Άγιος Θεόδωρος εκ Ταρσού Αρχιεπίσκοπος Καντουαρίας, 19 Σεπτεμβρίου
Ο Άγιος Θεόδωρος ήταν ο όγδοος Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ (668–690) και ένας από τους μεγάλους αγίους της Αγγλίας. Είναι γνωστός κυρίως για τη μεταρρύθμιση της αγγλικής Εκκλησίας και για την ίδρυση σχολής στο Καντέρμπουρυ.
Γεννήθηκε το 602 στην Ταρσό της Μικράς Ασίας, την πατρίδα του Αποστόλου Παύλου. Στα παιδικά του χρόνια βίωσε τους καταστροφικούς πολέμους ανάμεσα στη Βυζαντινή και την Περσική αυτοκρατορία, που οδήγησαν στην κατάληψη σημαντικών χριστιανικών πόλεων όπως η Αντιόχεια, η Δαμασκός και τα Ιεροσόλυμα το 613–614. Η Ταρσός καταλήφθηκε από τους Πέρσες όταν ο Θεόδωρος ήταν 11 ή 12 ετών. Υπάρχουν στοιχεία ότι ήρθε σε επαφή με τον περσικό πολιτισμό. Πιθανόν να σπούδασε στην Αντιόχεια, που ήταν γνωστή για τη δική της θεολογική σχολή ερμηνείας της Αγίας Γραφής, την οποία ο ίδιος ακολούθησε. Επίσης γνώριζε τον συριακό πολιτισμό, τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, και ίσως να ταξίδεψε και στην Έδεσσα.
Η αραβική κατάκτηση της Ταρσού το 637 φαίνεται πως τον ανάγκασε να μετακινηθεί δυτικά, στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί σπούδασε αστρονομία, εκκλησιαστικό υπολογισμό, αστρολογία, ιατρική, ρωμαϊκό δίκαιο, ελληνική ρητορική και φιλοσοφία, καθώς και τη χρήση του ωροσκοπίου.
Κάποια στιγμή πριν το 660 έφτασε στη Ρώμη και εντάχθηκε σε κοινότητα Ελλήνων μοναχών, πιθανότατα στη Μονή του Αγίου Αναστασίου ad Aquas Salvias, στον δρόμο από τη Ρώμη προς την Όστια. Εκεί εμπλούτισε τις γνώσεις του με λατινική γραμματεία, τόσο εκκλησιαστική όσο και κοσμική. Το 667, όταν ήταν 66 ετών, χήρεψε η έδρα του Καντέρμπουρυ στην Αγγλία. Ο Βίγχαρντ, που είχε σταλεί στη Ρώμη από τον βασιλιά Έκμπερτ της Κεντ και τον Όσγουι της Νορθουμβρίας για να χειροτονηθεί διάδοχος, πέθανε απροσδόκητα. Μετά τον θάνατό του, ο Πάπας Βιταλιανός, κατόπιν υπόδειξης του Αδριανού, επέλεξε τον Θεόδωρο. Ο Αδριανός ήταν η πρώτη επιλογή του Πάπα, αλλά εκείνος αρνήθηκε και πρότεινε τον Θεόδωρο. Έτσι, ο Θεόδωρος χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος Καντέρμπουρυ στη Ρώμη στις 26 Μαρτίου 668 και ξεκίνησε για την Αγγλία μαζί με τον Αδριανό. Έφτασαν στο Καντέρμπουρυ στις 27 Μαΐου 669.
Παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, σχεδόν εβδομήντα ετών, ο Θεόδωρος περιόδευσε ενεργά σε όλη την Αγγλία, ερευνώντας την κατάσταση της Εκκλησίας και χειροτονώντας επισκόπους για επισκοπές που έμεναν κενές. Το 672 συγκάλεσε τη Σύνοδο του Χέρτφορντ, όπου θέσπισε μεταρρυθμίσεις για τον σωστό εορτασμό του Πάσχα, την επισκοπική εξουσία, την περιοδεία μοναχών, τη σύγκληση συνόδων, θέματα γάμου και συγγένειας, καθώς και άλλα. Πρότεινε επίσης να διαιρεθεί η μεγάλη επισκοπή της Νορθουμβρίας σε μικρότερες, πράγμα που τον έφερε σε σύγκρουση με τον επίσκοπο Γουίλφριντ, τον οποίο ο ίδιος είχε διορίσει στο Γιορκ. Ο Θεόδωρος τον καθαίρεσε και τον εξόρισε το 678 και στη συνέχεια χώρισε την επισκοπή. Η διαμάχη τους λύθηκε οριστικά μόνο το 686–687.
Το 679, σε μάχη με τους Μερκίους, σκοτώθηκε ο Έλφγουιν, αδελφός του βασιλιά Έγκφριθ της Νορθουμβρίας. Ο Θεόδωρος παρενέβη για να αποτρέψει τη συνέχιση του πολέμου και έφερε ειρήνη ανάμεσα στα δύο βασίλεια. Ο βασιλιάς Έθελρεντ της Μερκίας πλήρωσε αποζημίωση (weregild) για τον θάνατο του Έλφγουιν.
Ο Θεόδωρος και ο Αδριανός ίδρυσαν σχολή στο Καντέρμπουρυ, η οποία εκπαίδευε Χριστιανούς τόσο από την κελτική όσο και από τη ρωμαϊκή παράδοση, συμβάλλοντας πολύ στην ένωσή τους και εγκαινιάζοντας μια «χρυσή εποχή» αγγλοσαξονικής παιδείας. Ο Αδριανός έγινε ο επικεφαλής της σχολής. Εκτός από την Αγία Γραφή, οι μαθητές διδάσκονταν ποίηση, αστρονομία και τον εκκλησιαστικό υπολογισμό του χρόνου.
Ο Θεόδωρος συμμετείχε ενεργά στη σχολή, διδάσκοντας εκκλησιαστική μουσική, εισάγοντας νέα κείμενα, γνώσεις για ανατολικούς αγίους και ίσως ήταν υπεύθυνος για την εισαγωγή στη Δύση της «Λιτανείας των Αγίων», σημαντικής λειτουργικής καινοτομίας. Ορισμένες από τις διδασκαλίες του σώζονται στα Βιβλικά Σχόλια που συνέγραψαν οι μαθητές του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το έργο Laterculus Malalianus, που του αποδίδεται και το οποίο ανακαλύφθηκε ξανά τη δεκαετία του 1990, αποκαλύπτοντας πολλά στοιχεία για τη διαμόρφωσή του σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Ο Άγιος Θεόδωρος εκοιμήθη το 690 σε ηλικία 88 ετών, έχοντας υπηρετήσει ως αρχιεπίσκοπος επί 22 χρόνια. Ενταφιάστηκε στο Καντέρμπουρυ, στον ναό του Αγίου Πέτρου, στο μοναστήρι που έγινε γνωστό ως Αββαείο του Αγίου Αυγουστίνου.
Ο Όσιος Βέδας γράφει ότι ο Θεόδωρος είχε προαναγγείλει στους φίλους του πως θα ζούσε 88 χρόνια, αφού του είχε αποκαλυφθεί σε όνειρο. Λέει επίσης ότι «κατά την περίοδο της αρχιεπισκοπίας του, οι αγγλικές εκκλησίες ωφελήθηκαν περισσότερο από ποτέ». Στον τάφο του χαράχτηκε επιγραφή 34 στίχων· οι πρώτοι λένε:
«Εδώ αναπαύεται ο ξακουστός Θεόδωρος, με το ελληνικό όνομα,
που είχε στην Αγγλία το αξίωμα του αρχιεπισκόπου·
ευτυχισμένος και ευλογημένος, εργάστηκε με ζήλο
και δίδαξε υγιείς αλήθειες στους μαθητές του.»
Και οι τελευταίοι στίχοι αναφέρουν:
«Ήταν δεκαεννιά του Σεπτέμβρη,
όταν η ψυχή του λύθηκε από τα δεσμά του σώματος
και ανέβηκε στην αιώνια ανάπαυση,
ενώθηκε στον ουρανό με τη χορωδία των μακαρισμένων.»
