Όσιος Συνέσιος ο εν Λύση της Κύπρου αθλήσας, 1 Μαρτίου
Ο Άγιος Συνέσιος ο Θαυματουργός έζησε ασκητικά κοντά στη Λύση, στην περιοχή Αϊλασίκα της Κύπρου, κάποια περίοδο μεταξύ του 10ου και 12ου αιώνα, όπου κατοίκησε σε μια λαξευμένη σπηλιά, που ήταν ρωμαϊκός ταφικός θάλαμος.
Με την αγιότητά του και τη σοφία του απέκτησε μεγάλη φήμη, και όταν εκοιμήθη αγιοκατατάχθηκε. Προς τιμήν του χτίστηκε εκεί ένα μικρό καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι, που αποτέλεσε τον κεντρικό χώρο ενός μετέπειτα μοναστικού συγκροτήματος. Παρόλο που δεν έχουν γίνει ανασκαφές, από τα γύρω θεμέλια εκτιμάται ότι επρόκειτο για το Καθολικό ενός μικρού Μοναστηριού, το οποίο στα τελευταία χρόνια της τουρκικής κατοχής έπαψε να λειτουργεί και ερημώθηκε. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα οικοδομικά υλικά από τα ερείπια του Μοναστηριού χρησιμοποιήθηκαν από τους Βρετανούς κατά την κατασκευή του φράγματος στα Κούκλια, ενώ μόνο το παρεκκλήσι διατηρήθηκε ανέπαφο ως ιερός χώρος. Το ίδιο συνέβη και με τα ερείπια της Εκκλησίας του Αγίου Θεοδώρου, ο οποίος επίσης έζησε ως ασκητής την ίδια περίοδο στην περιοχή Αϊλασίκα, διακόσια μέτρα δυτικά του Αγίου Συνέσιου.
Το εσωτερικό του παρεκκλησίου αγιογραφήθηκε γύρω στον 15ο αιώνα, αλλά λόγω των δυσμενών ιστορικών συνθηκών οι τοιχογραφίες του, χωρίς συντήρηση, βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Όταν το παρεκκλήσι συντηρήθηκε το 1903, οι περισσότερες τοιχογραφίες καλύφθηκαν με επίστρωση, και κατά τη μαρμάρωση των δαπέδων ανακαλύφθηκε ένα διακοσμημένο κιβώριο που περιείχε το λείψανο του Αγίου. Ο φόβος της Εκκλησιαστικής Επιτροπής της εποχής μήπως κατηγορηθούν από τις βρετανικές αρχές για σύληση τάφου, τους οδήγησε να θάψουν το ιερό λείψανο εντός του παρεκκλησίου, ενώ προσπάθησαν να ξεφορτωθούν το κιβώριο, δίνοντάς το στον ιερέα του Λευκονοίκου. Ο ορειχάλκινος σταυρός που βρέθηκε μέσα σε αυτό μεταφέρθηκε στην Εκκλησία της Παναγίας της Λύσης, όπου φυλασσόταν μέχρι το 1974, οπότε και χάθηκε. Το κιβώριο επέστρεψε θαυματουργικά και παρέμεινε στον χώρο του παρεκκλησίου μέχρι το 1974. Μετά την τουρκική εισβολή, το Παρεκκλήσι του Αγίου Συνέσιου υπέστη βεβήλωση και καταστροφή. Η τοιχογραφία της Παναγίας στην κόγχη αφαιρέθηκε και από τότε αγνοείται. Το ίδιο συνέβη και με το κιβώριο που περιείχε το σεπτό λείψανο του Αγίου.
Σήμερα, το ερειπωμένο παρεκκλήσι προκαλεί θλίψη και πόνο στους επισκέπτες του, ιδιαίτερα στους Λυσιώτες και στους γειτονικούς κατοίκους, που το θυμούνται ως τόπο παρηγοριάς και προσευχής. Στέκει ακόμη, εγκαταλελειμμένο, στο έλεος των καιρικών συνθηκών, χωρίς πόρτα. Το εσωτερικό του είναι καμένο, το δάπεδο σκαμμένο, το τέμπλο ανύπαρκτο, και στην κόγχη, ψηλά, η Παναγία έχει αφαιρεθεί, αφήνοντας την ερημιά της βεβήλωσης. Αντικρίζοντας τα ιερόσυλα ερείπια, η ψυχή ματώνει και αναζητά δικαιοσύνη.
Ο Άγιος Συνέσιος της Λύσης δεν πρέπει να συγχέεται με τον Άγιο Συνέσιο, Επίσκοπο Καρπασίας. Είναι ένας τοπικός Άγιος, άγνωστος στους περισσότερους, αλλά μια τοιχογραφία του, που βρίσκεται στο Παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου στο Δάλι και χρονολογείται στο 1317, μαρτυρά ότι ο Άγιος ήταν ευρέως γνωστός.
