Άγιος Κοσμάς του Βερχοτούρε, ο διά Χριστόν σαλός, 1 Νοεμβρίου

Ο Άγιος Κοσμάς του Βερχοτούρε (1652, Βερχοτούρε, Τόμπολσκι ράζραντ — 8 [18] Δεκεμβρίου 1679, Βερχοτούρε, Τόμπολσκι ράζραντ) — Ευλαβής  ο διά Χριστόν σαλός, άγιος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο Κοσμάς γεννήθηκε στην πόλη Βερχοτούρε του Βερχοτούρσκι ουέζντ, υπαγόμενο στη Σιβηρική Διοίκηση, σήμερα πόλη — διοικητικό κέντρο του Βερχοτούρσκι δήμου της Περιφέρειας Σβερντλόφσκ. Ο πατέρας του, μετανάστης από το Μεγάλο Ουστιούγκ, ζούσε στο αντίθετο μέρος της πόλης και ασχολούνταν με το εμπόριο. Η μητέρα του ήταν κόρη ιερέα. Στοιχεία για την οικογένεια του Κοσμά ανέφερε ο συγγενής του Φιόντορ Παβλόβιτς Νεμτίνωφ (πέθανε το 1882 στο Βερχοτούρε σε ηλικία 90 ετών). Αυτά τα δεδομένα δεν επιβεβαιώνονται πλήρως: η οικογένεια Νεμτίνωφ στο Βερχοτούρε εντοπίζεται μόνο από τη δεκαετία του 1720.

Από μικρή ηλικία υπέφερε από ασθένεια στα πόδια και χρησιμοποιούσε πατερίτσες. Στην παιδική του ηλικία άρχισε να τρελλοκάνει για τον Χριστό, έφευγε τη νύχτα για προσευχή και δεν παραλείποντας τις εκκλησιαστικές ακολουθίες στον Καθεδρικό Τριάδας. Σύγχρονός του ήταν ο μακάριος Ιωάννης του Βερχοτούρε.

Ο Κοσμάς κοιμήθηκε στις 8 (18) Δεκεμβρίου 1679 στην πόλη Βερχοτούρε. Υπάρχει σχετική καταγραφή στο συνοδικό-μνημόσυνο του πρωτοπρεσβύτερου Ιωάννη Μιχάιλοβ: «Ο Κοσμάς ο τρελλός κοιμήθηκε το έτος 7188, 8 Δεκεμβρίου». Σε κάποιες πηγές αναφέρεται το 1680, αλλά αυτό είναι λάθος μετάφρασης ημερολογίων. Ο Κοσμάς ταφείκε στον περίβολο του Καθεδρικού Τριάδας.

Η παράδοση συνδέει τον θάνατό του με μεταγενέστερη εποχή και του αποδίδει συμμετοχή στη μεταφορά των λειψάνων του Συμεών του Βερχοτούρσκι στις 12 (23) Σεπτεμβρίου 1704 από το χωριό Μερκουσίνο στη Μονή Νικολάιεφ του Βερχοτούρε, αναφέροντας και το ακόλουθο θαύμα:

Ο μακάριος Κοσμάς, εξαντλημένος από το περπάτημα λόγω της ασθένειας στα πόδια, προσευχήθηκε στον Άγιο: «Αδελφέ Συμεών, ας ξεκουραστούμε»! Και όσο ξεκουραζόταν, το κιβώτιο με τα λείψανα δεν μπορούσε να μετακινηθεί.

Στα σημεία όπου σταμάτησαν τρεις φορές κατά τη μεταφορά των λειψάνων, χτίστηκαν παρεκκλήσια.

Η μνήμη του:

Τον 18ο αιώνα, στον τάφο του τοποθετήθηκε κούπα για προσφορές. Το 1825 πάνω από τον τάφο του χτίστηκε στέγαστρο. Μεταξύ 1845–1848, μία ευλαβής χήρα έκτισε παρεκκλήσι προς τιμή των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού πάνω στον τάφο. Το 1882 το παρεκκλήσι ανακαινίστηκε και το 1883 αγιάστηκε από τον πρωτοπρεσβύτερο Αλέξανδρο Ουντίντσεφ.

Η αυξημένη προσέλευση πιστών στις αρχές του 20ου αιώνα οδήγησε σε νέα ανακατασκευή το 1902–1903. Το 1912 ανεγέρθηκε μονόκλιτος ναός από πέτρα προς τιμή των Αγίων Αναργύρων. Κοντά στον τάφο ξεκίνησε να αναβλύζει πηγή, γνωστή ως «Δάκρυα του Κοσμά του τρελλού».

Το 1920, όταν ανοίχτηκαν τα λείψανα του Συμεών, οι μοναχές της Μονής της Αγίας Κοιμήσεως, με ευλογία της ηγουμένης Ταΐσιας, ενταφίασαν κρυφά τα λείψανα του Κοσμά κοντά στο ιερό της εκκλησίας του νεκροταφείου.

Κανονικοποίηση:

Ο Κοσμάς του Βερχοτούρε κανονικώς αγιοποιήθηκε το 1984 ως τοπικά τιμώμενος άγιος, μέρος της Συνάξεως των Αγίων της Σιβηρίας.

8 Φεβρουαρίου 1993, τα λείψανα βρέθηκαν και τοποθετήθηκαν σε ειδικό κιβώτιο στον Ναό εταμορφώσεως της Μονής Νικολάιεφ στο Βερχοτούρε.

28 Απριλίου 1995, τα λείψανα μεταφέρθηκαν στην εκκλησία της Μονής της Παναγίας στο Βερχοτούρε.

15 Οκτωβρίου 1996, μεταφέρθηκαν στην εκκλησία της Παναγίας της ίδιας Μονής.

Το 2006 κατασκευάστηκε νέο κιβώτιο και στέγαστρο.

Στις 26 Μαΐου 2003, στο χωριό Κοστύλεβα, χτίστηκε ναός προς τιμή του Κοσμά του Βερχοτούρε, και το 2006 ιδρύθηκε ανδρική Μονή Αγίου Κοσμά, όπου ακολουθείται αυστηρή αθωνική τυπική ζωή..

Στην Ελλάδα η μνήμη του τιμάται σήμερα 1 Νοεμβρίου