Μικρασιάτες
Οι Μικρασιάτες αποτελούν μια σημαντική πληθυσμιακή ομάδα Ελλήνων με πλούσια ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά. Οι ρίζες τους βρίσκονται στη Μικρά Ασία, και η συνεισφορά τους έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Ελληνισμού. Από την αρχαιότητα μέχρι το Βυζάντιο και την σύγχρονη εποχή, οι Μικρασιάτες συμμετείχαν ενεργά στους αγώνες για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους.
Η μετακίνηση των Μικρασιατών προς την Ελλάδα εντάθηκε λόγω των διωγμών και της καταπίεσης που υπέστησαν, ιδιαίτερα από το 1914 και εξής. Μετά την ήττα της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ανακωχή του Μούδρου, πολλοί πρόσφυγες επέστρεψαν προσωρινά στη Μικρά Ασία, αλλά η κατάσταση άλλαξε ραγδαία με την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Η γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και η επακόλουθη ανταλλαγή πληθυσμών με τη Συνθήκη της Λωζάνης οδήγησαν σε μια μαζική και οριστική εγκατάσταση περίπου 1.500.000 Μικρασιατών στην Ελλάδα.
Αυτή η περίοδος δεν είναι μόνο καθοριστική για την ιστορία των Μικρασιατών, αλλά και για τη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής ταυτότητας, με τις παραδόσεις και τον πολιτισμό τους να εμπλουτίζουν τη νεοελληνική κοινωνία.
Ο Απόστολος Παύλος διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διάδοση του Χριστιανισμού στη Μικρά Ασία μέσω των τριών περιοδειών του. Οι επιστολές του προς τις εκκλησίες της περιοχής, όπως η Επιστολή προς Εφεσίους, η Επιστολή προς Κολοσσαείς, και η Επιστολή προς Γαλάτες, είναι σημαντικά κείμενα της Καινής Διαθήκης που καθόρισαν τη θεολογία και τις πρακτικές του χριστιανισμού.
Ο Ιωάννης ο Θεολόγος αναφέρει στην Αποκάλυψη τις επτά μικρασιατικές εκκλησίες, οι οποίες ήταν:
Έφεσος: Κέντρο του χριστιανισμού και τόπος όπου ο Απόστολος Παύλος και άλλοι ιεραπόστολοι κήρυξαν το μήνυμα του Χριστού.
Σμύρνη: Μια από τις πρώτες και πιο ενοποιημένες χριστιανικές κοινότητες.
Πέργαμος: Γνωστή για τους διωγμούς που υπέστησαν οι χριστιανοί.
Θυάτειρα: Μια από τις μικρές κοινότητες, αλλά σημαντική για την ανάπτυξη της χριστιανικής πίστης.
Σάρδεις: Εκκλησία που αναφέρεται στην ανάγκη ανανέωσης της πίστης.
Φιλαδέλφεια: Γνωστή για την υπομονή και την πίστη των μελών της.
Λαοδίκεια: Αντιπροσωπευτική για τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι χριστιανοί στις μεγάλες πόλεις.
Επιπλέον, τέσσερις Οικουμενικές Σύνοδοι πραγματοποιήθηκαν στη Μικρά Ασία, οι οποίες είχαν σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη του ορθόδοξου δόγματος και την εδραίωση των θεολογικών παραδοχών του χριστιανισμού. Οι τοπικές σύνοδοι επίσης συνέβαλαν στην κατεύθυνση και την οργάνωση των κοινοτήτων και στη διαχείριση των θεολογικών ζητημάτων. Αυτές οι διαδικασίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση του Χριστιανισμού στην περιοχή και στην ευρύτερη ελληνική και ρωμαϊκή κοινωνία.
Μικρασιάτες: Προσωπικότητες
Κάποιοι από αυτούς και όχι όλοι είναι οι παρακάτω:
Όμηρος (8ος αιώνας π.Χ.)
Συγγραφέας των ποιητικών κειμένων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.
Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς (484 π.Χ.-425 π.Χ./410 π.Χ.)
Ο πρώτος ιστορικός, γνωστός ως πατέρας της ιστορίας, περιηγητής και γεωγράφος του 5ου αιώνα π.Χ. από την Αλικαρνασσό.
Εύδοξος ο Κνίδιος (~407-335 π.Χ.)
Μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος, ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς της ελληνικής αρχαιότητας.
Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος
Γεωγράφος του 1ου αιώνα π.Χ. που είχε επισκεφθεί την Ερυθρά Θάλασσα, την Αίγυπτο, την Ιταλία, την Ισπανία και μέρος του Ατλαντικού Ωκεανού.
Σώστρατος ο Κνίδιος (4ος-3ος αιώνας π.Χ.)
Αρχιτέκτονας από την Κνίδο με κορυφαίο έργο τον Φάρο της Αλεξάνδρειας.
Αρίστανδρος
Μάντης της αρχαιότητας, ακολούθησε την εκστρατεία του Αλεξάνδρου κατά των Περσών, γεννημένος στη μικρασιατική Τελμησσό της Λυκίας (~380 π.Χ.).
Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)
Νομπελίστας ποιητής από τα Βουρλά της Σμύρνης.
Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833)
Φιλόλογος και διαφωτιστής, σημαντικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού.
Κυριακή Ναύτη
Αγωνίστρια της Επανάστασης του 1821 και η πρώτη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας.
Κυβέλη (1888-1978)
Ηθοποιός.
Έλλη Παππά (1920-2009)
Δημοσιογράφος και συγγραφέας με συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση.
Φώτης Κόντογλου (1895–1965)
Λογοτέχνης, ζωγράφος και αγιογράφος από το Αϊβαλί.
Ισίδωρος ο Μιλήσιος
Μαθηματικός, μηχανικός και αρχιτέκτονας, σπουδαιότερο έργο του ήταν ο Ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, σε συνεργασία με τον Ανθέμιο τον Τραλλιανό.
Ανθέμιος ο Τραλλιανός
Γεωμέτρης, φυσικός, αρχιτέκτονας, μηχανικός και γλύπτης, συνεργάστηκε με τον Ισίδωρο για τον Ναό της Αγίας Σοφίας.
Αλέξανδρος ο Τραλλιανός
Ιατρός από τις Τράλλεις της Λυδίας, διακεκριμένος ιατρός της ύστερης αρχαιότητας.
Ονόμαστος ο Σμυρναίος
Πρώτος αρχαίος Έλληνας ολυμπιονίκης στο άθλημα της πυγμαχίας το 688 π.Χ. στην 23η Ολυμπιάδα και εισηγητής των κανονισμών του αθλήματος.
Έρμιππος ο Σμυρναίος
Περιπατητικός φιλόσοφος (τέλος 3ου αι. π.Χ.).
Δίαλλος ο Σμυρναίος
Αρχαίος Έλληνας ολυμπιονίκης στο παγκράτιο παίδων στην 152η Ολυμπιάδα, το 172 π.Χ.
Θέων ο Σμυρναίος (70-135 μ.Χ.)
Μαθηματικός και Πλατωνικός φιλόσοφος.
Δίων ο Χρυσόστομος (40 - 120 μ.Χ.)
Αρχαίος Έλληνας ρήτορας, συγγραφέας και φιλόσοφος.
Θαλής (640 ή 624 - 546 π.Χ.)
Προσωκρατικός φιλόσοφος και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας.
Αναξίμανδρος (611 - 546 π.Χ.)
Προσωκρατικός φιλόσοφος.
Αναξιμένης (περίπου 585 - 525 π.Χ.)
Προσωκρατικός φιλόσοφος.
Λεύκιππος (Πρώτο μισό 5ου αιώνα π.Χ.)
Φιλόσοφος, θεωρείται πατέρας της ατομικής θεωρίας.
Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (περίπου 498—408 π.Χ.)
Πολεοδόμος.
Αγία Ελένη
Αυτοκράτειρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, καταγόταν από τη Δρέπανο της Βιθυνίας.
Αγία Κυριακή η Μεγαλομάρτυς
Αγία του 3ου αιώνα μ.Χ. που έζησε στη Νικομήδεια.
Άγιος Γεώργιος
Ρωμαίος στρατιωτικός από την Καππαδοκία, αξιωματικός του στρατού επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού.
Λυδία η Φιλιππησία
Έμπορος πορφύρας από τα Θυάτειρα της Μικράς Ασίας, πρώτη Ευρωπαία Χριστιανή.
Άγιος Νικόλαος
Επίσκοπος στα Μύρα της Λυκίας.
Άγιος Παντελεήμονας
Ιατρός και μεγαλομάρτυς της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Άγιος Χαράλαμπος
Άγιος ιερέας από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας.
Η Αγία Βαρβάρα
Μικρασιάτισσα μεγαλομάρτυς που έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Αγία Μαρίνα
Χριστιανή αγία και μάρτυρας από την Αντιόχεια Πισιδίας.
Ουλφίλας (περ. 311 - 383)
Γότθος από καππαδοκική ελληνική οικογένεια.
Μέγας Βασίλειος (περ. 329 - 379)
Έλληνας από την Καππαδοκία.
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (περ. 330-389)
Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως και θεολόγος.
Σάββας ο Ηγιασμένος (439 - 532)
Καππαδόκης Έλληνας μοναχός και άγιος.
Ιωάννης Β΄ Καππαδόκης
Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως (518-520).
Πατριάρχης Ιωάννης Δ΄ Νηστευτής
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (582-595).
Νικηφόρος Β΄ Φωκάς (912-969)
Βυζαντινός αυτοκράτορας.
Άγιος Μιχαήλ Χωνιάτης
Λόγιος και Μητροπολίτης Αθηνών.
Νικήτας Χωνιάτης
Σημαντικός βυζαντινός ιστορικός του 12ου αιώνα.
Καλογιάννης του Ικονίου (13ος αιώνας)
Αρχιτέκτονας με έργο τον Γκιοκ Μεντρεσέ στη Σεβάστεια.
Άγιος Πατρίκιος Προύσης
3ος μ.Χ. αιώνας.
Άγιος Τιμόθεος
Επίσκοπος Προύσης (4ος μ.Χ. αιώνας).
Αγία Αργυρή της Προύσας (1688-1721)
Νεομάρτυρας.
Καλλιόπη Κεχαγιά (1919-1991)
Δημοσιογράφος και συγγραφέας, από την Κωνσταντινούπολη.
Βασίλης Τσιτσάνης (1915-1984)
Σπουδαίος λαϊκός συνθέτης και στιχουργός, από την Τρίγλια της Μικράς Ασίας.
Γιάννης Μαρκόπουλος (1939)
Μουσικοσυνθέτης και εκπρόσωπος της ελληνικής μουσικής.
Κωστής Παπαγιώργης (1939-2009)
Λογοτέχνης, κριτικός και δημοσιογράφος.
Άλκης Θρύλος (1933-2019)
Δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Ανδρέας Φούφουρας (1975)
Δημοσιογράφος.
Δημήτρης Παπαγεωργίου (1955-2011)
Δημοσιογράφος, στιχουργός και ποιητής.
Αλέκος Χατζηκωνσταντίνου (1938-2019)
Δημοσιογράφος και αγωνιστής.
Άρης Ρέτσος (1967-2021)
Δημοσιογράφος, ιστορικός και συγγραφέας.
Σαββίνα Γιαννάτου (1964)
Ερμηνεύτρια και συνθέτης, από τη Σμύρνη.
Παντελής Βούλγαρης (1940)
Σκηνοθέτης, παραγωγός και σεναριογράφος.
Θόδωρος Αγγελόπουλος (1935-2012)
Σκηνοθέτης και σεναριογράφος.
Γιώργος Καλούδης (1950)
Δημοσιογράφος και συντάκτης.
Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, καθιστώντας τη Μικρά Ασία την καρδιά και τον πυρήνα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Σημαντικές Οικογένειες και Δυναστείες
Πολλές από τις σημαντικότερες βυζαντινές οικογένειες προέρχονται από τη Μικρά Ασία:
Οίκος των Φωκάδων: Με τον Αυτοκράτορα Νικηφόρο Β’ Φωκά, η δυναστεία αυτή αναδείχθηκε σε κεντρικό πολιτικό ρόλο.
Οίκος Μουζάλωνος: Μια από τις επιδραστικές οικογένειες της εποχής.
Φιλανθρωπινοί: Δυναστεία με σημαντική επιρροή.
Οικογένεια Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου: Μεγάλη συμβολή στη θεολογία και τον πολιτισμό.
Οικογένεια Μεγάλου Βασιλείου: Σημαντική στη χριστιανική εκπαίδευση και θεολογία.
Άγιος Γρηγόριος του Παλαμά: Σημαντική προσωπικότητα στον βυζαντινό πνευματικό τομέα.
Νικήτας Χωνιάτης και Άγιος Μιχαήλ Χωνιάτης: Πολιτικός και ιστορικός αντίστοιχα, με σημαντική συνεισφορά στα γράμματα.
Στρατιωτική και Αμυντική Συμβολή
Οι Μικρασιάτες συνέβαλαν καθοριστικά στη διατήρηση της Αυτοκρατορίας με:
Στρατηγούς και στρατιώτες που υπηρέτησαν στα στρατεύματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Ακρίτες, που ήταν οι υπερασπιστές των συνόρων και διασφάλιζαν την ακεραιότητα του κράτους.
Ανασύσταση της Αυτοκρατορίας
Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204, ο Μικρασιατικός Ελληνισμός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανασύσταση της Αυτοκρατορίας:
Αυτοκρατορία της Νίκαιας: Ιδρύθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας από τη βυζαντινή αριστοκρατία και έγινε η βάση της ανασυγκρότησης του βυζαντινού κράτους.
Μεταφορά της έδρας του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Νίκαια, που ενίσχυσε την πνευματική ενότητα των χριστιανών.
Επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1261: Οι αυτοκράτορες της Νίκαιας κατάφεραν να επανακαταλάβουν την πόλη, αποκαθιστώντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τερματίζοντας τη Λατινική αυτοκρατορία.
Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, συμβάλλοντας σημαντικά στη διαφύλαξη και αναζωογόνηση της βυζαντινής κληρονομιάς.
Συμβολή στον Πολιτισμό
Θεολογία: Οι Μικρασιάτες Πατέρες, όπως ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Άγιος Βασίλειος, ανέπτυξαν τη Θεολογία των Μικρασιατών Πατέρων, ενισχύοντας τη διαμόρφωση της Ορθοδοξίας.
Βυζαντινό Δίκαιο: Η συμβολή στη διαμόρφωση του βυζαντινού δικαίου και η πρόοδος στη νομική σκέψη ήταν σημαντική για την οργάνωση του κράτους.
Αρχαία Ελληνική Παιδεία: Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός διαφύλαξε και προώθησε την αρχαία ελληνική παιδεία, συμβάλλοντας στη διατήρηση της κλασικής γνώσης.
Οικουμενικές Σύνοδοι
Στη Μικρά Ασία διεξήχθησαν σημαντικές Οικουμενικές Σύνοδοι που καθόρισαν τη θεολογία και την εκκλησιαστική πολιτική:
Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (325): Στη Νίκαια, όπου διατυπώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως.
Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος (431): Στην Έφεσο, που καταδίκασε τις αιρέσεις και επικύρωσε τη θεολογία της Θεοτόκου.
Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος (451): Στη Χαλκηδόνα, που καθόρισε τη φύση του Χριστού.
Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787): Στη Νίκαια, που επικύρωσε τη χρήση εικόνων στην προσκύνηση.
Αρχιτεκτονική Κληρονομιά
Το πιο εμβληματικό έργο των Μικρασιατών είναι ο Ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη:
Κατασκευή: Κτίστηκε την περίοδο 532-537, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄.
Μηχανικοί: Σχεδιάστηκε από τους Ανθέμιο από τις Τράλλεις και Ισίδωρο από τη Μίλητο.
Σημασία: Αποτελεί ένα από τα πιο σπουδαία αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της βυζαντινής τέχνης και του πολιτισμού, με σπουδαία επίδραση στην αρχιτεκτονική του μέλλοντος.
Οικονομική Συμβολή
Η οικονομική πρόοδος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ενισχύθηκε από τον πλούτο και τις εμπορικές δραστηριότητες των Μικρασιατών, οι οποίοι διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη των εμπορικών οδών και στην ανταλλαγή αγαθών.
Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός είχε καθοριστική συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, με σημαντική συμβολή στην οργάνωση και χρηματοδότηση του Αγώνα. Οι πόλεις της Μικράς Ασίας, όπως η Σμύρνη, οι Κυδωνίες και η Καππαδοκία, ήταν ενεργές στην προετοιμασία και την εκτέλεση του ξεσηκωμού.
Φιλική Εταιρεία
Η Φιλική Εταιρεία διαδόθηκε γρήγορα στη Μικρά Ασία, ενθαρρύνοντας τους Έλληνες να συμμετάσχουν στην επανάσταση.
Στη Σμύρνη συστάθηκε η Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρία, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τον Αγώνα.
Επικεφαλής της Εφορίας της Σμύρνης ήταν ο Μιχαήλ Ναύτης, ενώ η σύζυγός του, Κυριακή Ναύτη, υπήρξε η πρώτη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας, δείχνοντας την ενεργό συμμετοχή των γυναικών.
Υποστήριξη του Αγώνα
Ένα από τα πιο γνωστά αναθήματα της Επανάστασης, το χρυσοκέντητο ύφασμα που χρησιμοποιήθηκε ως λάβαρο, κατασκευάστηκε από τη διάσημη κεντήστρα Χρύσα από τη Σμύρνη. Απεικονίζει την Κοίμηση της Θεοτόκου και κεντήθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα, προσφορά των Ελλήνων της Σμύρνης.
Δωρεές και Υποστήριξη
Ένας άγνωστος Μικρασιάτης δωρητής συνέβαλε μυστικά στον Αγώνα αγοράζοντας 270 βαρέλια μπαρούτι και έξι καντάρια μολύβι από τη Σμύρνη και το Αϊβαλί, προσφέροντάς τα για την απελευθέρωση της Καλαμάτας.
Το πολύτιμο φορτίο μεταφέρθηκε από τον καπετάνιο Χριστόφορο Μέξη, καταφέρνοντας να περάσει τα θαλάσσια μπλόκα και να αγκυροβολήσει στην Πελοπόννησο.
Το μπαρούτι μεταφέρθηκε νύχτα στη Μεσσηνία και, από εκεί, μεταφέρθηκε με μουλάρια στη Μονή Μαρδακίου στη Νέδουσα για να ετοιμαστούν τα φυσέκια για τον Αγώνα.
Η Ιώνιος Φάλαγξ (ή Ιωνική φάλαγγα) αποτέλεσε ένα σημαντικό στρατιωτικό σώμα κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, κυρίως από Μικρασιάτες που συμμετείχαν στην πάλη για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Ακολουθούν μερικές βασικές πληροφορίες:
Ιστορικό Πλαίσιο
Σύνθεση: Η Ιώνιος Φάλαγξ συγκροτήθηκε κυρίως από Μικρασιάτες Έλληνες, γι' αυτό και ονομάστηκε Ιώνιος.
Διοίκηση: Επικεφαλής της ήταν ο Γιαννακός Καρόγλου, ο οποίος προερχόταν από τη Σμύρνη.
Συμβολή στην Επανάσταση
Μάχες: Η Ιώνιος Φάλαγξ συμμετείχε σε πολλές σημαντικές μάχες στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα, συμβάλλοντας έτσι στην ενδυνάμωση του Ελληνικού στρατού.
Σφαγές: Παρά την πολεμική τους συμμετοχή, οι Μικρασιάτες Έλληνες υπέστησαν σφαγές και εκδικήσεις κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Το 1821, φρικαλεότητες διαπράχθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, τα Μοσχονήσια και τις Κυδωνιές.
Κυδωνίες
Δημογραφία: Πριν την Επανάσταση, οι Κυδωνίες είχαν ελληνικό πληθυσμό περίπου 30.000 και αποτελούσαν ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα της Μικράς Ασίας, δεύτερο μόνο μετά τη Σμύρνη.
Καταστροφή: Στις 2 Ιουνίου 1821, ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στις Κυδωνίες, καταστρέφοντας την πόλη ως αντίποινα για την πυρπόληση τουρκικού πλοίου στις 27 Μαΐου στην Ερεσό.
Στις 3 Ιουνίου ο Ιωάννης Φιλήμων χαρακτηριστικά αναφέρει:
Η πυρκαϊά, άμα τεθείσα, ηυξήθη κολοσσιαία, ένεκα των πολλών ελαιουργείων και ελαιοπωλείων· οι ναοί, η σχολή, η βιβλιοθήκη και πάντα τα καταστήματα κατέπεσαν ολόκαυστα. Πατέρες, σύζυγοι, τέκνα, περιέτρεχον από του ενός εις το άλλο μέρος τρομώδη και αμηχανούντα, όπως διεκφύγωσι την σφαγήν... Ούτω κατεστράφη η πόλις των Κυδωνιών, σφαγείσα και αιχμαλωτισθείσα κατά το έν τρίτον, λεηλατηθείσα κατά το όλον και αποτεφρωθείσα κατά κράτος.
Η συμμετοχή των Μικρασιατών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 είχε σημαντική επιρροή στην εξέλιξη του Αγώνα για την ελευθερία. Ακολουθούν τα βασικά σημεία για τους γνωστούς αγωνιστές και τις συνεισφορές τους:
Αγωνιστές της Επανάστασης
Ικέσιος Λάτρης (1799 - 1881): Λόγιος και ακαδημαϊκός, συνέβαλε στην προώθηση των επαναστατικών ιδεών.
Κυριάκος Αλεβιζόπουλος: Σημαντικός αγωνιστής από τη Μικρά Ασία, συμμετείχε ενεργά στους αγώνες για την ανεξαρτησία.
Πέτρος Βακάλογου: Ένας άλλος γνωστός αγωνιστής, προσέφερε τις υπηρεσίες του στον αγώνα για την ελευθερία.
Δημήτριος Μοσχονησιώτης: Από τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), ήταν ο πρώτος που εκπόρθησε το κάστρο του Παλαμηδίου στις 30 Νοεμβρίου 1822, γεγονός που τον κατέστησε ήρωα της Επανάστασης.
Πέντε αδελφοί Πίσσα: Ξεχωρίζουν για την ηρωική τους δράση και τις αναφορές τους στις μάχες, με τον Ευστράτιο Πίσσα να καταγράφει τις απώλειες στις μάχες, υπολογίζοντας τους πεσόντες Κυδωνιείς σε πέντε χιλιάδες.
Γυναίκες Αγωνίστριες
Πανωραία Χατζηκώστα (Ψωροκώσταινα): Μια άπορη Μικρασιάτισσα που έγινε σύμβολο της προσφοράς και της αλληλεγγύης. Δώρισε το μοναδικό της ασημένιο δαχτυλίδι και ένα γρόσι για την ενίσχυση του Αγώνα, δείχνοντας τη θέλησή της να στηρίξει τους αγωνιζόμενους Έλληνες, παρά τις προσωπικές της δυσκολίες.
Συνεισφορά και Κληρονομιά
Οι κάτοικοι που επιβίωσαν από τις σφαγές κατέφυγαν σε νησιά και στην Πελοπόννησο, συμμετέχοντας ενεργά στις μάχες.
Η κληρονομιά των Μικρασιατών αγωνιστών είναι αξιοσημείωτη και αναγνωρίζεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας και του αγώνα για την ελευθερία.
Η δράση τους και οι θυσίες τους καθόρισαν την κατεύθυνση της επανάστασης και συνεχίζουν να εμπνέουν τις μελλοντικές γενιές.
Η συμμετοχή των Μικρασιατών στον Μακεδονικό Αγώνα αναδεικνύει τη σημαντική συμβολή τους στην ελληνική ιστορία και την προσπάθεια για την απελευθέρωση των Μακεδόνων από τον Οθωμανικό ζυγό. Ακολουθούν ορισμένα βασικά σημεία σχετικά με τους Μικρασιάτες Μακεδονομάχους:
Ιερωμένοι και Αγωνιστές
Δράμας Χρυσόστομος: Ένας από τους σημαντικούς ιερωμένους που συμμετείχαν στον αγώνα.
Θεμιστοκλής Χατζησταύρου: Αρχιδιάκονος και Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, που έπαιξε ρόλο στον αγώνα.
Αιμιλιανός: Πρωτοσύγκελλος Θεσσαλονίκης.
Γερμανός: Μητροπολίτης Πρεσπών και Αχριδών.
Γρηγόριος Ωρολογάς: Μητροπολίτης Τιβεριουπόλεως και Στρωμνίτσης.
Σημαντικοί Μικρασιάτες Μακεδονομάχοι
Καπετάν Αλέξανδρος Ευρυθιώτης: Από το Αϊβαλί, δημιούργησε δικό του αντάρτικο σώμα και έγινε γενικός αρχηγός των αντάρτικων σωμάτων στις περιοχές Μπέλες, Πορροϊων, Πετριτσίου και Μελενίκου.
Γεώργιος Τόμπρας (Καπετάν Ρουπακιάς): Γνωστός για την ηρωική του δράση κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.
Καπετάν Στρατής: Από το Αδραμύττιο, ήταν αρχηγός σώματος μακεδονομάχων στην περιοχή των Σερρών.
Στυλιανός Μαυρομιχάλης: Ένας πρώην σημαιοφόρος του Πολεμικού Ναυτικού, ο οποίος έδρασε στην Καβάλα και είχε ρόλο στη οργάνωση του Εθνικού Κέντρου Καβάλας.
Άλλοι Αγωνιστές
Μιλτιάδης Τσιομανέλης: Από τη Θίβαλη της Μικράς Ασίας.
Ιωακείμ Ανανιάδης: Ιερέας από την Καππαδοκία.
Μιλτιάδης Ζερβός: Από τις Κυδωνιές.
Ιωάννης Ιωαννίδης: Δάσκαλος και οπλίτης από την Κιουτάχεια.
Γεώργιος Χωναίος: Διερμηνέας του Ελληνικού Προξενείου Θεσσαλονίκης.
Γεώργιος Γιαγκλής: Από τα Μοσχονήσια.
Η Μικρασιατική Παιδεία είχε σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και στην εκπαίδευση του ελληνικού πληθυσμού. Η δομή της εκπαίδευσης ήταν πολυδιάστατη και περιλάμβανε:
Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Αρρεναγωγεία και Παρθεναγωγεία: Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση διαρθρωνόταν κυρίως σε αρρεναγωγεία (για αγόρια) και παρθεναγωγεία (για κορίτσια), που προήλθαν από τα παλαιότερα γραμματοδιδασκαλεία. Αυτά τα σχολεία προσέφεραν βασική εκπαίδευση και γνώσεις στα παιδιά.
Νηπιαγωγεία: Έγιναν επίσης σημαντικά στο πλαίσιο της πρώιμης εκπαίδευσης.
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
Εκπαιδευτήρια και Σχολές: Λειτουργούσαν σε μητροπόλεις και μεγάλες πόλεις, καθώς και σε φημισμένα μοναστήρια. Αυτές οι σχολές προσέφεραν ανώτερη εκπαίδευση και πολλές φορές συνδύαζαν την ακαδημαϊκή εκπαίδευση με τη θρησκευτική κατάρτιση.
Κεντρικές Σχολές και Κοινοβιακά Σχολεία: Αυτά τα ιδρύματα προσέφεραν ολόκληρα προγράμματα σπουδών, περιλαμβάνοντας γυμνάσιο και παρείχαν οικοτροφεία για μαθητές που προέρχονταν από απομακρυσμένες περιοχές.
Ανώτερη Εκπαίδευση
Γυμνάσιο: Στις ανώτερες τάξεις, διδάσκονταν πτυχιούχοι πανεπιστημίων, τόσο ελληνικών όσο και ευρωπαϊκών, καθώς και απόφοιτοι ιερατικών σχολών.
Ιερατικές Σχολές: Αυτές οι σχολές είχαν σκοπό την εκπαίδευση ιερέων και δημοδιδασκάλων, που ήταν απαραίτητοι για τις ελληνικές κοινότητες.
Άλλες Μορφές Εκπαίδευσης
Νυχτερινές Σχολές: Παρείχαν ευκαιρίες εκπαίδευσης σε ενήλικες.
Επαγγελματικά Σχολεία: Εστίασαν στην κατάρτιση σε επαγγελματικές δεξιότητες.
Η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και το Κεντρικό Παρθεναγωγείον Σμύρνης υπήρξαν σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Μικράς Ασίας, συμβάλλοντας στην εκπαίδευση και στην πνευματική ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας.
Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης
Ίδρυση: Ιδρύθηκε το 1733, αν και προϋπήρξε το πρώτο οργανωμένο σχολείο το 1708 υπό τη διεύθυνση του Αδαμάντιου Ρύσιου.
Παλαιό Σχολείο: Το πρώτο σχολείο βρισκόταν στην περιοχή του Επάνω Μαχαλά, αλλά έκλεισε και επανασύστηκε το 1717 από τον μητροπολίτη Σμύρνης Ανανία.
Καταστροφές: Το σχολείο υπέστη πολλές καταστροφές, συμπεριλαμβανομένων πυρκαγιών το 1778, το 1842, και το 1881. Τελικά, το 1922, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής, καταστράφηκε ολοσχερώς.
Κεντρικό Παρθεναγωγείον Σμύρνης
Λειτουργία: Λειτούργησε από το 1830 έως τη Μικρασιατική Καταστροφή και θεωρείται κορυφαίο ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα.
Διευθύντρια: Η Ουρανία Δούκα, μια εξαιρετική παιδαγωγός, διετέλεσε διευθύντρια και κατά τη διάρκεια της θητείας της το σχολείο αποκλήθηκε "Φάρος της Ανατολής".
Φοιτητές και Εκπαιδευτικοί: Στις αρχές του 20ού αιώνα, το σχολείο είχε περίπου 2.000 μαθήτριες και 23 εκπαιδευτικούς, προσφέροντας ποιοτική εκπαίδευση στις κοπέλες της Σμύρνης.
Η Αναξαγόρειος Σχολή στα Βουρλά αποτέλεσε σημαντικό εκπαιδευτικό ίδρυμα για την ελληνική κοινότητα της περιοχής.
Αναξαγόρειος Σχολή
Ίδρυση: Ιδρύθηκε το 1760 και ήταν το πρώτο σχολείο των Βουρλών, αρχικά γνωστό ως “Το Σχολείον της Παναγίας”, και βρισκόταν κοντά στην εκκλησία της Μητρόπολης.
Σημασία: Σημαντική προσφορά στην εκπαίδευση και στην πνευματική ζωή της κοινότητας, με τη λειτουργία της να συμβάλλει στην ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού στη Μικρά Ασία.
Ιωνικό Ελληνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης
Οργάνωση: Το Ιωνικό Ελληνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης οργανώθηκε με μέριμνα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, διακεκριμένου μαθηματικού και επιστήμονα.
Καταστροφή: Παρά την έτοιμη υποδομή του, το πανεπιστήμιο δεν κατάφερε να λειτουργήσει, καθώς η Μικρασιατική Καταστροφή το πρόλαβε, σφραγίζοντας την τύχη της ελληνικής παιδείας στην περιοχή.
Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
Η γενοκτονία των Ελλήνων, περιλαμβανομένης της γενοκτονίας του Πόντου, αναφέρεται στη συστηματική και σκόπιμη εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών στην Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία από την οθωμανική κυβέρνηση, κυρίως κατά την περίοδο 1913-1923.
Κύρια Σημεία:
Αρχή και Πραγματοποίηση: Η γενοκτονία ξεκίνησε με τη Σφαγή του Οικονομείου το 1913 και εκτελέστηκε από τους Νεότουρκους και τους εθνικιστές του Μουσταφά Κεμάλ.
Συνοδευόμενη Γενοκτονία: Παράλληλα με την εξόντωση των Ελλήνων, οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι υπήρξαν επίσης στόχοι γενοκτονικών επιθέσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Αριθμός Θυμάτων: Οι εκτιμήσεις για τις ανθρωπιστικές απώλειες κυμαίνονται από 200.000-300.000 έως 800.000-1.200.000, με διαφορετικές απόψεις ανάμεσα στους Έλληνες μελετητές.
Εθνική Μνήμη: Το 1998, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως «ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης».
Αντιπαραθέσεις: Ο όρος «γενοκτονία» είναι αντικείμενο αντιπαραθέσεων στην Ελλάδα, με διαφωνίες μεταξύ ιστορικών και διανοουμένων σχετικά με την καταλληλότητα του όρου.
Διεθνείς Αναφορές: Ψηφίσματα της Γερουσίας των ΗΠΑ αναφέρονται επίσης σε γενοκτονία κατά των Ελλήνων, προσδιορίζοντας τη διεθνή αναγνώριση αυτού του ιστορικού γεγονότος.
Η γενοκτονία των Ελλήνων στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη προκλήθηκε από διάφορους πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες που συνδέονται με την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού και τις γεωπολιτικές συνθήκες της εποχής.
Πολιτικοί Παράγοντες
Αύξηση του Τουρκικού Εθνικισμού: Η κορύφωση του τουρκικού εθνικισμού, όπως εκφράστηκε από τους Νεότουρκους, αποτέλεσε καθοριστικό σημείο στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επηρεάσε άμεσα τους ελληνικούς πληθυσμούς. Ο αυτοπροσδιορισμός των Ελληνορθόδοξων Χριστιανών ως «Ρωμιοί» δήλωνε την ελληνορθόδοξη ταυτότητά τους, κάτι που οι Νεότουρκοι αντιλήφθηκαν ως απειλή.
Κόμμα «Ένωση και Πρόοδος»: Ο τίτλος του κόμματος των Νεότουρκων, «Ένωση και Πρόοδος», προέβλεπε τη συγκίνηση όλων των εθνοτήτων της Αυτοκρατορίας, αλλά στην πράξη ερμηνεύτηκε ως επιχείρηση αφομοίωσης των μειονοτήτων μέσω βίαιων μέτρων, αντί για ειρηνική συνύπαρξη.
Στρατιωτικά Μέτρα: Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν θεωρητικά για την ισότητα, στην πραγματικότητα οδήγησαν σε καταπίεση των Ελλήνων, όπως η υποχρεωτική στράτευση και η κατάργηση προνομίων.
Εδαφική Συρρίκνωση: Η απώλεια εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ενίσχυσε τη μισαλλοδοξία και την εχθρότητα προς τις μειονότητες, με αποτέλεσμα εξεγέρσεις και πολέμους.
Οικονομικοί Παράγοντες
Οικονομική Δύναμη των Ελλήνων: Οι Έλληνες κατείχαν μεγάλο μέρος του εμπορίου και της βιομηχανίας, γεγονός που εμπόδιζε τη γερμανική οικονομική διείσδυση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Γερμανική Παρέμβαση: Η Γερμανία υποστήριξε τον εκτοπισμό των ελληνικών πληθυσμών κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, προτείνοντας την μεταφορά τους με το πρόσχημα των «στρατιωτικών λόγων», η οποία στην πράξη στόχευε στη φυσική τους εξόντωση.
Α΄ Φάση: 1913-1914
Πολιτικό Προοίμιο
Η αρχή της γενοκτονίας των Ελλήνων συνδέεται με τον εμπορικό αποκλεισμό που επιβλήθηκε από το 1909 έως το 1911 και τη δικτατορία που εγκαθιδρύθηκε από το νεοτουρκικό κομιτάτο τον Ιούλιο του 1913. Με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων το 1913, οι διωγμοί κατά των ελληνικών πληθυσμών άρχισαν, αρχικά εστιάζοντας στην Ανατολική Θράκη. Από τον Μάιο του 1914, με τη βοήθεια Γερμανών συμβούλων, οι διώξεις επεκτάθηκαν και στη δυτική Μικρά Ασία.
Επιχειρήσεις Μαζικών Εκτοπισμών
Οι εκτοπισμοί των Ελλήνων πραγματοποιήθηκαν με πρόσχημα την «ασφάλεια των συνόρων» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παρά την ουδετερότητα του ελληνικού κράτους στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ελληνικές κοινότητες θεωρούνταν ύποπτες από τις τουρκικές αρχές.
Στις 14 Μαΐου 1914, δόθηκαν διαταγές για την εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού. Οι εκτοπισμένοι υποχρεώνονταν να υπογράφουν πιστοποιητικά ότι εγκατέλειπαν τα σπίτια τους ηθελημένα. Η στρατιωτική διοίκηση είχε αναληφθεί από τον Γερμανό στρατηγό Λίμαν φον Σάντερς, ο οποίος θεωρούσε επιτακτική την απομάκρυνση των Ελλήνων από τις περιοχές κοντά στην Ελλάδα.
Εκτέλεση των Διώξεων
Η εκκένωση των οικισμών πραγματοποιήθηκε με οργανωμένες ανθελληνικές εκστρατείες στον τουρκικό τύπο, με τις αρχές να πιέζουν τους Έλληνες να φύγουν. Οι Τούρκοι ενισχύθηκαν με όπλα, ενώ οι Έλληνες δεν είχαν δικαίωμα κατοχής όπλων. Δημιουργήθηκε και πρόχειρη χωροφυλακή από Τούρκους για την επιβολή των εκτοπισμών. Ο συνολικός αριθμός των εκτοπισμένων υπολογίζεται σε 153.890, κυρίως από περιοχές όπως η Ερυθραία, το Αδραμύττιο, η Πέργαμος και η Φώκαια.
Αντίκτυποι
Ο εκτοπισμός του ελληνικού πληθυσμού συνοδευόταν από σφαγές και ακρότητες, ιδιαίτερα στη Φώκαια. Οι ελληνικές κοινότητες στις μεγάλες αστικές περιοχές, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη, δεν εκτοπίστηκαν λόγω πρακτικών δυσκολιών, αλλά ο πανικός και οι διώξεις προκάλεσαν μαζική φυγή. Η κατάσταση οδήγησε σε μείωση του αριθμού των μαθητών στα ελληνικά σχολεία κατά 30%-40%.
Διαμαρτυρίες από την Ελληνική Κυβέρνηση
Η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε έντονα στους διωγμούς με δύο ρηματικές διακοινώσεις προς τις οθωμανικές αρχές. Παρά τις αντιδράσεις, οι διωγμοί δεν σταμάτησαν. Υπήρξαν και διαμαρτυρίες εντός του Οθωμανικού Κοινοβουλίου για τη συνέχιση των διωγμών, αλλά οι καταστροφές και οι εκτοπισμοί συνεχίστηκαν, με τη Γερμανία να έχει ενεργό ρόλο στη στήριξη των τουρκικών αρχών.
Β΄ Φάση: 1914-1918
Νέα Μέτρα Εξόντωσης των Μειονοτήτων
Η είσοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο σηματοδότησε την έναρξη νέων κύκλων διωγμών. Οι αρχές εφάρμοσαν σειρά από οικονομικά μέτρα για την εξυπηρέτηση των πολεμικών αναγκών, όπως η κατάργηση των διομολογήσεων και η επιταγή αγαθών, συμπεριλαμβανομένων και ειδών πολυτελείας. Το 1915, η οθωμανική κυβέρνηση δημιούργησε μια αποκλειστικά μουσουλμανική εταιρεία στη Σμύρνη, προκειμένου να ελέγξει το εμπόριο.
Στρατιωτική Θητεία και "Τάγματα Εργασίας"
Ένα σημαντικό μέτρο που ενεργοποίησε τη νέα φάση των διωγμών ήταν η στρατιωτική θητεία. Το διάταγμα για τη μαζική στρατολόγηση αφορούσε όλους τους Οθωμανούς υπηκόους από 20 έως 45 ετών, με την υποχρέωση εργασίας στα "Τάγματα Εργασίας" για όσους ήταν πάνω από 45 ετών. Αυτά τα τάγματα λειτουργούσαν ουσιαστικά ως στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης για τους ελληνικούς και άλλους χριστιανικούς πληθυσμούς.
Συνθήκες Εργασίας και Εκτοπίσεις
Οι συνθήκες στα "Τάγματα Εργασίας" ήταν εξαιρετικά άσχημες. Οι εκτοπισμένοι Έλληνες, αν και προορίζονταν για εργασίες, συχνά καταλήγανε σε άθλιες συνθήκες, υποφέροντας από πείνα, ασθένειες και βία. Οι θάνατοι ήταν συχνοί, και σύμφωνα με έκθεση Ελλήνων βουλευτών το 1918, οι θύματα των διωγμών υπολογίζονται σε 750.000.
Εκτοπίσεις και Οργανωμένα Μέτρα
Από τον Φεβρουάριο του 1915, οι εκτοπίσεις των ελληνικών πληθυσμών γενικεύθηκαν με την αρχή των πολεμικών επιχειρήσεων στα Δαρδανέλλια. Η τουρκική χωροφυλακή εκτελούσε τις διαταγές της οθωμανικής διοίκησης, συγκεντρώνοντας τους κατοίκους και απαγορεύοντας τους να μεταφέρουν τρόφιμα ή ρούχα. Οι εκτοπισμένοι αναγκάζονταν να υποβληθούν σε ακραίες συνθήκες κατά τη διάρκεια των πορειών τους προς τα εσωτερικά μέρη της Μικράς Ασίας.
Αντίκτυποι και Ακολουθίες
Η απαγόρευση της βοήθειας σε εκτοπισμένα άτομα και οι ποινές για όσους τολμούσαν να βοηθήσουν τις οικογένειές τους ενίσχυαν το κλίμα του τρόμου. Οι εκκαθαρίσεις μεταξύ των εκτοπισμένων ήταν μέρος της στρατηγικής, και ο νόμος του 1916 που καταργούσε την εφάπαξ εξαγορά της θητείας οδήγησε σε μαζικές λιποταξίες και σφοδρές εκτελέσεις.
Μαρτυρίες
Η εμπειρία των "Ταγμάτων Εργασίας" καταγράφηκε στο βιβλίο "Το Νούμερο 31328" του Ηλία Βενέζη, ο οποίος υπηρέτησε σε αυτά για 14 μήνες. Από τους 3.000 Αϊβαλιώτες που εκτοπίστηκαν, μόλις 23 επιβίωσαν. Η αφήγηση του Βενέζη φέρνει στο φως τις φρικαλεότητες που υπήρξαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, φωτίζοντας τις αδυσώπητες συνθήκες που υπέστησαν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας.
Δυτική Μικρά Ασία
Διώξεις και Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις
Στις 19 Οκτωβρίου 1917, η εφημερίδα The Lincoln Daily Star δημοσίευσε ότι «οι Τούρκοι σφαγιάζουν Έλληνες Χριστιανούς», με αναφορά στη σκληρότητα που επιδείκνυαν οι Τούρκοι και προς τους Έλληνες, μετά την αναγγελία των διωγμών κατά των Αρμενίων. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις άρχισαν από τη βορειοδυτική Μικρά Ασία, επεκτεινόμενες στην Ιωνία και νοτιοδυτικά. Το φθινόπωρο του 1914, 70 οικισμοί στην περιοχή της Μάκρης και του Λιβισίου εκκενώθηκαν, με τους περισσότερους κατοίκους να πεθαίνουν από ασιτία.
Εκτοπίσεις
Τον Φεβρουάριο του 1916, οι ελληνικοί πληθυσμοί της Νέας Εφέσου εκτοπίστηκαν, ακολουθούμενοι από άλλες περιοχές. Το Αϊβαλί, που είχε εξαιρεθεί αρχικά, δέχτηκε επιθέσεις την άνοιξη του 1917, με περισσότερους από 20.000 κατοίκους να υποχρεώνονται σε πορεία προς την ενδοχώρα, όπου πολλοί πέθαναν από κακουχίες.
Πόντος
Η ήττα των Τούρκων στον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1915 οδήγησε σε σφοδρούς διωγμούς κατά των Ποντίων, οι οποίοι αναγκάστηκαν να υπηρετήσουν στα "τάγματα εργασίας". Αυτό οδήγησε σε κύματα λιποταξίας, με αποτέλεσμα να καούν 88 χωριά στην επαρχία Κερασούντας μέσα σε τρεις μήνες. Περίπου 30.000 Έλληνες υποχρεώθηκαν να διανύσουν πεζή την απόσταση προς την Άγκυρα, με το 25% αυτών να πεθαίνει καθ' οδόν.
Αντίσταση και Εξορία
Οι διώξεις εντάθηκαν με διατάγματα το 1916 που εξόριζαν όλους τους άνδρες ηλικίας 18-40 ετών, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά μεταφέρονταν στα εσωτερικά της Μικράς Ασίας. Στην επαρχία Αμάσειας, από 136.768 Έλληνες, εκτοπίστηκαν 72.375, με το 70% αυτών να πεθαίνει. Ορισμένοι Πόντιοι αντέτειναν οργανώνοντας αντάρτικα, όπως στη Σάντα.
Στον Άγιο Γεώργιο Πατλάμ της Κερασούντας, 3.000 Έλληνες εγκλωβίστηκαν και βρήκαν αργό θάνατο λόγω ασιτίας. Συνολικά, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, 235.000 Πόντιοι εξορίστηκαν, ενώ 80.000 μετανάστευσαν στη Ρωσία. Σημειώνεται ότι οι διώξεις των Ελλήνων του ανατολικού Πόντου ήταν λιγότερο έντονες, κυρίως λόγω της ικανότητας του μητροπολίτη Χρύσανθου να διατηρεί επαφές με τις τοπικές αρχές και της ρωσικής κατάληψης της περιοχής από τον Απρίλιο του 1916.
Γ' Φάση: 1921-1923 - Καταστροφή της Σμύρνης
Η Μικρασιατική Καταστροφή του Αυγούστου 1922 σηματοδότησε μια από τις πιο τραγικές περιόδους για τους Χριστιανούς της περιοχής, με την κατάρρευση του ελληνικού στρατού στο μέτωπο να προκαλεί σοκ στην κοινή γνώμη. Οι ειδήσεις για την εγκατάλειψη των Ελλήνων και τις θηριωδίες που ακολούθησαν έφτασαν ξαφνικά, δημιουργώντας ένα κλίμα πανικού και απελπισίας.
Σφαγές και Δολοφονίες
Μεταξύ των θυμάτων της τουρκικής βίας ήταν και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης, ο οποίος δολοφονήθηκε με απάνθρωπο τρόπο, μαζί με άλλους επισκόπους και ιερείς — 342 μόνο στη Μητρόπολη Σμύρνης. Οι σφαγές και οι διωγμοί επεκτάθηκαν στη Σμύρνη, με κορύφωση την πυρπόληση της αρμενικής και της ελληνικής συνοικίας. Οι Χριστιανοί που είχαν κρυφτεί στα σπίτια τους αναγκάστηκαν να βγουν έξω, μόνο για να πέσουν στα χέρια των Τούρκων και να υποστούν τρομακτικούς βασανισμούς πριν τον θάνατό τους.
Διεθνής Αντίκτυπος
Ακόμα και ξένοι πολίτες, όπως Αμερικανοί και Ολλανδοί, βρέθηκαν θύματα της βίας, αν και οι Τούρκοι κατά κανόνα τους προστάτευαν. Ο Αμερικανός Πρόξενος στη Σμύρνη, Τζωρτζ Χόρτον, εξέφρασε τη ντροπή του για τα γεγονότα, δηλώνοντας: «Ένα από τα δυνατώτερα συναισθήματα που πήρα μαζί μου απ’ τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής, διότι άνηκα στο ανθρώπινο γένος».
Η καταστροφή αυτή αποτέλεσε σημείο καμπής στην ιστορία των Χριστιανών της Μικράς Ασίας, αφήνοντας πίσω της ανυπολόγιστο πόνο και προσφυγιά, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες εκτοπίστηκαν από την πατρίδα τους.
Πλήθος θυμάτων και Πολιτικές Τοποθετήσεις
Πλήθος Θυμάτων
Η Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας είχε τρομακτικές συνέπειες και ο αριθμός των θυμάτων είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα της εποχής. Μεταξύ των θυμάτων βρίσκονται:
Χρυσόστομος μητροπολίτης Σμύρνης: Κατακρεουργήθηκε από τον τουρκικό όχλο.
Γρηγόριος μητροπολίτης Κυδωνιών: Εκτελέστηκε.
Αμβρόσιος μητροπολίτης Μοσχονησίων: Ετάφη ζωντανός.
Προκόπιος μητροπολίτης Ικονίου: Φυλακίστηκε, βασανίστηκε και μαρτύρησε αιχμάλωτος.
Ο αριθμός των θυμάτων έχει καταγραφεί με διάφορους τρόπους. Ο Αριστοκλής Ι. Αιγίδης εκτιμά ότι «1.200.000 ψυχές» χάθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ενώ ο Θεοφάνης Μαλκίδης αναφέρει «πάνω από 800.000 Έλληνες».
Σύμφωνα με μνημόνιο του Άγγλου διπλωμάτη Ρέντελ, περισσότερες από 500.000 Έλληνες εξορίστηκαν, με ελάχιστους να επιβιώνουν.
Πολιτικές Τοποθετήσεις
Ελλάδα:
Το 1998, η Βουλή των Ελλήνων ανακήρυξε την 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Ωστόσο, η έκδοση του σχετικού προεδρικού διατάγματος το 2000 προκάλεσε αντιδράσεις, καθώς δεν περιλάμβανε τον όρο «γενοκτονία», κάτι που θεωρήθηκε από κάποιους ως πολιτική αποφυγής της ελληνοτουρκικής έντασης.
Διεθνώς:
Η αναγνώριση της γενοκτονίας έχει γίνει και σε διεθνές επίπεδο. Η Βουλή των Αντιπροσώπων της Κύπρου, καθώς και πολλές πολιτείες των Η.Π.Α., έχουν αναγνωρίσει τη γενοκτονία. Στις 24 Μαρτίου 2015, η Αρμενία αναγνώρισε τη γενοκτονία των Ασσυρίων και Ελλήνων, ενώ η Γερουσία των ΗΠΑ έχει επιβεβαιώσει τη γενοκτονία κατά των Ελλήνων.
Τουρκία:
Αντίθετα, οι τουρκικές κυβερνήσεις συνεχίζουν να αρνούνται την ύπαρξη γενοκτονίας και υποστηρίζουν ότι οι θάνατοι των Ελλήνων οφείλονται σε απώλειες του πολέμου και κοινωνικές αναταραχές. Το τουρκικό κράτος επενδύει σε δράσεις για την άρνηση των γενοκτονιών των Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων, προσπαθώντας να ελαχιστοποιήσει ή να υποβαθμίσει τα γεγονότα.
Επιστημονική Συζήτηση
Η επιστημονική συζήτηση σχετικά με τη γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1917-1923, είναι έντονα διχασμένη. Σημαντικά σημεία της συζήτησης περιλαμβάνουν:
Ψήφισμα της IAGS
Το Δεκέμβριο του 2007, η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών (IAGS) ψήφισε ομόφωνα ότι η εκστρατεία κατά των Οθωμανών Ελλήνων συνιστά γενοκτονία.
Το ψήφισμα επιβεβαίωσε ότι η γενοκτονία των Ελλήνων ήταν "ποιοτικά όμοια" με τη γενοκτονία των Αρμενίων.
Ο πρόεδρος της IAGS, Γκρέγκορυ Στάντον, προέτρεψε την Τουρκία να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες, υπογραμμίζοντας την καθαρότητα της ιστορίας.
Αντιπαραθέσεις και Διαφωνίες
Πολλοί ερευνητές που μελετούν τη γενοκτονία των Αρμενίων, όπως οι Πήτερ Μπαλακιάν και Ρίτσαρντ Χοβανισιάν, τόνισαν την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα πριν την ψήφο.
Ο Μάνους Μιντλάρσκυ υποδεικνύει ότι οι σφαγές περιορίστηκαν σε "ευαίσθητες" περιοχές και επισημαίνει τον αριθμό των επιζώντων στο τέλος του πολέμου, ισχυριζόμενος ότι η γενοκτονία δεν ήταν εφικτή λόγω πολιτισμικών και πολιτικών δεσμών.
Διαφορετικές Οπτικές
Ο Τανέρ Ακτσάμ υποστηρίζει ότι η μεταχείριση των Ελλήνων και Αρμενίων από την τουρκική κυβέρνηση διέφερε σε εύρος, πρόθεση και κίνητρο, παρά τις αυξανόμενες πολιτικές καταστολής.
Αντίθετα, άλλοι μελετητές όπως οι Dominik J. Schaller και Jürgen Zimmerer θεωρούν ότι η γενοκτονική ποιότητα των εκστρατειών κατά των Ελλήνων είναι "προφανής".
Γενική Στάση των Ιστορικών
Η κυρίαρχη τάση μεταξύ των Ελλήνων ιστορικών είναι η αμφιβολία σχετικά με την χρησιμότητα του όρου "γενοκτονία" στην περίπτωση αυτή. Πολλοί απορρίπτουν τον ισχυρισμό αυτό, χαρακτηρίζοντάς τον ως βασισμένο σε "ανιστορικές και αντιεπιστημονικές απόψεις".
Ομοιότητες και Διαφορές με τη Γενοκτονία των Αρμενίων
Οι γενοκτονίες των Ελλήνων και των Αρμενίων υπήρξαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα που παραμένουν υπό επιστημονική εξέταση. Ιστορικοί έχουν αναδείξει τις ομοιότητες, αναλογίες και διαφορές μεταξύ τους:
Ομοιότητες
Κυβερνητική Πρόθεση:
Ο καθηγητής Hannibal Travis υποστηρίζει ότι η κυβερνητική πρόθεση ήταν καθοριστική για την υλοποίηση των γενοκτονιών.
Στις συνόδους του Κόμματος Ενότητας και Προόδου το 1910 και 1911, λήφθηκαν αποφάσεις εναντίον των Χριστιανών, που αφορούσαν και τα δύο έθνη (Αρμενίους και Έλληνες).
Στρατηγική Εκδίωξης:
Υπάρχει αμφισβήτηση για το αν η εκδίωξη των Ελλήνων το 1913-14 ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που συνδέεται με την Αρμενική Γενοκτονία, γεγονός που υποδεικνύει μια κοινή στρατηγική.
Κοινά Πρόσωπα:
Υπήρξαν κοινές προσωπικότητες στην εκτέλεση των γενοκτονιών, όπως οι Dr Resid, Dr Mehmed Nazim και Ταλαάτ πασάς.
Διεθνής Αντίκτυπος:
Η επιτυχία της γενοκτονίας των Ελλήνων το 1912-13 υπηρέτησε ως προηγούμενο για την Αρμενική Γενοκτονία, ενισχύοντας την αδράνεια της διεθνούς κοινότητας.
Διαφορές
Διαφορετική Πολιτική Στρατηγική:
Ο Vardanyan σημειώνει ότι οι Κούρδοι είχαν σημαντικό ρόλο στην Αρμενική Γενοκτονία, ενώ δεν υπήρχε πολυάριθμο κουρδικό στοιχείο στις περιοχές των Ελλήνων.
Διαφορετική Εκτέλεση:
Οι διαφορές στον τρόπο εκτέλεσης οφείλονται στην ύπαρξη του ελληνικού κράτους και την απουσία αρμενικού, αν και η απόφαση για τη γενοκτονία ήταν κοινή.
Αριθμός Θυμάτων:
Υπάρχει ποσοτική διαφορά στον αριθμό των θυμάτων, αν και αυτή δεν αλλάζει την ποιοτική φύση των γενοκτονιών (προβληματική αναφορά).
Στόχος της Πνευματικής Ηγεσίας:
Στην περίπτωση των Αρμενίων υπήρξε ιδιαίτερη προσπάθεια για την εξόντωση της πνευματικής ηγεσίας (intelligentsia), ενώ στην περίπτωση των Ελλήνων ηγετικά άτομα εξοντώθηκαν χωρίς να είναι ο κύριος στόχος.
Επιστημονική Έρευνα:
Η ιστορική έρευνα έχει ασχοληθεί περισσότερο με την ιντελιγκέντσια των Αρμενίων, σε αντίθεση με την περίπτωση των Ελλήνων, υποδεικνύοντας μια ανισότητα στην καταγραφή και ανάλυση των γεγονότων.
Μικρασιάτες στην Εθνική Αντίσταση
Η αντίσταση των Μικρασιατών κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της Εθνικής Αντίστασης, με δράσεις που έλαβαν χώρα κυρίως σε περιοχές όπου είχαν εγκατασταθεί Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Σημαντικές Δράσεις
Ίδρυση Οργάνωσης «Ελευθερία»:
Στις 15 Μαΐου 1941, ιδρύθηκε στην προσφυγική συνοικία της Επταλόφου στη Θεσσαλονίκη η οργάνωση «Ελευθερία», η οποία ήταν η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα. Επίσης, εξέδιδε την ομώνυμη εφημερίδα, ενισχύοντας τη διασύνδεση και την ενημέρωση των πολιτών.
Κρησφύγετο στην Ξηροκρήνη:
Στη συνοικία Ξηροκρήνη της Θεσσαλονίκης, υπήρχε κρησφύγετο αντιστασιακών με τυπογραφείο, το οποίο χρησιμοποιούνταν για την έκδοση προκηρύξεων και ενημερωτικού υλικού. Ωστόσο, ανακαλύφθηκε από τους Ναζί και καταστράφηκε.
Εκτέλεση Αντιστασιακών:
Στις 11 Μαΐου 1944, οκτώ νεαροί αντιστασιακοί ηλικίας 20 έως 30 ετών εκτελέστηκαν από τους Ναζί στην περιοχή Καΐστρι της Ξηροκρήνης, δείχνοντας την αυστηρότητα της κατοχής και την αντίσταση των ντόπιων.
Η Υποστολή της Βουλγαρικής Σημαίας:
Τον Σεπτέμβριο του 1944, στην κεντρική πλατεία της Προσοτσάνης, ο δημοδιδάσκαλος Κωνσταντίνος Καζάνας και ο Αστέριος Αστεριάδης υπέστειλαν τη βουλγαρική σημαία και ύψωσαν την ελληνική. Αυτή η πράξη, παρά την τρομοκρατία των Βουλγάρων κατακτητών, αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα για τις φασιστικές δυνάμεις κατοχής και αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων.
Ιστορική Σημασία
Η υποστολή της σημαίας από τον Καζάνα είναι σημαντική γιατί είναι η μοναδική υποστολή σημαίας Δύναμης του Άξονα που συνέβη υπό το φως της ημέρας και υπό την επίβλεψη των στρατιωτικών δυνάμεων κατοχής σε ολόκληρη την κατακτημένη Ευρώπη. Η πράξη αυτή ενίσχυσε το φρόνημα των αντιστασιακών και του τοπικού πληθυσμού, αποδεικνύοντας τη δύναμη και την αποφασιστικότητα των Ελλήνων στην αντίσταση κατά των κατακτητών.
Η αντιστασιακή δράση των Μικρασιατών κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής αναδεικνύει τη σημασία της ενότητας και της αντίστασης απέναντι στη βία και την καταπίεση, αποτελώντας παράδειγμα για τις επόμενες γενιές.