Το Μαμούθ: Ο Γίγαντας της Εποχής του Πάγου
Το μαμούθ ήταν ένα πολύ μεγάλο ζώο που μοιάζει με ελέφαντα — στην πραγματικότητα είναι συγγενικό με τους σημερινούς ελέφαντες.
Η πιο γνωστή μορφή είναι το «μαλλιαρό» μαμούθ, ή «woolly mammoth».
Η λέξη "μαμούθ" πιθανότατα προέρχεται από μια λέξη στις γλώσσες Μάνσι της δυτικής Σιβηρίας που σημαίνει "κέρας της γης", σε σχέση με τους χαυλιόδοντες των μαμούθ.
Τα μαμούθ εμφανίζονται στη λαϊκή παράδοση των ιθαγενών της Σιβηρίας, οι οποίοι εντυπωσιάστηκαν από το μεγάλο μέγεθος των υπολειμμάτων τους.
Στη μυθολογία του λαού Εβένικ, τα μαμούθ ήταν υπεύθυνα για τη δημιουργία του κόσμου, ξεθάβοντας τη γη από τον πυθμένα του ωκεανού με τους χαυλιόδοντες τους.
Οι Σέλκουπ πίστευαν ότι τα μαμούθ ζούσαν υπόγεια και φρουρούσαν τον κάτω κόσμο, ενώ οι Νέμετς και οι Μάνσι (οι τελευταίοι από τους οποίους, μαζί με τους Χάντι, συνέλαβαν τα μαμούθ ως γιγάντια πουλιά) πίστευαν ότι τα μαμούθ ήταν υπεύθυνα για τη δημιουργία βουνών και λιμνών, ενώ οι Γιακούτ θεωρούσαν τα μαμούθ ως πνεύματα του νερού.
Πότε ζούσε και πού;
Το μαμούθ ζούσε πριν πολλά πολλά χρόνια, κατά τη διάρκεια της Εποχής των Παγετώνων.
Βρέθηκαν απολιθώματά του σε περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής.
Για παράδειγμα, είχαμε μαμούθ που ζούσαν έως και πριν περίπου 10.000 χρόνια ή και λίγο παραπάνω.
Πώς ήταν στην εμφάνιση;
Όπως οι ελέφαντες, τα μαμούθ είχαν συνήθως μεγάλα μεγέθη σώματος. Τα μεγαλύτερα γνωστά είδη όπως το Mammuthus meridionalis και το Mammuthus trogontherii (το μαμούθ της στέπας) ήταν σημαντικά μεγαλύτερα από τους σύγχρονους ελέφαντες, με τα ώριμα ενήλικα αρσενικά να έχουν μέσο ύψος περίπου 3,8-4,2 μέτρα (στον ώμο και βάρος 9,7-10 τόνους , ενώ τα εξαιρετικά μεγάλα αρσενικά μπορεί να έχουν φτάσει τα 4,5 μέτρα στον ώμο και τους 14,3 τόνους σε βάρος
Είχαν μακριές, καμπύλες χαυλιόδοντες που τους χρησίμευαν για να σκάβουν στο χιόνι και να βρουν τροφή.
Επειδή έμεναν σε πολύ κρύο κλίμα, είχαν παχύ τρίχωμα (τύπου γούνας) και μικρά αυτιά — έτσι χάνουν λιγότερη θερμότητα.
Έχουν βρεθεί απολιθώματα που δείχνουν πως κάτω από το δέρμα τους υπήρχε πάχος λίπους και η γούνα τους ήταν διπλή – εξωτερική και εσωτερική στρώση.
Το μαμούθ ήταν φυτοφάγο (έτρωγε φυτά).
Έχοντας τους χαυλιόδοντες, μπορούσε να σκάβει στο χιόνι για να φτάσει σε φυτά και χόρτα από κάτω.
Ζούσε πιθανότατα σε ομάδες (κοπάδια): οι θηλυκοί με τα μικρά έμεναν μαζί, ενώ οι αρσενικοί μετά τη νεανική ηλικία πιθανώς ήταν μόνοι ή σε μικρές ομάδες.
Γιατί εξαφανίστηκε;
Δεν υπάρχει μία μόνο τελική απάντηση — αλλά φαίνεται πως συνέβαλαν διάφοροι παράγοντες:
Η αλλαγή του κλίματος και η άνοδος της θερμοκρασίας έκαναν το περιβάλλον τους να αλλάξει και να είναι πιο δύσκολο για αυτούς.
Οι άνθρωποι τους κυνηγούσαν για τροφή και για τα οστά ή τους χαυλιόδοντές τους.
Η μικρή αναπαραγωγή ή μικρότερος γενικός πληθυσμός σε ορισμένα είδη μπορεί να έκανε πιο ευάλωτα.
Πόσα είδη μαμούθ υπήρχαν;
Ναι — υπήρχαν αρκετά είδη μαμούθ!
Για παράδειγμα:
Το είδος Woolly Mammoth που ζούσε σε ψυχρά περιβάλλοντα.
Το είδος Columbian Mammoth που ζούσε στη Βόρεια Αμερική.
Κάποια που ήταν πολύ μικρά σε κάποιο νησί («νάνοι μαμούθ») – μια ειδική προσαρμογή.
Τι μπορούμε να μάθουμε από τα απολιθώματά του;
Ότι τα ζώα αυτά έζησαν σε πραγματικά πολύ κρύα κλίματα.
Ότι οι χαυλιόδοντες και τα οστά τους μπορούν να δείξουν πόσο μεγάλωσαν, πόσος λίπος είχαν, πόσο καλά ζούσαν.
Ότι ο άνθρωπος ζούσε παράλληλα με αυτά στην ίδια εποχή και τα ζωγράφιζε ή τα χρησιμοποιούσε (είσοδος στα εργαλεία, τα κόκαλά τους, κ.λπ.).
Ενδιαφέροντα «μικρά» στοιχεία που αρέσουν στα παιδιά:
Τα μαλλιά-γούνα τους ήταν τόσο μεγάλη που βοηθούσαν να μην παγώνουν ακόμα και σε θερμοκρασίες που έφταναν πολύ κάτω από το μηδέν.
Οι χαυλιόδοντες πολλές φορές καμπυλώνονταν και ήταν εντυπωσιακοί!
Σε κάποια νησιά υπήρχαν μαμούθ πολύ μικρά — αυτό συμβαίνει όταν λίγοι οργανισμοί απομονώνονται και «μικραίνουν» ως είδος.
Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ακόμη καλοδιατηρημένα σώματα μαμούθ (που είχαν μπλοκάρει στο παγωμένο έδαφος) και μελετούν πόσο ζούσαν, πώς πέθαναν.
Γιατί είναι σημαντικό;
Βοηθά να καταλάβουμε το πώς ζούσαν τα ζώα στην εποχή των παγετώνων και πόσο εύθραυστο είναι το περιβάλλον τους.
Δείχνει τη σχέση ανθρώπων-ζώων παλιά, πώς οι άνθρωποι έζησαν μαζί με αυτά και πώς τα αξιοποίησαν.
Μας υπενθυμίζει πως το περιβάλλον αλλάζει — και πως τα ζώα πρέπει να προσαρμόζονται (ή κινδυνεύουν).
Τι θα μπορούσε να συμβεί «αν»...
Υπάρχουν συζητήσεις για το αν θα μπορούσε να «αναστηθεί» το μαμούθ μέσω γενετικής — δηλαδή αν οι επιστήμονες πάρουν DNA από μαμούθ και το «ενώσουν» με DNA ελεφάντων.
Όμως υπάρχουν πολλά «αν»: το περιβάλλον σήμερα είναι πολύ διαφορετικό από τότε, η ζωή του μαμούθ ήταν προσαρμοσμένη σε πάγο και ψύχος — δεν ξέρουμε αν σε ζεστό ή πιο ήπιο κλίμα θα τα κατάφερνε.
Το μαμούθ ήταν ένας θαυμαστός κάτοικος της παλαιάς Γης — μεγαλόσωμος, καλυμμένος με γούνα, με ειδικές προσαρμογές για το ψύχος. Ζούσε σε ομάδες, έτρωγε χόρτα, και με την πάροδο του χρόνου — όταν άλλαξε το περιβάλλον και ο άνθρωπος εμφανίστηκε — εξαφανίστηκε. Μελετώντας τα απολιθώματά του, μαθαίνουμε πώς ζούσαν τα ζώα πριν χιλιάδες χρόνια και πόσο σημαντικό είναι να φροντίζουμε το περιβάλλον μας σήμερα.
