Σοφία Χατζηπανταζή
Η Σοφία Χατζηπανταζή (1872 - 1964) (το γένος Τζιμπίρη), γνωστή και ως Καπετάνισσα Σοφία, ήταν σημαντική Ελληνίδα οπλαρχηγός και πράκτορας του Μακεδονικού Αγώνα από την Σκοτούσσα (τότε Πρόσνικ) Σερρών. Σύζυγός της ήταν ο επίσης Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Αθανάσιος Χατζηπανταζής. Υπήρξε η μοναδική οπλαρχηγός του Μακεδονικού Αγώνα, ενώ ήταν και μία από τις ελάχιστες γυναίκες Μακεδονομάχους.
Βιογραφικά στοιχεία
Η Σοφία Χατζηπανταζή γεννήθηκε το 1872 στην Σκοτούσσα Σερρών, που τότε ονομαζόταν Πρόσνικ, ονομασία που προήλθε από την αντίστοιχη βυζαντινή (Προσάνικο > Πρόσνικ). Αρχικά βοηθούσε στον αγώνα κατά των κομιτατζήδων στο πλευρό του συζύγου της και οπλαρχηγού Αθανάσιου Χατζηπανταζή, περιθάλποντας τους τραυματίες αλλά και ως πληροφοριοδότρια. Στην οικία της κατέφευγαν πολλές φορές Έλληνες αντάρτες που καταδιώκονταν από τις Οθωμανικές αρχές. Το φθινόπωρο του 1906 και καθώς ο σύζυγός της είχε σκοτωθεί, η Σοφία ανέλαβε την αρχηγία στην ένοπλη ομάδα του Αθανάσιου Χατζηπανταζή, προκειμένου να μην γίνει αντιληπτό το κενό που δημιουργήθηκε και καμφθεί το ηθικό των Ελλήνων της περιοχής Καλών Δέντρων, Σερρών, Κάτω Τζουμαγιάς (Ηρακλείας), Σιντικής και Μελενίκου, όπου δρούσε ο άντρας της. Έδρασε με επιτυχία κατά του Βουλγαρικού κομιτάτου, σε όλες τις παραπάνω περιφέρειες ως οπλαρχηγός, μέχρι και την επανάσταση των Νεοτούρκων, το 1908, οπότε δόθηκε γενική αμνηστία στα Ελληνικά και Βουλγαρικά ένοπλα σώματα.
Τμήμα από την συνέντευξή της στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, Φύλλο: 10/7/1913, Σελίδα: 2
Και συνεχίζοντας την αφήγησή της, η ηρωίδα των Σερρών εκθέτει πώς ο εκκλησιαστικός αντιπρόσωπος των Βουλγάρων στις Σέρρες απήγαγε την όμορφη σύζυγο του επιφανούς Τούρκου, Τεφίκ μπέη.
Την πήρε ο Δεσπότης των σκυλιών, λέει η καπετάνισσα, και την πήγε στη Βουλγαρία.
Αφού έκαψαν το σπίτι του Τούρκου και των άλλων Τούρκων, διαρπάζοντας ό,τι τους χρειαζόταν, πήραν και τις γριές τους, οι περισσότερες από τις οποίες, όπως λέει η καπετάνισσα, πέθαναν από την προσβολή. Κανένα τουρκικό σπίτι δεν έμεινε άκαυτο.
Μα οι Τούρκοι πολέμησαν μαζί μας, συνεχίζει η καπετάνισσα. Όταν έφυγε ο στρατός και έμειναν λίγοι στρατιώτες μαζί με τους κατοίκους, αντέταχθηκαν ένοπλοι και οι Τούρκοι, στους οποίους έδωσαν οι δικοί μας όπλα.
Η ΣΥΜΠΛΟΚΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΟΜΙΤΑΤΖΗΔΕΣ
Έξω από την πόλη έγινε συμπλοκή. Οι Βούλγαροι δεν απομακρύνονταν από την πόλη διότι δεν πίστευαν ότι θα έρθει στρατός δικός μας. Οι κάτοικοι, όσοι κατάφεραν να υποχωρήσουν, τους καταδίωξαν, αλλά αυτοί αντιστάθηκαν και χρησιμοποίησαν πυροβόλα από τους λόφους.
Δύο κανόνια από τον υποχωρούντα στρατό του Δεμίρ Ισσάρ έριξαν πολλές οβίδες στην πόλη και συνέβαλαν στην πλήρη καταστροφή της.
Ρίξατε πολλές κανονιές, λέει η καπετάνισσα. Τι να τους κάνουμε; Με κανόνια μπορεί να πολεμήσει κανείς;
Αλλά και όταν οι Βούλγαροι κανόνιζαν την πόλη, αυτή με τα παλικάρια της και τους συγγενείς της προστάτευε τα γυναικόπαιδα από τους υπόλοιπους κομιτατζήδες. Αποκάλυπτε πολλούς και τους παρέδιδε στην επιτροπή. Δύο αξιωματικούς και τον φοβερό Καραγκιόζωφ, τον αρχηγό της αστυνομίας, τον αδελφό του Δημάρχου. Με πολλούς αντισταμένους έμπλεκε σε συμπλοκή.
Πόσους σκότωσες καπετάνισσα;
Όσους χρειάστηκε...
Και τον Καραγκιόζωφ;
Αυτό το παλιόσκυλο το έπιασα μέσα στην πόλη. Πού θα πήγαινε; Όταν έφευγε ο στρατός, περιφερόταν στην πόλη και κορόιδευε. «Ουρρά, ζήτω ο Φερδινάνδος», φώναζε. «Έτσι να κάνουμε, τα πόδια θα πάμε στην Αθήνα...» έλεγε ο τρομερός τύραννος των Σερρών.
ΠΩΣ ΕΙΣΗΛΘΕ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ
Και τον Καραγκιόζωφ μαζί με άλλους τους κράτησε για να τους μεταφέρει στη Θεσσαλονίκη. Περίμεναν τον στρατό για να ασφαλιστεί η πόλη, διότι από στιγμή σε στιγμή απειλούσε η εισβολή των κομιτατζήδων. Τρεις μέρες έκανε να έρθει στρατός.
Οι στρατιώτες δεν ξέρεις πώς έρχονταν, σαν αστραπή.
Αν προλάβαιναν: ο Βασιλιάς θα έπαιρνε λουλούδι τη Σέρρα...
Και έως ότου να έρθει ο στρατός, η καπετάνισσα φύλαγε την πόλη. Είχε μαζέψει τις γυναίκες να αντιταχθούν σε νέες εισβολές για να βρουν χρόνο οι άοπλοι άνδρες και τα παιδιά να απομακρυνθούν. «Ας πάθουμε εμείς πρώτα για να σωθούν οι άνδρες», έλεγαν...
Όταν μπήκαν τα πρώτα τμήματα του στρατού στην πόλη, η καπετάνισσα πήρε τον Καραγκιόζωφ και τους άλλους αξιωματικούς να τους φέρει στη Θεσσαλονίκη.
ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Τον παλιόσκυλο. Τον είχε χτυπήσει στον Όρλιακα και έλεγε πως θα έρθει στην Αθήνα. Με εφ’ όπλου λόγχη τον έφερνε. Και συνιστούσε στους άλλους: «Μην τον αφήσετε να φύγει, είναι πονηρός». Και διηγείται ότι όταν ζήτησε να απομακρυνθεί στο δρόμο για ανάγκη του.
Τον πιάνω από την μπέρτα, λέει, δεν πειράζει, εγώ δεν ντρέπομαι. Να μας φύγει το σκυλί και να πει πως δεν πιάστηκε; Τι ντροπή θα ήταν.
Ο Καραγκιόζωφ στο δρόμο ζήτησε να φάει καλό φαγητό. Του λέω: «Τώρα θα σου δώσουν οι Κρητικοί καλό φαγητό...».
Όταν μπήκε στη Θεσσαλονίκη, η πόλη αναστατώθηκε. Οργανώθηκε αυθόρμητη υποδοχή. Του πετούσαν λουλούδια και έβγαιναν να τη δουν.
Χάλια ήμουν, λέει η καπετάνισσα. Τα παπούτσια μου μέσα στην κόκκινη λάσπη. Με έκαναν κουρέλι, διότι με τραβούσαν εδώ κι εκεί – Πόνεσα τον ώμο από το κράτημα.
Τι τον έκανες τον γορίλα, καπετάνισσα;
Τον έδωσα να πολεμήσει σ’ ένα παλικάρι. Άμα τον χρειαστώ, τον παίρνω πάλι για τα σκυλιά. Θα με πάρεις κι εμένα μητέρα; τότε της λέει η Αρσακειάς, κόρη της. Θα πάμε μαζί, της απαντά η καπετάνισσα μητέρα. Μα τώρα πια, προσθέτει, με χαρά, που ήρθε ο Βασιλιάς, πάνε τα παλιόσκυλα.
Καὶ ἐξακολουθοῦσα τὴν ἀφήγησίν της · ἡ ἡρωῖς τῶν Σερρῶν ἐκθέτει πῶς ὁ Ἐκ κλησιαστικὸς ἀντιπρόσωπος τῶν Βουλγά ρων εἰς τὰς Σέρρᾶς ἀπήγαγε τὴν ὡραί αν χανούμισσαν σύζυγον τοῦ ἐγκρίτου Τούρκου Τεφὴκ μπέη.
– Τὴ μπῆρεν ὁ Δεσπότης τῶν σκυλ λιῶν λέγει ἡ καπετάνισσα- καὶ τὴν ἐν πῆγε στὴ Βουλγαρία.
Ἀφοῦ ἔκαψαν τὸ σπίτι τοῦ Τούρκου καὶ τῶν ἄλλων Τούρκων διαρπάσαντες, ὅ,τι τοὺς ἐχρειαζόταν ἐπῆραν καὶ τὴς για γαϊκές γαϊκές των, των, αἱ. αἱ. περισσότεραι τῶν ὁποίων ἀπὸ τὴν προσβολή, ὡς λέγει ἡ καπετά ἀπέθαναν. -
γισσα,. Σπίτι Τουρκικὸ δὲν ἔμεινεν ἄκαυτο.
· - Μὰ οἱ Τοῦρκοι ἐπολέμησαν μαζί μας, ἐξακολουθεῖ ἡ καπετάνισσα. "Ὅταν ἔφυγεν ὁ στρατὸς καὶ ἔμειναν ὀλίγοι και μιτατζήδες μαζὶ μὲ τοὺς κατοίκους ἀν- τετάχθησαν ἐνόπλως καὶ οἱ Τοῦρκοι εἰς τοὺς ὁποίους ἔδωκαν οἱ ἰδικοί μας, ὅπλα.
Η ΣΥΜΠΛΟΚΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΟΜΙΤΑ- · ΤΖΗΔΕΣ
Ἔξω ἀπὸ τὴν πόλιν συνήφθη συμπλο κή. Οἱ Βούλγαροι δὲν ἀπεμακρύνοντα ἀ-
πὸ τὴν πόλιν διότι δὲν ἐπίστευαν ὅτι θὰ
ἔλθῃ στρατὸς ἰδικός μας. Οἱ κάτοικοι. ὅσοι κατώρθωσαν νὰ δι
πλισθοῦν τοὺς κατεδίωξαν ἄλλ᾿ αὐτοὶ ἂν τέστησαν καὶ μετεχειρίσθησαν ἀπὸ τοὺς ὑπερκειμένους λόφους καὶ πυροβόλα.
Δύο κανόνια ἀπὸ· τὸν ὑποχωροῦντα Η στρατὸν τοῦ · Δεμίρ Ἰσσὰρ ἔρριψαν ἄρκε- τὰς ὀβίδας εἰς τὴν πόλιν καὶ συνετέλεσαν εἰς τὴν πλήρη καταστροφήν της.
– Ερρίψατε πολλὲς· κανονιὲς λέγει ἡ καπετάνισσα. Τι νὰ τοὺς κάμουμε. Μὲ και νόνια μπορεῖ νὰ παλέψη κανείς;
Ἀλλὰ κα καὶ ὅταν οἱ Βούλγαρος ἐκανονι Βούλγαρος ἐκανονι- οβόλουν τὴν πόλιν αὐτὴ μὲ τὰ παλληκά
ριά της, τοὺς συγγενεῖς της, ἐπροστάτευε τὰ γυναικόπαιδα ἀπὸ τοὺς ἀπομείνανίας
κομιτατζήδες καὶ τοὺς ἄλλους. Ανεκάλυ ᾿Ανεκάλυπτε πολλοὺς καὶ τοὺς παρέβι δεν εἰς τὴν ἐπιτροπήν. Δύο αξιωματοφὺς καὶ τὸν φοβερὸν Καραγκιόζωῳ τὸν ἀρχ.| αστυνόμον τὸν ἀδελφὸν τοῦ Δημάρχου. Ε Μὲ πολλοὺς ἀνθισταμένους, συνῆπτε
συμπλοκήν.
Πόσους σκότωσες καπετάνισσα;
Ἔ ὅσοι εἶνε...
Καὶ τὸν Καραγκιόζωφ;
· Αὐτὸ τὸ παλῃόσκυλλο τὸ πῆρα μέσ'
τὴ πόλι. Ποῦ θὰ πήγαινεν. Ὅταν ἔφευ- γε στρατός σιριανοῦσε στὴ πόλι καὶ κα ρόϊδευε. - Οὐρρά· ζήτω Φερδινάνδος ἐ- φώναζε. - Ἔτσι νὰ κάμουμε τὰ πόδια
θὰ πᾶμε στὴν ᾿Αθήνα... ἔλεγεν ὁ τρομε- ῥὸς τύραννος τῶν Σερρῶν.
ΠΩΣ ΕΙΣΗΛΘΕΝ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ..
| Καὶ τὸν Καραγκιόζωη μαζὶ μὲ ἄλλους τοὺς ἐκράτησε διὰ νὰ τοὺς, μεταφέρῃ εἰς τὴν Θεσσαλονίκην.
Ἐπερίμεναν τὸν στρατὸν διὰ νὰ ἐξα- σφαλισθῇ ἡ πόλις. Διότι ἀπὸ στιγμῆς εἰς στιγμὴν ἠπειλεῖτο ἡ εἰσβολὴν κομιτατζή-
δων. τός. Τρεῖς ἡμέρες ἔκαμε νἄρθῃ στρα-
Οἱ στρατιῶται δὲν ξέρεις πῶς ἐρχόν ταν σὰν ἀστραπή.
"Av προφθάνανε: ὁ· Βασιληᾶς θὰ ἔπαιρνε λουλούδι τὴ Σέρρα...
Καὶ ἕως ὅτου δὲ νὰ ἔλθῃ ὁ στρατός ἡ καπετάνισσα ἐφύλαγε τὴν πόλιν. Είχε μαζεύσῃ τὰς γυναῖκας νὰ ἀντιταχθοῦν κα τὰ νέας εἰσβολῆς διὰ νὰ εὕρουν καιρόν ἐν τῷ μεταξὺ νὰ ἀπομακρυνθοῦν οἱ ἄο- πλοι ἄνδρες, τὰ παιδιά. -- "Ας πάθουμε νὰ μποῦμε μεῖς πρῶτα· νὰ γλυτώσουν οἱ ἄνδρες, ἔλεγαν...
Ὅταν εἰσῆλθον τὰ πρῶτα τμήματα τοῦ στρατοῦ εἰς τὴν πόλιν ἡ καπετάνισ- σα ἐπῆρε τὸν Καραγκιόζωῳ καὶ τοὺς λοι ποὺς δου· ἀξιωματικούς νὰ τοὺς φέρη, εἰς τὴν Θεσσαλονίκην.
ΤΙ ΕΓΙΝΕΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙ- ΚΗΝ
τὸ παλιόσκυλ λο. Τὸν εἶχε κτυπήσῃ στο "Όρλιακο καὶ ἔλεγε πῶς θαρθῇ στὴν ᾿Αθήνα. Μὲ ἐφ' ὅπλου λόγχη τὸν ἔφερνε. Καὶ
συνίστα στοὺς ἄλλους Θὰ μᾶς φύγῃ τὸν κα Μὴν ἔχεις πίστι. Καὶ διηγείται ὅτι ὁ. ταν ἐζήτησε νὰ ἀπομακρυνθῇ στὸ δρόμο - δι' ἀνάγκην του.
Τὸν πιάνω ἀπὸ τὴν μπέρτα· λέγει, Δὲν πειράζει· ἐγὼ δὲν ντρέπομαι.. Νὰ μᾶς φύγῃ τὸ σκυλλὶ καὶ νὰ πῇ πῶς δὲν ἐπιάσθη. Τι ντροπὴ θὰ εἶνε.
– Ο Καραγκιόζωφ στὸ δρόμο ἐζήτη- σε νὰ φάῃ καλὸ φαΐ. Τοῦ λέω· Τώρα θὰ σοῦ δώσουνε οἱ Κρητικοὶ καλὸ φαΐ..
· ὅταν ἐμπῆκεν εἰς τὴν Θεσσαλονίκην ἀνεστατώθη ἡ πόλις.
Ὑποδοχὴ αὐθόρμητος διωργανώθη. ῎Ανθη τῆς πετοῦσαν καὶ ἔβγαιναν νὰ τὴν - ἰδοῦν,
– Χάλια ἤμαν λέγει ἡ καπετάνισσα., Τὰ παπούτσια μέσ τὴ κόκκινη λάσπη. Μὲ κάναν κουρέλι, διότι τὴν τραβοῦσαν δῶθε-κεῖθεί – Πόνεσα τὸν ὅμο· ἀπὸ τὸν γκρᾶ...
γκρᾶ καπετάνισ – Τι τὸν τὸν ἔκαμες τὸν γο σας
** Τὸν ἔδωσα δι νὰ πολεμήση σ' ένα ένα μερακλήτικο παι
Αμα τὸν χρειαστῶ τὸν παίρνω πάλι γιὰ τὰ σκυλλιά. · Θὰ μὲ πάρῃς καὶ μένα μητέρα, τό
τε τῆς λέγει ἡ ᾿Αρσακειάς, κόρη της. Θὰ πᾶμε μαζί· μαζί τῆς ἀπαντᾷ ἡ καπετάνισ σα μητέρα. - Μα τώρα πειά, προσθέτει ασιλιάς, πᾶν τὰ πα μὲ χαρὰ, ποῦρθε ὁ Βασιλῇᾶς, πᾶν τα παληόσκυλλα..
Αναγνώριση
Μέχρι σήμερα, η πόλη των Σερρών δεν έχει δώσει το όνομά της σε κάποια οδό.
