Σύναξη της Παναγίας της Ορφανής της Ιεράς Μονής Αγκαράθου, 2 Ιουλίου
Η Μονή Αγκαράθου είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται στην επαρχία Πεδιάδος, στο Ηράκλειο, νοτιοδυτικά του υψώματος Σωρός Παντελή, σε υψόμετρο 538 μέτρων. Είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Σύμφωνα με χειρόγραφα που φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο Ιστορίας και χρονολογούνται από το 1559 μ.Χ., η μονή διέθετε σπουδαία βιβλιοθήκη.
Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας, η Μονή Αγκαράθου και η Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο ήταν κέντρα μάθησης, όπου σπούδασαν σημαντικοί επιστήμονες. Το όνομα της μονής προέρχεται από την αγκαραθιά, δηλαδή το φασκόμηλο της Ιερουσαλήμ, γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, μια εικόνα της Παναγίας βρέθηκε σε εκείνο το σημείο κάτω από έναν θάμνο φασκομηλιάς.
Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη, η εικόνα της Παναγίας και άλλα ιερά κειμήλια μεταφέρθηκαν στα Κύθηρα για ασφάλεια από έναν ηγούμενο. Πολλές επιγραφές στη μονή χρονολογούνται από την εποχή της Ενετοκρατίας, αν και ο σημερινός ναός είναι νεότερος.
Ο ναός της Μονής είναι δίκλιτος, με το δεύτερο κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Μηνά. Σήμερα λειτουργεί ως ενοριακός ναός και απέχει περίπου 22,8 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Ο ναός χτίστηκε από την αρχή στη θέση παλαιότερου ναού και εγκαινιάστηκε το 1894. Τον Μάρτιο του 1893, το καμπαναριό καταστράφηκε από καταιγίδα και χτίστηκε ξανά.
Αν και δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε ιδρύθηκε η μονή, που θεωρείται από τις αρχαιότερες στην Κρήτη, αναφέρεται σε χειρόγραφο του 1532 στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Επίσης, αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1538 και από τον Cornelius. Στη βόρεια πύλη της μονής υπάρχει η χρονολογία 1585 και στη νότια πύλη το 1583. Κοντά στη σημερινή είσοδο αναγράφεται σε σαρκοφάγο το έτος 1554 και το όνομα ΘΕΟΔΩΡΟ ΤΟΥΜΠΑ. Στα δεξιά της εισόδου υπάρχει θολωτή αποθήκη με επιγραφή που αναφέρει πως είναι έργο του Μαξίμου Λουκάρεως, αδερφού του Πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρη, με χρονολογία 1628.
Κατά την Ενετοκρατία, η μονή υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο. Ηγούμενοι της μονής αναδείχθηκαν σημαντικές μορφές, όπως ο Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας (εορτάζει στις 13 Σεπτεμβρίου), και ο Κύριλλος Λούκαρης (εορτάζει στις 27 Ιουνίου). Τα κειμήλια της μονής, ανάμεσά τους και η αρχαία εικόνα της Παναγίας της Ορφανής, μεταφέρθηκαν στα Κύθηρα.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι η μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο και στους αγώνες κατά των Τούρκων. Το 1646 συγκροτήθηκε σώμα Κρητών αγωνιστών από τον τότε ηγούμενο Αθανάσιο Χριστόφορο, το οποίο πολέμησε εναντίον των Οθωμανών. Κατά την Τουρκοκρατία, ο πρώτος Μητροπολίτης Κρήτης, Νεόφυτος Πατελάρος, είχε την έδρα του στην Αγκαράθου και, χάρη στις σχέσεις του με τον Πασά Αχμέτ Κιοπρουλή, κατάφερε να αποτρέψει την καταστροφή της μονής.
