Όσιος Ναθαναήλ, 27 Νοεμβρίου
«Ἀφεῖσα κόσμον, πρὸς Θεὸν ψυχὴ τρέχε»,
Ναθαναὴλ ἔκραζε μέλλων ἐκπνέειν.
Ασκητής με τον όποιο ασχολείται ο Παλλάδιος στο Λαυσαϊκό, αφηγούμενος τα παράδοξα της ζωής του. Έζησε 37 χρόνια μέσα στο κελί του, χωρίς να βγει καθόλου, παρά τις παγίδες του δαίμονα να τον αποσπάσει από την καλύβα του. Απεβίωσε ειρηνικά.
Από τον Παλλάδιο, Επίσκοπο Ηλενουπόλεως
(Λαυσαϊκή Ιστορία, Κεφ. 16)
Και υπήρχε κι ένας άλλος μεταξύ των γηραιών, ονομαζόμενος Ναθαναήλ, τον οποίο εγώ ποτέ δεν συνάντησα εν ζωή, διότι είχε πεθάνει δεκαπέντε χρόνια πριν εισέλθω σε αυτό το όρος [τη Νιτρία]· όμως συνάντησα εκείνους που έζησαν μαζί του για πολύ καιρό. Και αφού τους ρώτησα, έμαθα για τα κατορθώματα του άνδρα, και μου έδειξαν και το κελί του, στο οποίο τότε δεν κατοικούσε κανείς, επειδή ήταν κοντά στον κόσμο· διότι ο αββάς Ναθαναήλ το είχε κτίσει παλαιά, όταν οι μοναχοί ήταν λίγοι.
Διηγούνταν λοιπόν για αυτόν τον άνθρωπο ότι η υπομονή του στο κελί του ήταν τέτοια ώστε ποτέ δεν μετακινήθηκε για να βγει έξω από την πόρτα της κατοικίας του με δική του θέληση. Στην αρχή ενεπαιζόταν από τον Πονηρό, που κοροϊδεύει και παραπλανά κάθε άνθρωπο, και έκανε τον Ναθαναήλ να αισθανθεί ανία στο πρώτο του κελί, ώστε πήγε και έκτισε άλλο κελί κοντά στην πόλη. Και αφού έκτισε το άλλο κελί και έζησε εκεί, τρεις ή τέσσερις μήνες αργότερα ο διάβολος —που τον πολεμούσε από την αρχή— ήλθε τη νύχτα κρατώντας στο χέρι του μια σφενδόνη σαν κυνηγός, και ήταν ντυμένος με ρωμαϊκά ενδύματα, και έριχνε πέτρες με τη σφενδόνη που κρατούσε.
Τότε ο μακάριος Ναθαναήλ του είπε: «Ποιος είσαι εσύ που κάνεις αυτά τα πράγματα στον τόπο όπου κατοικώ;» Ο διάβολος του απάντησε: «Εγώ είμαι που σε έκανα να φύγεις από το πρώτο σου κελί, και ήρθα τώρα για να σε κάνω να φύγεις κι από αυτό το μέρος». Και όταν κατάλαβε ότι ο διάβολος τον κορόιδευε επειδή έφυγε από το πρώτο του κελί, αμέσως γύρισε και επέστρεψε σε αυτό, και έζησε στο πρώτο του κελί επί τριάντα επτά χρόνια με τέτοια αυστηρή αυτοκατάργηση, ώστε ποτέ δεν πέρασε έξω από την πόρτα· και meanwhile πολεμούσε τον διάβολο. Και ο πονηρός διάβολος τού προκάλεσε τόσες θλίψεις και δοκιμασίες για να τον κάνει να φύγει από το κελί, που θα ήταν αδύνατο να τις διηγηθεί κανείς όλες.
Αλλά ο Πονηρός βρήκε την ευκαιρία του όταν έφθασαν οι Επίσκοποι που ήρθαν να δουν τον Ναθαναήλ (και όλοι ήταν άγιοι άνδρες), και είτε αυτό συνέβη κατά παραχώρηση Θεού είτε από πειρασμό του Πονηρού, δεν γνωρίζουμε — όμως τον έκανε να απομακρυνθεί λίγο από την πρόθεσή του. Διότι όταν οι Επίσκοποι είχαν προσευχηθεί και εξήλθαν, ο Ναθαναήλ δεν τους συνόδευσε ούτε ένα βήμα, και οι υπηρέτες που ήταν μαζί τους του είπαν: «Είσαι υπερήφανος που δεν συνοδεύεις τους Επισκόπους;» Ο Ναθαναήλ τότε είπε: «Έχω πεθάνει μια για πάντα για τους κυρίους μου τους Επισκόπους και για ολόκληρο τον κόσμο, και έχω ένα μυστικό θέμα, για το οποίο μόνο ο Θεός γνωρίζει την καρδιά μου και γιατί δεν τους συνόδευσα».
Και ο διάβολος, εξακολουθώντας να εμπαίζει αυτή την αυτοκατάργηση, εννέα μήνες πριν από τον θάνατο του Ναθαναήλ πήρε τη μορφή ενός νέου περίπου είκοσι ετών, και ακολουθούσε ένα γαϊδούρι που μετέφερε ψωμί στην κοίτη του ποταμού. Και καθώς είχε προχωρήσει η νύχτα, ο νέος πέρασε κοντά από το κελί και προσποιήθηκε ότι το γαϊδούρι έπεσε κάτω από το φορτίο του, και άρχισε να φωνάζει: «Αββά Ναθαναήλ, βοήθησέ με και έλα να με συντρέξεις». Ο Ναθαναήλ άκουσε τη φωνή του νέου που πίστεψε ότι ζητούσε βοήθεια, και άνοιξε την πόρτα και, στεκόμενος μέσα, του είπε: «Ποιος είσαι; Και τι θέλεις να κάνω για σένα;» Και ο νέος είπε: «Είμαι ο τάδε, και μεταφέρω ψωμί στον τάδε αδελφό, επειδή θέλει να κάνει αγάπη, και αύριο που ξημερώνει είναι Σάββατο και θα χρειαστεί ψωμί για την Προσφορά. Σε παρακαλώ λοιπόν, μην καθυστερήσεις να με βοηθήσεις, μήπως έρθουν οι ύαινες και κατασπαράξουν και μένα και το γαϊδούρι». Και υπήρχαν πολλές ύαινες σε εκείνον τον τόπο.
Τότε ο μακάριος Ναθαναήλ στάθηκε έκπληκτος και ταράχθηκε από τη συμπόνια που του δημιουργήθηκε, και συλλογίστηκε μέσα του: «Είτε με πρόσταξε ο Θεός να πέσω, είτε η θέλησή μου έφθασε στο όριό της». Και τελικά είπε μέσα του: «Καλύτερα για αυτόν που φύλαξε τόσα χρόνια το όριο της θελήσεώς του και δεν πέρασε την πόρτα του, να μείνει στην ίδια κατάσταση, η οποία θα καταισχύνει τον Πονηρό, παρά να βγει έξω». Και προσευχήθηκε στον Θεό. Έπειτα απάντησε σε αυτόν που νόμιζε ότι ήταν νέος και φώναζε: «Νεαρέ, άκουσέ με! Πιστεύω ότι ο Θεός που υπηρετώ θα σου στείλει βοήθεια, αν τη χρειάζεσαι, και ούτε οι ύαινες ούτε τίποτε άλλο θα σε βλάψει· αλλά αν είσαι πειρασμός, είθε ο Θεός να φανερώσει την πανουργία σου». Και έκλεισε την πόρτα και σώπασε.
Και εκείνος ο διάβολος καταισχύνθηκε, και από την κακία του πήρε τη μορφή ανεμοστρόβιλου και τις μορφές άγριων όνων που χοροπηδούν και σκιρτούν και πέρδονται. Αυτή είναι η ιστορία του θριάμβου του μακαρίου Ναθαναήλ, αυτή είναι η ιστορία του αγώνα του και του τέλους του.
