Ξενάγηση στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και Παλαιοντολογικής Έκθεσης Θερμοπηγής του Δήμου Σιντικής
Το καλοκαίρι του 1997, ο σιδηροδρομικός Γιώργος Τομπουλίδης παρατήρησε απολιθωμένα οστά ζώων σε ένα μονοπάτι, στη θέση Πεύκα της Θερμοπηγής. Ένα χρόνο μετά, το 1998, έφερε ένα δείγμα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και η παλαιοντολόγος Δρ. Ευαγγελία Τσουκαλά διαπίστωσε ότι είναι απολίθωμα καμηλοπάρδαλης με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Αμέσως με τους συνεργάτες της επισκέφθηκε την περιοχή.
Οι ανασκαφές, που ξεκίνησαν από την αυτοψία του 1998, υποστηρίχτηκαν από την τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών και τον τότε Δήμο Σιδηροκάστρου.
Τότε, είχαμε πάρει μέρος στις ανασκαφές βοηθώντας το έργο της ανασκαφής. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών ήταν άκρως ενδιαφέροντα και εντυπωσιακά, καθώς η αφθονία των απολιθωμάτων και η ποικιλία στη σύνθεση της πανίδας δίνουν σημαντικά στοιχεία: Προσδιορίστηκαν ιππάρια (κοντόσωμα άλογα με τρία δάκτυλα στα πόδια τους σε αντίθεση με τα σημερινά που είναι ψηλότερα και με ένα δάκτυλο στο πόδι), ρινόκεροι, μαστόδοντες (προϊστορικοί ελέφαντες), καμηλοπαρδάλεις, γαζέλες, αντιλόπες, αγριόχοιροι, μεγάλα σαρκοφάγα (μαχαιρόδοντες, ύαινες),7-7,5 εκατομμυρίων ετών.
Το πιο σημαντικό εύρημα μέχρι τώρα είναι το παγκοσμίως καλύτερα διατηρημένο κρανίο του αγκυλοθήριου, ενός περισσοδάκτυλου φυτοφάγου ζώου που έχει εξαφανιστεί, και που ανήκει στην ίδια τάξη των αλόγων, τάπιρων και ρινόκερων. Το 2001 έγινε η ανακαίνιση του παλαιού σχολείου της Θερμοπηγής, το 2002 έγινε η παρουσίαση της έκθεσης στους κατοίκους της Θερμοπηγής και το 2004 η μετατροπή του σε θεσμοθετημένο «Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Δήμου Σιδηροκάστρου» (ΦΕΚ 881/Β/14-6-2004).
Το 2011 πραγματοποιήθηκε η επίσημη παρουσίαση στο κοινό της έκθεσης με ομιλίες για την παλαιοντολογική ανάδειξη της περιοχής και τη Σπηλαιολογία με τη συμμετοχή των κατοίκων της Θερμοπηγής, πολλών εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και επισκεπτών, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν τον προϊστορικό πλούτο της περιοχής. Στην εκδήλωση αυτή έγινε και η παράδοση στον Δήμαρχο Σιντικής του κρανίου του αγκυλοθηρίου, μετά από την πλήρη και μακροχρόνια αποκατάστασή του, ενώ απονεμήθηκε έπαινος στις ομάδες ανασκαφών του Α.Π.Θ. και του Πανεπιστημίου της Βιέννης.
Οι συστηματικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 2011, 2013 και 2015 έγιναν σε συνεργασία και με επιχορήγηση από το Ινστιτούτο Παλαιοντολογίας του Πανεπιστήμιου της Βιέννης, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής και ερευνητικής του διαδικασίας όπου και πάλι πήραμε μέρος στις ανασκαφές. Είχαμε την χαρά να συνοδεύσουμε τους μαθητές και την επικεφαλής του Πανεπιστήμιου καθώς και την κ. Τσουκαλά και στο «πρωτογενές σπήλαιο» του Σιδηροκάστρου (όπου πραγματοποιήθηκε διέλευση του)
Το 2020 με τη συνδρομή του Δήμου και του Ε. Βλάχου ολοκληρώθηκε ένας κύκλος αξιοποίησης της παλαιοντολογικής έκθεσης με την παροχή επιστημονικών πληροφοριών για τα απολιθώματα και συλλογές που στεγάζονται στο Μουσείο.
Λόγω της ελλιπούς χρηματοδότησης την τελευταία δεκαετία, η ολοκλήρωση της έρευνας και ανασκαφής, παρά το πλουσιότερο υλικό απολιθωμάτων της Ανατολικής Μακεδονίας, δεν ολοκληρώθηκε.
Το μουσείο είναι ανοιχτό τα Σαββατοκύριακα. ενώ για τις καθημερινές μέρες προγραμματίστε την επίσκεψη σας με την υπεύθυνη του Μουσείου:
Λίγα λόγια για το τι υπάρχει στο μουσείοΑπολιθώματα Παλαιοντολογία
Η περιοχή της Θερμοπηγής είχε την ευτυχή συγκυρία να παράσχει ιδανικές συνθήκες διατήρησης των λειψάνων των ζώων που έζησαν στην ευρύτερη περιοχή των Σερρών πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια. Η Παλαιοντολογία είναι μια εναλλακτική πρόταση ανάπτυξης της Σιντικής με τα απολιθώματά της, που ως αδιάψευστοι μάρτυρες αποτελούν ιδανικό πλούτο γνώσεων του παρελθόντος, της Φυσικής Ιστορίας του τόπου και του παλαιοπεριβάλλοντός της. Η αειφόρος ανάπτυξη μπορεί να συνδυαστεί και με τη γεωλογία-γεωθερμία της περιοχής ως πόλος έλξης επισκεπτών, εφόσον στην περιοχή εντοπίζονται θερμές πηγές που αξιοποιούνται από τον Δήμο Σιντικής στη Λουτρόπολη της Θερμοπηγής και του Άγκιστρου. Με βάση το υδρογεωλογικό ενδιαφέρον, όπου οι αλλουβιακές αποθέσεις έχουν αυξημένη υδροπερατότητα, έχει διαπιστωθεί η παρουσία ενός αβαθούς θερμού υδροφορέα που εκφορτίζεται με ρηγματογενείς καρστικές πηγές. Η τροφοδοσία των πηγών σχετίζεται με τη γεωμετρία του συστήματος των ρηγμάτων που εντοπίστηκαν στην περιοχή. Η συνεχής και συστηματική παρακολούθηση της ποσότητας και της ποιότητας των υπόγειων νερών (θερμών και ψυχρών) συμβάλλει στη βιώσιμη διαχείρισή τους και την ορθολογική αξιοποίησή τους για την κάλυψη των υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών (ψυχρά νερά), καθώς και την αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας (θερμά νερά Θερμοπηγής, Αγκίστρου).
Τεχνική των παλαιοντολογικών ανασκαφών στη ΘερμοπηγήΗ τεχνική των παλαιοντολογικών ανασκαφών ακολουθεί συγκεκριμένους αυστηρούς κανόνες και πρωτόκολλα. Κατά την ανασκαφή του 2011, αρχικά απομακρύνθηκε το στείρο υλικό, υπερκείμενο του απολιθωματοφόρου ορίζοντα, μέχρι ύψος 30 εκατοστών πάνω από τα πρώτα απολιθώματα. Στη συνέχεια η ανασκαφή προχώρησε με λεπτομέρεια με χρήση ειδικών μικροεργαλείων, έτσι ώστε να αποκαλυφθούν τα πρώτα δείγματα προκειμένου να οριοθετηθούν τα όρια του σκάμματος. Έπειτα, κατασκευάστηκε κάνναβος στα επιθυμητά σημεία. Για τα όρια των τετραγώνων ανασκαφής χρησιμοποιήθηκαν μεταλλικοί πάσσαλοι σε απόσταση ενός μέτρου μεταξύ τους. Για την κατασκευή των τετραγώνων χρησιμοποιήθηκε χρωματιστό νήμα, ώστε να δημιουργηθεί ένα πλέγμα τετραγώνων πλευράς ενός μέτρου. Ο κάνναβος ήταν προσανατολισμένος προς το μαγνητικό Βορρά. Για την εύρεση του προσανατολισμού χρησιμοποιήθηκε γεωγραφική πυξίδα, ενώ για την οριζοντιοποίηση χρησιμοποιήθηκε αλφάδι. Με αυτόν τον τρόπο, κατέστη δυνατή η καταγραφή της ακριβούς θέσης του οστού, πριν αφαιρεθεί από το ίζημα. Οι μετρήσεις που καταγράφηκαν ήταν οι ακόλουθες: 1) το βάθος από το σταθερό σημείο αναφοράς “0” με χρήση αλφαδολάστιχου και μετροταινίας, 2) οι οριζόντιες αποστάσεις του δείγματος από τις πλευρές του τετραγώνου μέσα στο οποίο αποκαλύφθηκε, 3) ο προσανατολισμός (αζιμούθιο) από το μαγνητικό Βορρά και η κλίση του σε σχέση με το οριζόντιο επίπεδο με χρήση γεωγραφικής πυξίδας. Σε περίπτωση επιμήκων οστών οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν και στα δύο άκρα των δειγμάτων προκειμένου να μπορούμε με ασφάλεια να υπολογίσουμε εάν υπάρχει κάποια προτιμητέα διεύθυνση των οστών (π.χ. λόγω δράσης ποτάμιων ρευμάτων). Στον κάνναβο A-D μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα περισσότερα οστά είναι προσανατολισμένα σε μια διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ. Σε περιπτώσεις οστών με πολύπλοκη επιφάνεια, όπως τα κρανία, οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν σε όσα σημεία κρίθηκε απαραίτητο προκειμένου να περιγραφεί η θέση με ακρίβεια. Οι μετρήσεις καταγράφηκαν σε φύλλα καταγραφής και σε ετικέτες, ενώ ταυτόχρονα με τις μετρήσεις δημιουργήθηκε και ενδεικτικό σχεδιάγραμμα των ανασκαφικών τετραγώνων. Σε κάθε οστό δόθηκε ένας συνεχόμενος Αριθμός Υπαίθρου (Field Number, FN), ο οποίος συνόδευε το δείγμα έως ότου καταγραφεί στον κατάλογο δειγμάτων με τον κωδικό SIT (Sintiki Thermopigi). Το τελευταίο στάδιο της καταγραφής ήταν η φωτογραφική τεκμηρίωση της θέσης των οστών με χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής και κλίμακας. Μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών της καταγραφής της θέσης, τα δείγματα αφαιρούνταν με προσοχή από το ίζημα μέσα σε πλαστικά σακουλάκια και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο για καθαρισμό, συντήρηση και αρχειοθέτηση. Για όσα δείγματα ήταν μεγάλα σε μέγεθος ή ήταν αρκετά κακοδιατηρημένα πραγματοποιήθηκε η κατασκευή προστατευτικών καλουπιών για την ασφαλή μεταφορά τους στο εργαστήριο. Τέλος, χρησιμοποιήθηκαν γύψινα καλούπια για δείγματα με μεγάλο όγκο και βάρος, ενώ για μικρά δείγματα δημιουργήθηκαν καλούπια από αφρό πολυουρεθάνης ή απλές γάζες εμβαπτισμένες σε κόλλα.
Τo Αγκυλοθήριο της ΘερμοπηγήςΠερισσοδάκτυλα φυτοφάγα ζώαΤα Χαλικοθήρια και τα Αγκυλοθήρια (Chalicotheriidae) ανήκουν στην τάξη των Περισσοδάκτυλων (Perissodactyla), μαζί με τους Ρινόκερους (Rhinocerotididae), Ιππάρια (Equidae) και Τάπιρους (Tapiridae). H τάξη περιλαμβάνει άτομα με 1, 3 ή 5 (περιττό αριθμό) δακτύλων στα πόδια τους.
Αγκυλοθηρίο: Το γαντζωτό θηρίο του παρελθόντοςΤα αγκυλοθήρια είναι εξαφανισμένα περισσοδάκτυλα, τα οποία σύμφωνα και με την ελληνική ονομασία τους, ήταν ζώα με γαμψές οπλές στα δάκτυλα που σχημάτιζαν «γάντζους». Η παρουσία του αγκυλοθηρίου στην Θερμοπηγή διαπιστώνεται, ως συνήθως, με ένα μικρό αριθμό ευρημάτων. Σε αντίθεση όμως με τα έως τώρα γνωστά ευρήματα, η σκαπάνη του 2002 έφερε στο φως ένα πλήρες κρανίο σε εξαιρετικά καλή κατάσταση διατήρησης, το οποίο έδωσε τη δυνατότητα να μελετηθούν ανατομικά γνωρίσματα του είδους, άγνωστα μέχρι την ανακάλυψή του.
Τα Σαρκοφάγα ζώα της ΘερμοπηγήςΤα απολιθώματα των σαρκοφάγων που προέρχονται από ανασκαφές σε ανοικτές θέσεις, όπως η Θερμοπηγή, είναι περιορισμένα, σε αντίθεση με τα σπήλαια, που αποτελούν συχνή εξαίρεση, ως τυπικά ενδιαιτήματα σαρκοφάγων ζώων. Η αναλογία των σαρκοφάγων προς τα φυτοφάγα στην πανίδα μιας περιοχής δικαιολογεί τη σχετική σπανιότητα των ευρημάτων.
Τα σαρκοφάγα της Θερμοπηγής (υλικό υπό μελέτη) εντοπίζονται τουλάχιστον τέσσερα γένη και αντίστοιχα είδη σαρκοφάγων, που ανήκουν σε δύο μεγάλες οικογένειες, αυτήν των αιλουροειδών με τα Felisattica, Paramachairodus sp. και Machairodus sp. και αυτήν των υαινοειδών με την μεγαλόσωμη ύαινα Adcrocutaeximia. Τα πιο εντυπωσιακά είναι οι μαχαιρόδοντες, που πήρανε το όνομά τους από τους πριονωτούς άνω κυνόδοντες.
ΑιλουροειδήFelisattica: Μικρό αιλουροειδές του Άνω Μειοκαίνου και συγκεκριμένα του Μέσου Τουρόλιου. Η τυπική θέση ευρέσεως του είναι το Πικέρμι. Είναι το πιο μικρό αιλουροειδές της περιόδου αυτής με σωματικό βάρος μικρότερο από 10 κιλά, με αμιγώς σαρκοφαγική διατροφή και αναρριχητικό τύπο βάδισης.
Paramachairodussp.: Το ζώο αυτό συγκαταλέγεται στους μαχαιρόδοντες, ζώα που πήραν το όνομα τους από τους χαρακτηριστικούς τους κυνόδοντες. Είδη αυτού του γένους έζησαν στο Βαλλέζιο και το Τουρόλιο με εξάπλωση από την Ισπανία μέχρι την Κίνα. Με το μέγεθος περίπου της σημερινής λεοπάρδαλης, ήταν ένα ευλύγιστο ζώο με αναρριχητική ικανότητα, που μπορούσε να κυνηγήσει σχετικά μεγάλα θηράματα.
Machairodussp: Μεγάλου μεγέθους αιλουροειδές, σχεδόν διπλάσιο του παραμαχαιρόδοντα. Είχε μεγάλη διάρκεια παρουσίας από το Μειόκαινο έως και το Πλειστόκαινο σε Ευρασία, Αφρική και Αμερική. Οι μεγαλύτεροι αντιπρόσωποι του γένους στην Αφρική έφταναν πιθανόν μέχρι και τα 500 κιλά βάρος. Λόγω της σκελετικής του κατασκευής, πιστεύεται ότι είχε μειωμένη ικανότητα τρεξίματος και μακράς καταδίωξης θηράματος. Έτσι, λοιπόν, θεωρείται ότι αποτέλεσε έναν ενεδρευτή κυνηγό που υφάρπαζε το θύμα του με άλματα και το εξουδετέρωνε με τους ισχυρούς λεπιδοειδείς κυνόδοντές του.
ΎαινεςAdcrocutaeximia: Μεγάλη ύαινα του Άνω Μειόκαινου (Βαλλέζιο-Τουρόλιο) της Ευρασίας, με εξάπλωση από την Ισπανία έως την Κίνα. Το είδος αυτό, όπως φαίνεται και από την κατασκευή του κρανίου της, είναι η πρώτη ύαινα που συμπεριλαμβάνει τη ειδική θραύση και κατανάλωση οστών στη δίαιτά της με αποτέλεσμα τους κοπρόλιθους. Ωστόσο, ακόμα ο σκελετός της δεν έχει γίνει τόσο εξειδικευμένος και παραμένει εύρωστος σε σχέση με τις νεότερες μορφές. Για το λόγο αυτό πιστεύεται πως, σε αντίθεση με τις σύγχρονες ύαινες που έχουν αυτή τη δίαιτα, δεν είχαν ανάλογη ικανότητα στο τρέξιμο.
Κοπρόλιθοι: Απολιθωμένα περιττώματα!Οι ύαινες τρέφονται με πτώματα και δε λαμβάνουν μόνο τους μαλακούς ιστούς (κρέας, δέρμα και τένοντες), αλλά και τα σκληρά μέρη (οστά). Το χαρακτηριστικό που διακρίνει τα περιττώματά τους είναι η χημική και ορυκτολογική σύνθεση, λόγω της πολύ υψηλής περιεκτικότητας των οστών στη δίαιτα των υαινών. Οι κοπρόλιθοι σε μεγάλο βαθμό αποτελούνται από απατίτη, μια σύνθετη μορφή ορυκτού φωσφορικού ασβεστίου, που δείχνει την πέψη όλων των οργανικών συστατικών των οστών, αφήνοντας μόνο το ανόργανο κλάσμα σε μια ανασυντεθειμένη μορφή. Αυτή η υψηλή περιεκτικότητα σε ανόργανα στοιχεία κάνει τους κοπρόλιθους εξαιρετικά ανθεκτικούς και αποτελεί αναμφίβολα ένα παράγοντα στη διατήρησή τους σε απολιθωμένη μορφή. Οι ύαινες τρέφονται επίσης με βλάστηση, όπως φυτά, σπόρους και φρούτα. Τα σκληρά, αλλά μικροσκοπικά υπολείμματα των φυτών, όπως η γύρη, μπορούν εύκολα να αποθηκευτούν στα περιττώματά τους. Ειδικά σε σπήλαια, αυτά τα περιττώματα είναι συχνά καλά διατηρημένα και πολύ χαρακτηριστικά, ώστε να μπορούν εύκολα να διακριθούν από αυτά των άλλων μεγάλων σαρκοφάγων. Η ανάλυση αυτών των απολιθωμένων περιττωμάτων παρέχει πολύτιμες πληροφορίες, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανασυγκρότηση του παλαιο – περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο ζούσαν κάποτε αυτά τα ζώα.
Τσουκαλά, Ε., Λαζαρίδης, Γ., Βλάχος, Ε., Ξάφης, Α. 2014. Τα παλαιοντολογικά ευρήματα της Σιντικής: Τα προϊστορικά ζώα και το Μουσείο της Θερμοπηγής. Δήμος Σιντικής: ο Χώρος και η Ιστορία του, 115-131 σελ., Εκδ. Δήμος Σιντικής, Σιδηρόκαστρο, Σέρρες.
GeraadsD., TsoukalaE., SpassovN., 2007.A skull of Ancylotherium (Chalicotheriidae, Mammalia) from the late Miocene of Thermopigi (Serres, N. Greece) and the relationships of the genus. J Vertebr Paleontol 27:461–466
Τα Βοοειδή της Θερμοπηγής*Αρτιοδάκτυλα φυτοφάγα ζώαΒοοειδήΤα Βοοειδή (Bovidae) ανήκουν στην τάξη των Αρτιοδάκτυλων (Artiodactyla), μαζί με τους Χοίρους (Suidae), τα Ελαφοειδή (Cervidae), τις Καμηλοπαρδάλεις (Giraffidae), τις Καμήλες (Camelidae), τους Ιπποπόταμους (Hippopotamidae), αλλά και τα Κητώδη (Cetacea). Πρόκειται για οπληφόρα φυτοφάγα θηλαστικά με 2 δάκτυλα στα πόδια τους και σεληνοδοντικού τύπου δόντια, από όπου παίρνουμε στοιχεία και για τη διατροφή τους (βοσκητές – κορφοσυλλέκτες). Το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο για τον προσδιορισμό των βοοειδών είναι τα κέρατα. Αυτά αποτελούνται από τον οστέϊνο πυρήνα, που είναι προέκταση του μετωπικού οστού του κρανίου, ο οποίος με την απολίθωση διατηρείται, ενώ η κεράτινη θήκη που τον καλύπτει εν ζωή, καταστρέφεται. Τα κέρατα των βοοειδών είναι μόνιμα με στρέψη ή κάμψη σε αντίθεση με αυτά των ελαφοειδών που αλλάζουν κάθε χρόνο και διακλαδίζονται. Κατά τη διάρκεια του Μειόκαινου υπήρχε μεγάλη ποικιλία σχετικά μικρόσωμων βοοειδών (γαζέλες, αντιλόπες, στρεψίκεροι κ.α.), ενώ κατά το Πλειόκαινο άρχισαν να εμφανίζονται μεγαλύτερα βοοειδή με αποκορύφωμα το Πλειστόκαινο έως και σήμερα (βόδια, βίσονες, βούβαλοι κ.α.).
Στη Θερμοπηγή ανακαλύφθηκε πλήθος απολιθωμάτων, τα οποία ανήκουν στην οικογένεια των βοοειδών του Άνω Μειοκαίνου. Περίπου 500 δείγματα (είναι υπό μελέτη, κρανία με τους πυρήνες των κεράτων, γνάθοι, δόντια, νεογιλά δόντια, οστά μετακρανιακού σκελετού), αντιπροσωπεύουν μία μεγάλη ποικιλία μορφών που ξεπερνά τα 7 είδη:
* Από Καθηγητή Δ. Κωστόπουλο
Οι αγριόχοιροι της ΘερμοπηγήςΑρτιοδάκτυλα φυτοφάγα ζώαΑγριόχοιροιΟι Χοίροι (Suidae) ανήκουν στην τάξη των Αρτιοδάκτυλων (Artiodactyla), μαζί με τα Βοοειδή (Bovidae), Ελαφοειδή (Cervidae), Καμήλες (Camelidae), Καμηλοπαρδάλεις (Giraffidae), Ιπποπόταμους (Hippopotamidae) και Κητώδη (Cetacea). Περιλαμβάνει άτομα με 2 ή 4 (άρτιο αριθμό) δακτύλων. Έχουν βουνοδοντικό τύπο δοντιών και οι εξελικτικές τάσεις είναι: η αύξηση του αριθμού των κορυφών στα δόντια, οι προγόμφιοι τείνουν να λάβουν τη μορφή γομφίων, οι κυνόδοντες κλίνουν όλο και περισσότερο προς τα έξω και χάνουν τις ρίζες τους. Ο τύπος αυτός αντιστοιχεί κυρίως σε παμφάγα ζώα (Omnivora). Οι ισχυροί κυνόδοντες είναι χαρακτηριστικοί για τις άγριες μορφές και μάλιστα για τους αρσενικούς σε σχέση με τους θηλυκούς χοίρους. Οι κυνόδοντες είναι υποπλασμένοι ή λείπουν από τους οικόσιτους χοίρους, οι οποίοι εξημερώθηκαν στη Νεολιθική Εποχή (7000-4000 χρόνια). Οι κυνόδοντες χρησιμοποιήθηκαν κατά τους ιστορικούς χρόνους ως τρόπαια κυνηγιού και χρησιμοποιήθηκαν για τη διακόσμηση κρανών, πορπών, ασπίδων στρατιωτών.
Περίπου 23 δείγματα (είναι υπό μελέτη) της Θερμοπηγής ανήκουν σε δύο είδη αγριόχοιρων του Άνω Μειοκαίνου. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι δείγματα από κρανία, γνάθους και δόντια, καθώς και από μετακρανιακό σκελετό.
Τσουκαλά, Ε., Λαζαρίδης, Γ., Βλάχος, Ε., Ξάφης, Α. 2014. Τα παλαιοντολογικά ευρήματα της Σιντικής: Τα προϊστορικά ζώα και το Μουσείο της Θερμοπηγής. Δήμος Σιντικής: ο Χώρος και η Ιστορία του, 115-131 σελ., Εκδ. Δήμος Σιντικής, Σιδηρόκαστρο, Σέρρες.
GeraadsD., TsoukalaE., SpassovN., 2007.A skull of Ancylotherium (Chalicotheriidae, Mammalia) from the late Miocene of Thermopigi (Serres, N. Greece) and the relationships of the genus. Journal of Vertebrate Paleontology 27:461–466
Τα Ιππάρια της ΘερμοπηγήςΠερισσοδάκτυλα φυτοφάγα ζώαΙππάριαΤα Ιππάρια (Equidae) ανήκουν στην τάξη των Περισσοδάκτυλων (Perissodactyla), μαζί με τους Ρινόκερους (Rhinocerotididae), Χαλικοθήρια (Chalikotheriidae) και Τάπιρους (Tapiridae). H τάξη περιλαμβάνει άτομα με 1, 3 ή 5 (περιττό αριθμό) δακτύλων στα πόδια τους. Χαρακτηριστικό των ιππαρίων, που το διακρίνει από τα άλογα, είναι η παρουσία τριών δακτύλων σε κάθε άκρο, δηλαδή τα επιπλέον δύο μικρά δακτύλα σε κάθε πλευρά του κεντρικού-κύριου δάκτυλου, που δεν ακουμπούν στο έδαφος. Το κύριο δάκτυλο είναι παρόμοιο και ομόλογο με αυτό των σύγχρονων αλόγων. Στοιχεία για τη διατροφή τους παίρνουμε από τα βουνοσεληνοδοντικού μικτού τύπου δόντια τους.
Τα ιππάρια είναι πολύ χαρακτηριστικά ζώα της γεωλογικής περιόδου του Νεογενούς της Ευρασίας, Αφρικής και Αμερικής και του Πλειστοκαίνου της Αφρικής. Για την ταξινόμησή τους έχουν προταθεί περισσότερα από 200 είδη, τα οποία καλύπτουν ένα σημαντικό χρονικό διάστημα παρουσίας 12 εκατομμυρίων ετών περίπου, οπότε και η πρώτη παρουσία του ιππαρίου στην Ευρώπη, ένα σημαντικό γεγονός γνωστό ως «Hipparion» Datum του Παλαιού Κόσμου, ώστε να διακρίνεται από το κάπως παλαιότερο της Βόρειας Αμερικής (Νέος Κόσμος).
Πάνω από 900 απολιθώματα της Θερμοπηγής (κρανία, γνάθοι, δόντια, νεογιλά δόντια, οστά μετακρανιακού σκελετού) ανήκουν στην οικογένεια των ιπποειδών. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία πολύ λεπτών και επιμήκων άκρων, η οποία μπορεί να δώσει παλαιοοικολογικά συμπεράσματα με την ολοκλήρωση της μελέτης.
Τσουκαλά, Ε., Λαζαρίδης, Γ., Βλάχος, Ε., Ξάφης, Α. 2014. Τα παλαιοντολογικά ευρήματα της Σιντικής: Τα προϊστορικά ζώα και το Μουσείο της Θερμοπηγής. Δήμος Σιντικής: ο Χώρος και η Ιστορία του, 115-131 σελ., Εκδ. Δήμος Σιντικής, Σιδηρόκαστρο, Σέρρες.
Geraads D., Tsoukala E., Spassov N., 2007. A skull of Ancylotherium (Chalicotheriidae, Mammalia) from the late Miocene of Thermopigi (Serres, N. Greece) and the relationships of the genus. Journal of Vertebrate Paleontology 27:461–466
O ρινόκερος της ΘερμοπηγήςΠερισσοδάκτυλα φυτοφάγα ζώαΡινόκεροιDihoplus pikermiensis: Ο δίκερος πικερμικός ρινόκερος εμφανίζεται σε θέσεις του Άνω Μειοκαίνου στην Ανατολική Ευρώπη και την Ασία, παρόμοιος με τον σύγχρονο αντιπρόσωπό του (Dicerorhinus sumatrensis) που τρέφεται με φύλλα και βλαστούς. Σε αντίθεση με τα κέρατα των βοοειδών και ελαφοειδών που διατηρούνται σε απολιθωμένη μορφή λόγω της οστέινης υφής τους, τα κέρατα των ρινόκερων δεν διατηρούνται σε απολιθωμένη μορφή λόγω της κερατίνης σύστασής τους. Τα μόνα κέρατα ρινόκερων που διατηρούνται ακέραια είναι αυτά που βρέθηκαν στους πάγους (τριχωτός ρινόκερος-Coelodonta antiquitatis) ή μέσα σε παράγωγα του πετρελαίου (πίσσα, οζοκηρίτη κ.λπ.)
Οι ρινόκεροι της Θερμοπηγής αντιπροσωπεύονται ικανοποιητικά από απολιθωμένα τμήματα από κρανία, δόντια, νεογιλά δόντια, οστά του μετακρανιακού σκελετού. Τα πιο σημαντικά είναι τα πλήρη μεταπόδια (μετακαρπικά και μεταταρσικά) που συντελούν τα μέγιστα στον προσδιορισμό του είδους των ρινόκερων. Εντυπωσιακοί είναι οι πλήρεις βραχίονες του ζώου αυτού, που εκτός από τη φυσιολογική μορφολογία, δύο δείγματα από αυτούς παρουσιάζουν μεγάλη παραμόρφωση, αποτέλεσμα έντονων νεοτεκτονικών δράσεων και διεργασιών στην περιοχή στο διάβα του χρόνου. O ελάχιστος αριθμός ατόμων που υπολογίζεται να έζησε στην περιοχή με βάση τα απολιθώματα, είναι 3 άτομα: δύο ενήλικα και ένα νεαρό.
Ο ρινόκερος της Θερμοπηγής αποδίδεται στο είδος Dihoplus pikermiensis, έναν πιο συντηρητικό ρινόκερο με επιλεκτική τροφή φύλλων και βλαστών (browsers, αντίθετο βόσκησης με γρασίδι, grazers) που δείχνει δασώδεις περιοχές και συμπίπτει με την παρουσία του αγκυλοθηρίου Ancylotherium pentelicum, το οποίο εξελίχθηκε σε browsers, καθώς και με τέσσερα διαφορετικά είδη καμηλοπαρδάλεων που ταξινομούνται ως επί το πλείστον ως browsers ή μεικτοί τροφοσυλλέκτες πολύ κοντά στα browser – μορφοσυστήματα
Τα Προβοσκιδωτά της ΘερμοπηγήςΤα Προβοσκιδωτά εμφανίστηκαν πριν από περίπου 55 εκατομμύρια χρόνια (Ηώκαινο) στην Αφρική και μετανάστευσαν στην Ευρασία στις αρχές του Μειοκαίνου, περίπου στα 19 εκατ. χρ. πριν από σήμερα. Τα Προβοσκιδωτά του Μειοκαίνου της Ευρώπης αντιπροσωπεύονται από ελεφαντίμορφα προβοσκιδωτά που περιλαμβάνουν τους ζυγόδοντες (μαστόδοντες) και τα γομφοθήρια, και από δεινοθήρια. Είχαν υψηλή διαφοροποίηση στα δόντια τους, που ήταν βραχυδοντικά με πληθώρα κορυφών (φυμάτων), σε αντίθεση με τους ελέφαντες και τα μαμούθ, που εμφανίστηκαν πριν από περίπου 5 εκατ. Χρόνια, που παρουσιάζουν ελασματοειδή τύπο δοντιών και είναι υψοδοντικά. Τα μειοκαινικά Προβοσκιδωτά αποτελούν συγγενικές μορφές και προγόνους των σημερινών ελεφάντων. Ορισμένα γένη επέζησαν κατά το Πλειόκαινο και μερικά έως και τις αρχές του Κάτω Πλειστοκαίνου (περίπου μέχρι τα 2 εκατ. χρόνια).
Οι ζυγόδοντες και τα γομφοθήρια έφεραν, όπως και οι ελέφαντες και τα μαμούθ, χαυλιόδοντες στην άνω γνάθο, οι οποίοι ήταν είτε ευθυτενείς είτε ελικοειδείς. Επιπλέον, όμως κάποια αντιπρόσωποί τους έφεραν και ένα ζεύγος χαυλιοδόντων και στην κάτω γνάθο, οι οποίες σε ορισμένα γένη ήταν μεγάλοι και πεπλατυσμένοι σε μορφή σκαπτικού εργαλείου. Αντίθετα, τα δεινοθήρια έφεραν χαυλιόδοντες μόνο στην κάτω γνάθο, οι οποίοι ήταν ισχυρά στραμμένοι προς τα κάτω.
Τα προβοσκιδωτά της Θερμοπηγής ανήκουν στα δεινοθήρια (Deinotherium sp.) και σε αντιπροσώπους των ελεφαντίμορφων προβοσκιδωτών. Τα δεινοθήρια του Τουρολίου της Ελλάδας ανήκουν στο είδος Deinotherium proavum, το οποίο έφτανε τα 4 μέτρα ύψος και ζύγιζε περίπου 10 τόνους. Στο Τουρόλιο της Ελλάδας τα ελεφαντίμορφα προβοσκιδωτά περιλαμβάνουν ζυγόδοντες του γένους Mammut, ενώ τα γομφοθήρια περιλαμβάνουν τα είδη Choerolophodon pentelici (χοιρολοφόδοντες), Konobelodon atticus (αμηβελόδοντες) και Anancus lehmanni.
*Από Δρα Γ. Κονιδάρη / * by Dr G. Konidaris
Τσουκαλά, Ε., Λαζαρίδης, Γ., Βλάχος, Ε., Ξάφης, Α. 2014. Τα παλαιοντολογικά ευρήματα της Σιντικής: Τα προϊστορικά ζώα και το Μουσείο της Θερμοπηγής. Δήμος Σιντικής: ο Χώρος και η Ιστορία του, 115-131 σελ., Εκδ. Δήμος Σιντικής, Σιδηρόκαστρο, Σέρρες.
Konidaris G. E., E. Tsoukala 2020. Proboscideans from the upper Miocene localities of Thermopigi, Neokaisareia and Platania (Northern Greece). Annales de Paléontologie. 106 102380
Οι καμηλοπαρδάλεις της ΘερμοπηγήςΑρτιοδάκτυλα φυτογάγα ζώαΚαμηλοπαρδάλειςΟι Καμηλοπαρδάλεις (Giraffidae) ανήκουν στην τάξη των Αρτιοδάκτυλων (Artiodactyla), μαζί με τα Βοοειδή (Bovidae), Ελαφοειδή (Cervidae), Καμήλες (Camelidae), Χοίρους (Suidae), Ιπποπόταμους (Hippopotamidae) και Κητώδη (Cetacea).
Η παρουσία των προϊστορικών καμηλοπαρδάλεων είναι ιδιαίτερα σημαντική για την περιοχή της Σιντικής, αφού οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στη Θερμοπηγή έφεραν στο φως περισσότερα από 50 δείγματα απολιθωμένων οστών και δοντιών. Η μελέτη αυτού του υλικού έδειξε την παρουσία τεσσάρων ειδών καμηλοπαρδάλεων:
Palaeotragus rouenii: Ο Παλαιότραγος, ως γένος, αποτελείται από αντιπροσώπους σχετικά μέτριου μεγέθους, οι οποίοι φέρουν απλούς οξύληκτους οστεόκωνους στο κρανίο.
Palaeotragus sp.: Εκτός από τον Παλαιότραγο Palaeotragus rouenii, στη Θερμοπηγή παρουσιάζεται και ένα ελαφρώς μεγαλύτερο είδος που αποδίδεται στον Palaeotragus sp.. Το είδος φέρει ελαφρώς μεγαλύτερα δόντια και με διαφορετική μορφολογία, χαρακτήρες που το πιθανότατα το κατατάσσουν σε ένα νέο είδος για τη επιστήμη.
Helladotherium duvernoyi: Το Ελλαδοθήριο συνιστά ένα από τα πιο κοινά είδη καμηλοπαρδάλεων του Μειοκαίνου. Το γένος αποτελείται από ένα και μοναδικό τυπικό είδος, το Helladotherium duvernoyi, με τυπική θέση ευρέσεως το Πικέρμι Αττικής. Το Ελλαδοθήριο είναι μία καμηλοπάρδαλη με κοντό λαιμό, αλλά ένα από τα πιο ογκώδη μηρυκαστικά του ανώτερου Μειοκαίνου. Αρσενικά και θηλυκά άτομα δεν παρουσιάζουν οστεόκωνους στο κρανίο.
Samotherium major: Το Σαμοθήριο είναι μία μεγάλη και εξελιγμένη καμηλοπάρδαλη, η οποία διαφέρει από το γένος Palaeotragus από το πολύ μεγαλύτερο μέγεθός της και την πιο επιμήκη προσωπική περιοχή. Το Samotherium major αποτελεί το μεγαλύτερο είδος Σαμοθηρίου, με μέγεθος παρόμοιο με αυτό του Helladotherium duvernoyi. Φέρει οξύληκτους οστεόκωνους, οι οποίοι τοποθετούνται πάνω από τους οφθαλμούς.
Ο ιστότοπος του Μουσείου ΕΔΩ
Η σελίδα του Μουσείου στο facebook "Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Δήμου Σιντικής Παλαιοντολογική Έκθεση Θερμοπηγής"
Τηλ. επικοινωνίας
