Μνήμη φοβερής απειλής σεισμού, 14 Δεκεμβρίου
Ἔσεισας, ἀλλ' ἔστησας αὖθις γῆν Λόγε.
Τῆς σῆς γὰρ ὀργῆς οἶκτός ἐστι τὸ πλέον.
Σε ανάμνηση της διαρκούς φιλανθρωπίας προς εμάς εν μέσω της φοβερής απειλής του σεισμού, από την οποία, παρά κάθε ελπίδα, ο φιλάνθρωπος Κύριος μας λύτρωσε.
Κατά τους χρονογράφους Θεοφάνη, Κεδρηνό και Μαλάλα, ο σεισμός αυτός έγινε τα μεσάνυχτα του 557 μ.Χ. Υπήρξε δε πολύ ισχυρός, διότι τα τείχη της πόλης υπέστησαν μεγάλες ρωγμές και έπεσαν πολλά σπίτια. Είχε, μάλιστα, διάρκεια όπως λένε, 10 ημέρες.
Ο σεισμός της 14ης Δεκεμβρίου του έτους 557 ήταν ένας τρομερός σεισμός που διήρκεσε δέκα ημέρες. Ο χρονικογράφος Θεοφάνης αναφέρει ότι και τα δύο τείχη της Κωνσταντινούπολης υπέστησαν μεγάλες ζημιές, πολλές εκκλησίες κατέρρευσαν μαζί με τα θυσιαστήρια και τα κιβώριά τους, και ολόκληρες συνοικίες ισοπεδώθηκαν· γι’ αυτό και γράφει: «Δεν υπήρχε τόπος ή προάστιο που να μη γκρεμίστηκε από τη φοβερή απειλή του σεισμού». Ο σεισμός ήταν τόσο μεγάλος και φοβερός «που κανένας άνθρωπος εκείνης της γενιάς πάνω στη γη δεν θα τον ξεχνούσε». Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ «δεν φόρεσε το στέμμα του για σαράντα ημέρες και κατά τη θεία Γέννηση του Χριστού εισήλθε στην εκκλησία χωρίς αυτό». Ο Κεδρηνός λέει ότι εισήλθε επίσης χωρίς στέμμα και κατά τον εορτασμό των Θεοφανείων. Φαίνεται ότι επρόκειτο για μεγάλη καταστροφή και υπήρξαν πολλά θύματα.
Υπήρξαν δύο προάγγελοι του μεγάλου σεισμού του 557. Στις 16 Απριλίου 557, ο πρώτος σεισμός του έτους συγκλόνισε την πόλη, χωρίς να προκαλέσει ουσιαστικές ζημιές. Στις 19 Οκτωβρίου 557 σημειώθηκε ο δεύτερος σεισμός, επίσης χωρίς σημαντικές καταστροφές. Ο τρίτος και μεγάλος σεισμός συνέβη τον Δεκέμβριο. Ο Αγαθίας τον περιγράφει ως απαράμιλλο σε μέγεθος και διάρκεια. Αναφέρει επίσης ότι πριν από τον σεισμό η πόλη είχε πληγεί από βαρύ χειμώνα.
Οι δονήσεις άρχισαν γύρω στα μεσάνυχτα, όταν οι περισσότεροι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης κοιμούνταν. Οι σεισμικές δονήσεις ξύπνησαν τους πολίτες και, καθώς τα κτίρια έτρεμαν, «ακούγονταν κραυγές και θρήνοι». Οι διαδοχικές δονήσεις συνοδεύονταν από ήχους σαν βροντές που προέρχονταν από τη γη. Ο αέρας, όπως λέγεται, «σκοτείνιασε από ατμούς μιας καπνώδους ομίχλης που αναδυόταν από άγνωστη πηγή και έλαμπε με μια θαμπή λάμψη». Οι πανικόβλητοι κάτοικοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, συγκεντρώνοντας στους δρόμους και στα σοκάκια. Ο Αγαθίας παρατηρεί ότι η πόλη είχε ελάχιστους «πλατείς ανοιχτούς χώρους εντελώς ελεύθερους από εμπόδια», πράγμα που σήμαινε ότι οι κάτοικοι δεν ήταν ασφαλείς από τα падаμένα ερείπια ούτε καν σε εξωτερικούς χώρους. Μια χαλαζόπτωση με παγωμένη βροχή μούσκεψε όσους βρίσκονταν έξω και όλοι «υπέφεραν πολύ από το κρύο». Πολλοί κατέφυγαν στις εκκλησίες της πόλης.
Ο Αγαθίας σημειώνει ότι επικρατούσε αταξία. Πλήθος γυναικών, τόσο ταπεινής όσο και ευγενούς καταγωγής, βρίσκονταν στους δρόμους. Άνδρες και γυναίκες «αναμειγνύονταν ελεύθερα», γεγονός από μόνο του ασυνήθιστο. Ελάχιστοι έδιναν σημασία σε βαθμούς και προνόμια μέσα στην αγωνία να αποφύγουν τον τραυματισμό. Οι δούλοι, για παράδειγμα, δεν έδιναν καμία προσοχή στις εντολές των κυρίων τους. Η περιοχή του Ρηγίου, κοντά στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης, υπέστη τις μεγαλύτερες απώλειες κατοικιών. Πολλά άλλα κτίρια κατεδαφίστηκαν ή υπέστησαν σοβαρές δομικές ζημιές. Ο Αγαθίας αναφέρει ότι «μεγάλος αριθμός απλών ανθρώπων» έχασε τη ζωή του, ενώ ο Ανατόλιος ήταν το μόνο θύμα μεταξύ των υψηλόβαθμων της κοινωνίας. Με το χάραμα ο σεισμός είχε σταματήσει. Οι πανευτυχείς άνθρωποι άρχισαν να αναζητούν τους πιο κοντινούς και αγαπημένους τους, «φιλώντας, αγκαλιάζοντας και κλαίγοντας από χαρά και έκπληξη».
Ο τρούλος της Αγίας Σοφίας αποδυναμώθηκε από τον σεισμό και κατέρρευσε ολοκληρωτικά τον Μάιο του 558. Τα τείχη της Κωνσταντινούπολης υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Στις αρχές του 559, επιτιθέμενοι Ούννοι κατόρθωσαν να περάσουν από κατεστραμμένα τμήματα των τειχών. Πολλές άλλες εκκλησίες και κτίρια υπέστησαν ζημιές.
Ο Ιουστινιανός Α΄ άρχισε μια σύντομη περίοδο πένθους, μη φορώντας το στέμμα του για σαράντα ημέρες μετά τον σεισμό. Ο σεισμός τιμήθηκε αργότερα με ετήσια λειτουργία δεήσεως. Ο Αγαθίας ισχυρίζεται επίσης ότι υπήρξε μια βραχύβια επίδραση στη στάση του πληθυσμού: οι πλούσιοι παρακινήθηκαν σε φιλανθρωπία, οι δύσπιστοι σε προσευχή και οι φαύλοι σε αρετή, όλα ως μια φαινομενική προσπάθεια εξιλέωσης. Ο Αγαθίας αναφέρει ότι σύντομα όλοι επέστρεψαν στις προηγούμενες στάσεις τους.
