Άγιοι Ατταλός, Ζωτικός, Κάμασις και Φίλιππος οι Μάρτυρες εκ Νικολιτσέλ της Ρουμανίας, 4 Ιουνίου
Οι Άγιοι Μάρτυρες Ατταλός, Ζωτικός, Κάμασις και Φίλιππος υπέστησαν, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, το μαρτύριο στην εποχή του αυτοκράτορος Διοκλητιανού (284 - 305 μ.Χ.). Άλλοι λέγουν ότι άθλησαν μεταξύ των ετών 319 - 324 μ.Χ., όταν βασιλέας ήταν ο Λικίνιος.
Το πιθανότερο όμως είναι ότι οι Άγιοι αυτοί Μάρτυρες τελειώθηκαν μαρτυρικά στα βόρεια του Δουνάβεως, όπου τότε κατοικούσαν οι Γότθοι, προς τους οποίους διέδωσε το Ευαγγέλιο ο Άγιος Σάββας του Μπουζάου (βλέπε 12 Απριλίου). Η καταδίωξη που εξαπέλυσε ο βασιλέας Αθανάριχος κατά των Χριστιανών, κατά τα έτη 370 - 372 μ.Χ., ίσως να προκάλεσε και το μαρτυρικό θάνατο των Αγίων Μαρτύρων.
Οι τάφοι των Αγίων Ζωτικού, Αττάλου, Καμασίου και Φιλίππου ανακαλύφθηκαν το 1971.
Η Μικρά Σκυθία (η σημερινή Ρουμανία), μεταξύ του Δούναβη και της Μαύρης Θάλασσας, στα βορειοανατολικά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν τόπος εξορίας ή θανάτου για τους Χριστιανούς που αρνούνταν να λατρέψουν τα ειδωλολατρικά θεία. Κατά τους διωγμούς των αυτοκρατόρων Δεκίου (249–251), Διοκλητιανού και Μαξιμιανού (284–305), και Λικινίου (308–324), χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν εκεί από το κρύο, την πείνα ή τα βασανιστήρια. Τα λείψανα εκείνων που μαρτύρησαν, επειδή ομολόγησαν φανερά την πίστη τους στον Χριστό, περισυνελέγησαν από τους Χριστιανούς και ετάφησαν σε μυστικούς τόπους. Οι διηγήσεις των βίων και των παθημάτων αυτών των αγίων μαρτύρων καταγράφηκαν και διαφυλάχθηκαν ώστε να μη λησμονηθούν. Όταν έπαυσαν οι διωγμοί, τα τίμια λείψανα μεταφέρθηκαν από τους προσωρινούς τους τάφους και τοποθετήθηκαν σε ειδικά οικοδομήματα (μαρτύρια). Επάνω από αυτά χτίστηκαν ναοί, τα ερείπια των οποίων σώζονται έως σήμερα στη Δοβρουτσά.
Τον Σεπτέμβριο του 1971, ένα ρέμα πλημμύρισε κοντά στο χωριό Νικουλιτσέλ, στην επαρχία Τούλτσεα, και αποκάλυψε ένα από τα αρχαιότερα αυτά μαρτύρια. Η κρύπτη, κατασκευασμένη από πλίνθους, διαιρείται σε δύο διαμερίσματα, το ένα επάνω από το άλλο. Στον ανώτερο χώρο βρέθηκαν τα λείψανα τεσσάρων μαρτύρων μέσα σε μία ξύλινη λάρνακα. Και οι τέσσερις είχαν αποκεφαλιστεί. Τα κεφάλια τριών εξ αυτών βρίσκονταν επάνω στους λαιμούς τους, ενώ το κεφάλι του τετάρτου ήταν τοποθετημένο στο στήθος του. Επιγραφή στον αριστερό τοίχο αναγράφει: «Μάρτυρες του Χριστού». Τα ονόματα των τεσσάρων μαρτύρων (Ζωτικός, Αττάλος, Καμάσιος και Φίλιππος) ήταν χαραγμένα στον δεξιό τοίχο.
Σύμφωνα με διασωθείσες καταγραφές, οι μάρτυρες αυτοί δικάστηκαν από τις ρωμαϊκές αρχές της Νοβιοδούνου (σημερινό Ίσακτσα) και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Αποκεφαλίστηκαν και ενταφιάστηκαν στο Νικουλιτσέλ. Η ακριβής ημερομηνία του μαρτυρίου τους δεν είναι γνωστή. Κάποιοι πιστεύουν ότι εσφαγιάσθησαν στις αρχές του 4ου αιώνα, κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού ή του Λικινίου. Άλλοι, όμως, θεωρούν ότι οι τέσσερις αυτοί άνδρες μαρτύρησαν βόρεια του Δούναβη, κατά τους διωγμούς του Γότθου βασιλέως Αθαναρίχου (370–372) εναντίον των Χριστιανών.
Στην κάτω κρύπτη βρέθηκαν περίπου εκατό οστικά θραύσματα από δύο άνδρες ηλικίας περίπου 45-50 ετών. Πιστεύεται ότι οι δύο αυτοί άνδρες πέθαναν κατά τον διωγμό του Δεκίου και ότι τα λείψανά τους μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν στο Νικουλιτσέλ περί το 370–380. Τα ονόματά τους παραμένουν άγνωστα.
Το Συριακό Μαρτυρολόγιο και το Μαρτυρολόγιο του Αγίου Ιερωνύμου αναφέρουν ως ημερομηνία του μαρτυρίου την 4η Ιουνίου. Τα Συναξάρια καταγράφουν αυτούς τους τέσσερις μάρτυρες μαζί με άλλους έξι: Εύτυχιο, Κυρίνο, Ιουλία, Σατουρνίνο, Νινίτα, και Φορτούνιο. Μαζί με αυτούς αποκεφαλίστηκαν και άλλοι είκοσι πέντε, των οποίων τα ονόματα δεν έχουν διασωθεί.
Τα τίμια λείψανα των αγίων αυτών μαρτύρων μεταφέρθηκαν το 1971 στη Μονή Κόκος, όπου και προσκυνούνται από τους πιστούς.
Ἀπολυτίκιον
Οἱ Ἅγιοι Μάρτυρές Σου, Ζωτικὸς, Ἀττάλος, Καμάσιος καὶ Φίλιππος, Κύριε,
διὰ τῶν παθημάτων αὐτῶν, ἀφθάρτους ἐστεφανώθησαν στεφάνους ἐκ σοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν·
σχόντες γὰρ τὴν ἰσχύν σου, τοὺς τυράννους καθεῖλον,
ἔθραυσαν καὶ δαιμόνων τὰ ἀνίσχυρα θράση·
αὐτῶν ταῖς ἱκεσίαις, Χριστὲ ὁ Θεός, σῶσον τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
