεως