Η Κλίμαξ Θείας ανόδου, Κλίμακα του Ιωάννου ή και απλά Κλίμακα
«ΚΛΙΜΑΞ ΘΕΙΑΣ ΑΝΟΔΟΥ». Πρόκειται για μια κλασική εργασία που περιγράφει τα «βήματα» μέσα στην ζωή του αγωνιζόμενου ασκητή. Υπάρχει μια εικόνα που σχετίζεται με αυτό το έργο, η οποία δείχνει μοναχούς να ανεβαίνουν μία-μία τις βαθμίδες αυτής της σκάλας (κλίμακα), πολεμώντας καθ’ οδόν τα δαιμόνια που προσπαθούν να τους κατεβάσουν από εκεί.
Η Κλίμαξ Θείας ανόδου, Κλίμακα του Ιωάννου ή και απλά Κλίμακα (λατ.: Scala Paradisi) ονομάζεται σημαντικό βιβλίο γραμμένο κατα τον 5ο - 6ο αιώνα από τον Άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη το οποίο ευρέως χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα και θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της Εκκλησιαστικής Γραμματείας.
Ιστορία
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης ήταν γνωστός για την ασκητική του ζωή και την βαθιά πνευματικότητά του, ασκήτεψε αρκετά χρόνια στην έρημο ως Ερημίτης και διετέλεσε και Ηγούμενος της Μονής του Σινά. Όταν ήταν Ηγούμενος, έλαβε γράμμα από τον Ιωάννη, Ηγούμενο της Μονής Ραϊθού το οποίο ζητούσε από τον Άγιο Ιωάννη Σιναΐτη λόγους πνευματικούς και συμβουλές για την ασκητική ζωή.
Ο Άγιος Ιωάννης τότε, σε απάντηση αυτού του αιτήματος από τον Ιωάννη της Ραϊθού, έστειλε ένα σύγγραμμα το οποίο ονόμασε "Κλίμαξ Θείας Ανόδου". Αυτός ο Λόγος ο Ασκητικός ο επονομαζόμενος "Πλάκες Πνευματικές" είναι οι συμβουλές του Ιωάννου του Σιναΐτου προς τον Ιωάννη Ραϊθού και τους Μοναχούς του. Αυτό το σύγγραμμα παραμένει και στις μέρες μας ένας φάρος για τους Μοναχούς αλλά και για όλους τους Χριστιανούς που θέλουν να φτάσουν στον Θεό.
Δομή
Το βιβλίο είναι διαιρεμένο σε τριάντα κεφάλαια - «Λόγους» οι οποίοι εξηγούν τις διάφορες αρετές, και ξεκινώντας από τα χαμηλότερα, ανεβάζουν κλιμακωτά στα ψηλότερα. Κάθε κεφάλαιο - Λόγος είναι σαν βαθμίδα (σκαλοπάτι) η οποία ανεβάζει τον Χριστιανό ολοένα και πιο ψηλά στην κλίμακα των αρετών. Τα τριάντα αυτά κεφάλαια έχουν ως εξής:
Λόγοι
Τα τριάντα κεφάλαια ονομάζονται «Λόγοι» και οδηγούν από τα γήινα στα ουράνια. Οι τριάντα Λόγοι είναι ως ακολούθως:
1. Περί αποταγής
2. Περί απροσπαθείας
3. Περί ξενιτείας
4. Περί υπακοής
5. Περί μετανοίας
6. Περί μνήμης θανάτου
7. Περί του χαροποιού πένθους
8. Περί αοργησίας
9. Περί μνησικακίας
10. Περί καταλαλιάς
11. Περί πολυλογίας και σιωπής
12. Περί ψεύδους
13. Περί ακηδίας
14. Περί γαστριμαργίας
15. Περί αγνείας
16. Περί φιλαργυρίας
17. Περί αναισθησίας
18. Περί ύπνου και προσευχής
19. Περί αγρυπνίας
20. Περί δειλίας
21. Περί κενοδοξίας
22. Περί υπερηφανείας
23. Περί λογισμών βλασφημίας
24. Περί πραότητος και απλότητος
25. Περί ταπεινοφροσύνης
26. Περί διακρίσεως
1. Περί διακρίσεως λογισμών και παθών και αρετών
2. Περί διακρίσεως ευδιακρίτου
3. Σύντομος ανακεφαλαίωσις των προηγουμένων
27. Περί ησυχίας
1. Δια την ιεράν "ησυχίαν", την ψυχικήν και την σωματικήν
2. Περί διαφοράς και διακρίσεως ησυχιών
28. Περί προσευχής
29. Περί απαθείας
30. Περί αγάπης, ελπίδος και πίστεως
Αραβική μετάφραση
Η Ουράνια Σκάλα μεταφράστηκε ως εικόνα για την αραβόφωνη θρησκευτική κοινότητα πιθανώς στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Ο John Climacus οδηγεί τους ανθρώπους του μέσω κειμένου στην αριστερή πλευρά της σελίδας να δείξει την ελληνική παράδοση αντί για το κείμενο από τα δεξιά όπως η αραβική παράδοση. Δεν κάθεται στο πάτωμα όπως οι μουσουλμάνοι, αλλά σε ένα γραφείο. Αυτό συμπληρώνεται με μια μικρότερη προσαρμογή του εικονιδίου. Η αναπαραγωγή δείχνει τον Χριστό να οδηγεί τους ευσεβείς στον ουρανό από μια σκάλα που κόβει την εικόνα από κάτω δεξιά προς τα πάνω αριστερά με ανοδικό τρόπο. Αυτό είναι το αντίθετο της αρχικής εικόνας του τέλους του 12ου αιώνα. Αυτή η αραβική εικόνα του 17ου αιώνα είναι πολύχρωμη με τις εικόνες της. Ο Μωυσής απεικονίζεται γονατιστός μπροστά στον φλεγόμενο θάμνο στα δεξιά. Η Παναγία και το Χριστό παιδί φωτίζονται μέσα στη δάκρυ φλόγα. Ο John Climacus φαίνεται κάτω αριστερά με συναδέλφους μοναχούς στην Αγία Αικατερίνη. Στη βάση της σκάλας ένας μοναχός που πέφτει στην κόλαση κρατά το πόδι του στη σκάλα καθώς ο Άγιος Ιωάννης Κλίμακος βοηθάει αρπάζοντας τον δαίμονα.
Ανάλυση της εικονογραφίας
Η Σκάλα της Θείας Ανάβασης προέρχεται από χειρόγραφα του 11ου και 12ου αιώνα, φέρνοντας εικαστικά τη διορατικότητα στον ουρανό από μια σκάλα 30 σκαλοπατιών. Η στρατηγική τοποθέτηση της σκάλας που κόβει το εικονίδιο σε δύο συμπληρωματικά τρίγωνα, που αντιπροσωπεύουν τον ουρανό στο ανώτερο τριγωνικό δομοστοιχείο και τη γη στο κάτω. Το ταξίδι στην κορυφή της σκάλας όπου ο Ιησούς φτάνει με ανοιχτά τα χέρια είναι γεμάτο από εμπόδια αμαρτίας που αντιπροσωπεύονται από τους δαίμονες με τόξα και βέλη έτοιμοι να πάρουν τις ψυχές όσων δεν έχουν επιμονή. Η εικόνα είναι μεταφορική με την έννοια ότι οι δαίμονες που απεικονίζονται οπτικά στην εικόνα είναι οι αμαρτίες με τις οποίες ο άνθρωπος μάχεται εσωτερικά. Σε αυτή την περίπτωση οι μοναχοί που σκαρφαλώνουν κάθε σκαλί με πόνο καθώς φτάνουν σε νέα ύψη. Η πράξη της αναρρίχησης αντιπροσωπεύει τον σωματικό πόνο, όπως ισχύει και για κάθε άσκηση που αψηφά τη βαρύτητα. Με αυτή την έννοια το βάρος που αισθάνονται οι μοναχοί είναι σωματικό, διανοητικό και πνευματικό. Η εικόνα δείχνει πολλά παραδείγματα μοναχών που έπεσαν στον πειρασμό της αμαρτίας καθώς οι δαίμονες με σκοτεινές αλυσίδες ανεβάζουν τα θύματά τους από τη σκάλα και στην κόλαση. Αυτές οι μάχες αναπαρίστανται οπτικά μεταξύ των μοναχών και της αμαρτίας τους. Ο John Climacus δείχνει ηγετικό ρόλο μέσω της επιμονής καθώς φτάνει στην κορυφή. Η εμπνευσμένη θέση του κοντά στον Χριστό χρησιμεύει ως οδηγός για όσους αγωνίζονται ακόμα στο ταξίδι τους. Ανάμεσα στον κίνδυνο να ανέβει η σκάλα βρίσκεται μια ομάδα αδελφών που συγκεντρώθηκαν κάτω δεξιά, με τα χέρια υψωμένα σε προσευχή στους αγγέλους πάνω αριστερά. Αυτό αντιπροσωπεύει τις σκέψεις και τις προσευχές που διασχίζουν το πεδίο της μάχης δίνοντας υποστήριξη σε όσους βρίσκονται στο μονοπάτι προς τον ουρανό μέσω της αρετής. Μια ζωή που βασίζεται στην προσευχή και τη μετάνοια ως δρόμος προς τη σωτηρία είναι η αρετή με την οποία ζουν. Οι άγγελοι πάνω στα αριστερά αντιπροσωπεύουν τους δίκαιους που σκαρφαλώνουν τη σκάλα κάτω με τον ίδιο τρόπο που οι άγιοι αδελφοί κάτω δεξιά καθρεφτίζουν τους αγγέλους από πάνω.
Στην κορυφή της σκάλας είναι ο αρχιεπίσκοπος Άγιος Αντώνιος με λευκό ιμάτιο με χρυσή επένδυση που αγκαλιάζει την πρόσκληση στον παράδεισο με τον Θεό. Το λευκό ιμάτιο που φοράει ο αρχιεπίσκοπος Αντώνιος είναι μεταξωτό με χρυσές μανσέτες ή «επιμανίκια» και φύλλο ή «επιτραχήλιο» που ξεχωρίζει από τους άλλους στην ανάβαση. Το αυτοκρατορικό καθεστώς που κατείχε ο αρχιεπίσκοπος Αντώνιος συνεπάγεται στενή σχέση με την ίδια την εικόνα. Σύμβολο της προβολής του μέσα στη θρησκευτική κοινότητα. Τα χέρια του σηκώνονται ανοιχτά για να καθρεφτίσουν τη χάρη που του έδωσε ο Χριστός. Ο Ιωάννης Κλίμακος βρίσκεται μπροστά στον αρχιεπίσκοπο και κάνει την ίδια χειρονομία. Πολλές επιγραφές αναφέρουν ότι ο Ιωάννης Κλίμακος έχει «γίνει ένα με τον Θεό». Η εικόνα έχει λατρευθεί με τον Ιωάννη Κλίμακο στο μυαλό όσο και τον αρχιεπίσκοπο Αντώνιο. Σύμφωνα με τον Hans Belting, δεν είναι γνωστό αν ο αρχιεπίσκοπος Αντώνιος καταγόταν από την πρωτεύουσα του Σινά ή ήταν ακόμη και αρχιεπίσκοπος. Εκείνοι που υποδηλώνουν ότι ήταν αρχιεπίσκοπος είναι η Ντούλα Μουρίκη. Αυτή η διαμάχη παραμένει και σήμερα για την αυτοκρατορική προστασία της εικόνας.
Το Κείμενο
Το αρχαίο πρωτότυπο, με κάποιες ελλείψεις όμως, βρίσκεται στην Πατρολογία του Μιγνίου τόμος 88, από σελ. 596 (302 σε έγγραφο). Το σαρωμένο κείμενο σαν βιβλίο PDF και στη Βικιθήκη.
Η μετάφραση στην κοινή νεοελληνική γλώσσα από τη Μονή Παρακλήτου βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή στο διαδίκτυο στους κάτωθι ιστοτόπους:
