Άγιος Διάδοχος, 31 Αυγούστου

Δέχου με Διάδοχε τον μικρόν μέγα,

Yμνούντα μικροίς την τελευτήν σου λόγοις.

Ο Άγιος Διάδοχος που τιμάται σήμερα είναι ο Άγιος Διάδοχος Φωτικής (περ. 400–474) ήταν επίσκοπος της Φωτικής (σημερινή Παραμυθιά) στην Ήπειρο την εποχή του Ιλλυρικού, τον 5ο αιώνα, και συγγραφέας θεολογικών και ασκητικών έργων.

Σε σλαβονικό χειρόγραφο – τον λεγόμενο Χλουντόφσκι Πρόλογο (1370) – στις 31 Αυγούστου αναγράφεται η μνήμη του μάρτυρα Διάδοχου. Την ίδια ημερομηνία υπάρχει το όνομά του και στο Μηναίο του Αγίου Μακαρίου Μόσχας, όπου σημειώνεται: «Ο Άγιος μάρτυρας Διάδοχος τελείωσε με το ξίφος».

Ο μακάριος Διάδοχος της Φωτικής υπήρξε πνευματική αυθεντία της Ανατολικής Εκκλησίας, δάσκαλος της ορθής πίστης και της αρετής, ζωντανός μάρτυρας της χρήσης της ευχής του Ιησού ήδη από τον 5ο αιώνα. Είναι γνωστός επίσης και στη Δύση, αφού άσκησε επιρροή στη δυτική παράδοση — από τον Καισάριο, αρχιεπίσκοπο Αρλ, έως τον Ιγνάτιο Λογιόλα και την Τερέζα της Άβιλα.

Λίγα αξιόπιστα στοιχεία έχουν διασωθεί για τη ζωή του. Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος, στο έργο του Βιβλιοθήκη, τον αναφέρει πολλές φορές ως «επίσκοπο Φωτικής στην αρχαία Ήπειρο». Κατά τους μονοφυσιτικούς αγώνες στάθηκε σταθερά στο πλευρό των Πατέρων της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου στη Χαλκηδόνα (451). Λίγο μετά τη Σύνοδο, μαζί με άλλους επισκόπους της Ηπείρου, υπέγραψε επιστολή προς τον αυτοκράτορα Λέοντα, στην οποία τονιζόταν η αξία των «Χαλκηδονίων» και καταδικαζόταν ο μονοφυσιτισμός. Ο μακάριος Διάδοχος πολέμησε επίσης και τους Μεσσαλιανούς.

Στα τέλη της δεκαετίας του 460 ή στις αρχές του 470, κατά την εισβολή των Βανδάλων στην Ήπειρο, συνελήφθη και μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στην Καρχηδόνα.

Έργα

Από τα έργα του, πέντε σώζονται σε ρωσική μετάφραση, τα οποία του αποδίδονται ή του αποδίδονταν:

Λόγος ασκητικός (εκατό κεφάλαια)

Λόγος στην Ανάληψη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού

Λόγος κατά των Αρειανών

Όραμα του αγίου Διάδοχου

Κατήχηση

Τα δύο πρώτα θεωρούνται γνήσια, ενώ για τα τρία τελευταία υπάρχουν αμφιβολίες.

Ιδιαίτερα το Λόγος ασκητικός είναι πολύ πιο γνωστό στην εκκλησιαστική γραμματεία από τον ίδιο τον συγγραφέα του, του οποίου το όνομα μερικές φορές αμφισβητήθηκε. Το έργο διασώθηκε σε πολλές αρχαίες ελληνικές χειρόγραφες συλλογές και μάλιστα συμπεριλαμβανόταν μερικές φορές δίπλα σε βιβλία της Αγίας Γραφής. Ήταν γνωστό και στη Ρωσία από μεταφράσεις σε πολλές σλαβικές χειρόγραφες συλλογές. Νεότερες μεταφράσεις έγιναν από τον Παΐσιο Βελιτσκόφσκι και τον επίσκοπο Θεοφάνη, και περιλαμβάνονται στον 3ο τόμο της Φιλοκαλίας.

Το σημαντικότερο και εκτενέστερο έργο του είναι το Λόγος ασκητικός, που απαντά σε διάφορες παραλλαγές με τίτλους όπως: «Εκατό ασκητικά κεφάλαια», «Κεφάλαια πρακτικά για τη γνώση και τη διάκριση των πνευμάτων», ή απλώς «Εκατό κεφάλαια».

Ο καθηγητής της Θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου Κωνσταντίνος Πόποφ αφιέρωσε στον μακάριο Διάδοχο και στα έργα του τη διδακτορική του διατριβή (1903). Στον πρώτο τόμο δημοσίευσε το ελληνικό κείμενο τριών έργων («Λόγος ασκητικός», «Λόγος στην Ανάληψη» και «Κατά Αρειανών») με σχόλια και μετάφραση, που σε πολλά διαφέρει από τις παλαιότερες.

Βιβλιογραφία

Από τις πιο σημαντικές μελέτες για τον Διάδοχο και τα έργα του είναι:

Η διατριβή του καθηγητή Κωνσταντίνου Πόποφ (1903) «Ο μακάριος Διάδοχος (5ος αι.), επίσκοπος Φωτικής της αρχαίας Ηπείρου, και τα έργα του. Τόμος 1: Τα έργα του Μακαρίου Διάδοχου».

Η διδακτορική διατριβή του ιερομονάχου Μάρκου (Γκολόβκοφ) στη Θεολογική Ακαδημία Μόσχας (1992) με τίτλο «Ο μακάριος Διάδοχος Φωτικής και οι θεολογικές και ασκητικές του απόψεις».