Μνήμη των Δώδεκα Προφητών, 4 Δεκεμβρίου

Οι Δώδεκα Μικροί Προφήτες (Εβραϊκά: שנים עשר, Shneim Asar· Αυτοκρατορικά Αραμαϊκά: תרי עשר, Trei Asar, «Δώδεκα»· Αρχαία Ελληνικά: δωδεκαπρόφητον, «οι Δώδεκα Προφήτες»· Λατινικά: Duodecim prophetae, «οι Δώδεκα Προφήτες»), ή Το Βιβλίο των Δώδεκα, είναι μια συλλογή προφητικών βιβλίων, γραμμένων περίπου μεταξύ 8ου και 4ου αιώνα π.Χ., τα οποία βρίσκονται τόσο στο εβραϊκό Τανάκ όσο και στην χριστιανική Παλαιά Διαθήκη.

Στο Τανάκ εμφανίζονται ως ένα ενιαίο βιβλίο, «Οι Δώδεκα», που αποτελεί το τελευταίο βιβλίο των Νεβιείμ, της δεύτερης από τις τρεις κύριες ενότητες του Τανάκ. Στην χριστιανική Παλαιά Διαθήκη η συλλογή εμφανίζεται ως δώδεκα ξεχωριστά βιβλία, ένα για κάθε προφήτη: Ωσηέ, Ιωήλ, Αμώς, Οβδιού, Ιωνάς, Μιχαίας, Ναούμ, Αββακούμ, Σοφονίας, Αγγαίος, Ζαχαρίας και Μαλαχίας. Η σειρά τους, καθώς και η θέση τους στην Παλαιά Διαθήκη, διαφέρουν ελαφρώς μεταξύ των Προτεσταντικών, Καθολικών και Ορθόδοξων Βίβλων.

Το όνομα «Μικροί Προφήτες» ανάγεται στον Αυγουστίνο Ιππώνος, ο οποίος διέκρινε τα 12 μικρότερα προφητικά βιβλία ως prophetae minores σε αντίθεση με τα τέσσερα μεγαλύτερα βιβλία των προφητών Ησαΐα, Ιερεμία, Ιεζεκιήλ και Δανιήλ.

Οι μελετητές γενικά πιστεύουν ότι κάθε βιβλίο των Δώδεκα Προφητών έχει έναν αρχικό πυρήνα προφητικής παράδοσης που αποδίδεται στον αντίστοιχο προφήτη, και περιέχει αυτοβιογραφικό, βιογραφικό και χρησμολογικό υλικό. Πιθανότατα οι Δώδεκα συγκεντρώθηκαν σε έναν ενιαίο κύλινδρο κατά την περίοδο των Αχαιμενιδών, με τη σειρά να αντανακλά τόσο χρονολογικά όσο και θεματικά κριτήρια, αν και υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με τη χρονολόγηση και τη σειρά.

Εδώ είναι το εδάφιο Ιησούς του Ναυή 1:1 όπως καταγράφεται στον Codex of Aleppo (στα εβραϊκά):

וַיְהִ֗י אַחֲרֵ֛י מוֹת-מֹשֶׁ֖ה עֶבֶד-יְהוָ֑ה וַיֹּ֤אמֶר יְהוָה֙ אֶל-יְהוֹשֻׁ֣עַ בִּן-נ֔וּן מְשָׁרֵ֥ת מֹשֶׁ֖ה לֵאמֹֽ

Σύνθεση – Τα επιμέρους βιβλία

Οι μελετητές υποθέτουν συνήθως ότι υπάρχει ένας αρχικός πυρήνας προφητικής παράδοσης πίσω από κάθε βιβλίο, που αποδίδεται στο πρόσωπο από το οποίο παίρνει το όνομά του. Σε γενικές γραμμές, κάθε βιβλίο περιλαμβάνει τρία είδη υλικού:

Αυτοβιογραφικό υλικό σε πρώτο πρόσωπο, μέρος του οποίου μπορεί να ανάγεται στον ίδιο τον προφήτη.

 Ο Κώδικας του Χαλεπίου που περιέχει τμήματα από το Βιβλίο των Δώδεκα Μικρών Προφητών (το όγδοο βιβλίο των Νεβιΐμ), από τον 10ο αιώνα.

Βιογραφικό υλικό σε τρίτο πρόσωπο, το οποίο δείχνει ότι η συλλογή και η επεξεργασία των βιβλίων ολοκληρώθηκαν από πρόσωπα διαφορετικά από τους ίδιους τους προφήτες.

Χρησμούς ή λόγους των προφητών, συνήθως σε ποιητική μορφή, αντλώντας από ποικίλα λογοτεχνικά είδη, όπως δικανικούς λόγους, χρησμούς κατά εθνών, λόγους κρίσης, αγγελιοφόρους λόγους, τραγούδια, ύμνους, αφηγήσεις, θρήνους, νόμο, παροιμία, συμβολική πράξη, προσευχή, ρήση σοφίας και όραση.

Αξιοσημείωτη εξαίρεση αποτελεί το Βιβλίο του Ιωνά, ένα ανώνυμο έργο που περιέχει αφηγηματική διήγηση για τον προφήτη Ιωνά.

Ως συλλογή

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς συγκεντρώθηκαν αυτά τα σύντομα έργα και μεταφέρθηκαν σε έναν ενιαίο κύλινδρο, αλλά η πρώτη εξωβιβλική μαρτυρία για τους Δώδεκα ως συλλογή εμφανίζεται γύρω στο 190 π.Χ. στα γραπτά του Ιησού του Σειράχ. Επιπλέον, ευρήματα από τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας δείχνουν ότι η σύγχρονη σειρά του Τανάκ –που πιθανώς περιλάμβανε και τους Δώδεκα– είχε ήδη καθιερωθεί μέχρι το 150 π.Χ.

Πιστεύεται ότι αρχικά συγκεντρώθηκαν οι πρώτοι έξι και αργότερα προστέθηκαν οι επόμενοι έξι· οι δύο ομάδες φαίνεται να αλληλοσυμπληρώνονται, με τους Ωσηέ έως Μιχαία να θέτουν το ζήτημα της ανομίας και τους Ναούμ έως Μαλαχία να προτείνουν λύσεις.

Πολλοί, αλλά όχι όλοι, σύγχρονοι μελετητές συμφωνούν ότι η επεξεργασία που παρήγαγε το Βιβλίο των Δώδεκα έφθασε στην τελική της μορφή στην Ιερουσαλήμ κατά την Αχαιμενιδική περίοδο (538–332 π.Χ.), αν και υπάρχει διαφωνία για το αν αυτό συνέβη νωρίς ή αργά.

Η σύγκριση διαφορετικών αρχαίων χειρογράφων δείχνει ότι η σειρά των επιμέρους βιβλίων υπήρξε αρχικά ευμετάβλητη. Η διάταξη που υπάρχει στις σύγχρονες Βίβλους είναι περίπου χρονολογική.

Πρώτα έρχονται οι προφήτες που τοποθετούνται στην πρώιμη Ασσυριακή περίοδο: Ωσηέ, Αμώς, Οβδιού, Ιωνάς και Μιχαίας· ο Ιωήλ είναι αχρονολόγητος, πιθανώς όμως τοποθετήθηκε πριν από τον Αμώς επειδή τμήμα στίχου στο τέλος του Ιωήλ (3:16 [4:16 στα εβραϊκά]) και ένα στην αρχή του Αμώς (1:2) είναι πανομοιότυπα. Επίσης, τόσο στον Αμώς (4:9 και 7:1–3) όσο και στον Ιωήλ υπάρχει περιγραφή επιδρομής ακρίδων.

Ακολουθούν οι προφήτες της ύστερης Ασσυριακής περιόδου: Ναούμ, Αββακούμ και Σοφονίας.

Τελευταίοι έρχονται όσοι τοποθετούνται στην Περσική περίοδο: Αγγαίος, Ζαχαρίας και Μαλαχίας, αν και ορισμένοι μελετητές χρονολογούν τον «Δεύτερο Ζαχαρία» στην Ελληνιστική εποχή.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η χρονολογία δεν ήταν ο μόνος παράγοντας· «φαίνεται ότι μια εμφατική εστίαση στην Ιερουσαλήμ και την Ιουδαία ήταν επίσης βασική μέριμνα». Για παράδειγμα, ο Οβδιού θεωρείται γενικά ότι αντανακλά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 586 π.Χ. και συνεπώς θα ταίριαζε αργότερα σε μια καθαρά χρονολογική σειρά.

Στην Εβραϊκή Βίβλο, αυτά τα έργα υπολογίζονται ως μία ανθολογία. Τα βιβλία εμφανίζονται με την ίδια σειρά στις Εβραϊκές, Προτεσταντικές και Καθολικές Βίβλους, αλλά στις Ανατολικές Ορθόδοξες Χριστιανικές Βίβλους ταξινομούνται σύμφωνα με τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα. Τα βιβλία βρίσκονται σε κατά προσέγγιση χρονολογική σειρά, σύμφωνα με ρητές δηλώσεις που υπάρχουν μέσα στα ίδια τα κείμενα.

Τα δώδεκα βιβλία είναι:

Σειρά	Ορθόδοξη σειρά	Βιβλίο	Παραδοσιακή χρονολόγηση
1	1	Ωσηέ (Osee)	8ος αι. π.Χ. (πριν την πτώση του Βόρειου Βασιλείου)
2	4	Ιωήλ	αβέβαιη
3	2	Αμώς	8ος αι. π.Χ. (πριν την πτώση του Βόρειου Βασιλείου)
4	5	Οβδιού (Abdias)	αβέβαιη (9ος ή 6ος αι. π.Χ.)
5	6	Ιωνάς (Jonas)	αβέβαιη (8ος αι. π.Χ. ή μετά την εξορία)
6	3	Μιχαίας (Micheas)	8ος αι. π.Χ. (πριν την πτώση του Βόρειου Βασιλείου)
7	7	Ναούμ (Naum)	7ος αι. π.Χ. (πριν την πτώση του Νότιου Βασιλείου)
8	8	Αββακούμ (Habacuc)	7ος αι. π.Χ. (πριν την πτώση του Νότιου Βασιλείου)
9	9	Σοφονίας (Sophanias)	7ος αι. π.Χ. (πριν την πτώση του Νότιου Βασιλείου)
10	10	Αγγαίος (Aggeus)	6ος αι. π.Χ. (μετά την επιστροφή από την εξορία)
11	11	Ζαχαρίας (Zacharias)	6ος αι. π.Χ. (μετά την επιστροφή από την εξορία)
12	12	Μαλαχίας (Malachias)	5ος αι. π.Χ. (μετά την επιστροφή από την εξορία)

Ακαδημαϊκές συζητήσεις

Στον 21ο αιώνα, «οι ισχυρισμοί για επιρροές ή απαρχές από την Περσική περίοδο έχουν πολλαπλασιαστεί».

Στο πρόσφατο Oxford Handbook of the Minor Prophets, ο Jason Radine συνοψίζει τη σύγχρονη «Περσική Στροφή» (Persian Turn) στις μελέτες για τους Μικρούς Προφήτες. Ο όρος αναφέρεται στη διαμορφούμενη τάση να χρονολογείται μεγάλο μέρος της συγγραφής και επεξεργασίας των Μικρών Προφητών στην Περσική περίοδο (539–323 π.Χ.).

Αυτή η τάση βασίζεται σε παλαιότερες θεωρίες, όπως η Υπόθεση Graf–Wellhausen, σύμφωνα με την οποία τμήματα της Πεντατεύχου, ιδίως τα «Ιερατικά» κείμενα, προέρχονται από την Περσική περίοδο. Επίσης, η άποψη του Σπινοζα (17ος αιώνας) ότι ο Έσδρας συνέγραψε μεγάλα μέρη της Εβραϊκής Βίβλου συνέβαλε σε αυτή τη θεώρηση.

Το ρεύμα αυτό ενισχύθηκε καθώς ολοένα περισσότεροι μελετητές υποστηρίζουν ότι πολλά προφητικά βιβλία —που παλαιότερα θεωρούνταν ότι προέρχονταν από πολύ πρώιμες εποχές— πιθανότατα τελικοποιήθηκαν ή επεξεργάστηκαν σε μεγάλο βαθμό κατά την Περσική περίοδο. Ερευνητές όπως ο Reinhard Kratz διακρίνουν ανάμεσα στους αρχικούς χρησμούς των αρχαίων προφητών και στα μεταγενέστερα λογοτεχνικά έργα που τους αποδίδονται και τα οποία αντανακλούν τη γραμματειακή εργασία μεταγενέστερων συντακτών.

Ωστόσο, αυτή η θεωρία έχει και αντιπάλους. Για παράδειγμα, ο Heath Dewrell υποστηρίζει ότι πολλά λογοτεχνικά χαρακτηριστικά του Βιβλίου του Ωσηέ απαντώνται και σε Νεοασσυριακές προφητείες. Εφόσον αυτά τα κείμενα γράφτηκαν κοντά στην εποχή του Ωσηέ και δεν υπέστησαν ουσιαστική ύστερη επεξεργασία, ο Dewrell θεωρεί απίθανο ότι το βιβλικό κείμενο υπέστη μεγάλες αλλαγές.

Αν και η χρονολόγηση κειμένων στην Περσική περίοδο είναι εύλογη για βιβλία όπως του Αγγαίου και του Ζαχαρία (που αναφέρουν ρητά την εποχή αυτή), οι μελετητές προειδοποιούν ότι η υπεραπλούστευση είναι επικίνδυνη. Ο Radine υποστηρίζει ότι η υπερβολική απόδοση βιβλικού υλικού στην Περσική περίοδο κινδυνεύει να συγκαλύψει τη μακροχρόνια και πολύπλοκη ανάπτυξη της βιβλικής γραμματείας. Ειδικά η ποικιλότητα θεμάτων, ύφους και θεολογικών προσεγγίσεων στους Μικρούς Προφήτες δείχνει ότι η διαμόρφωσή τους εκτείνεται σε πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Ο μελετητής Ehud Ben Zvi προτείνει ότι μεγάλο μέρος του βιβλικού υλικού της Περσικής περιόδου παράχθηκε μέσα στη σχετικά μικρή και διασυνδεδεμένη κοινότητα της Ιερουσαλήμ, όπου οι γραφείς γνώριζαν το έργο ο ένας του άλλου. Αυτή η άποψη τονίζει τη σημασία της κατανόησης του ιστορικού και πολιτισμικού πλαισίου μέσα στο οποίο σχηματίστηκαν τα κείμενα. Ωστόσο, ο Radine αντιτείνει ότι αυτή η προσέγγιση μπορεί να υποτιμήσει προγενέστερο υλικό που προϋπήρχε αλλά ενσωματώθηκε ή επεξεργάστηκε αργότερα.

Χριστιανική τιμή

Στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, οι δώδεκα μικροί προφήτες διαβάζονται στο Τριδεντινό Βρεβιάριο κατά την τέταρτη και πέμπτη εβδομάδα του Νοεμβρίου, δηλαδή τις δύο τελευταίες εβδομάδες του λειτουργικού έτους πριν από την Έλευση (Αββατόριο).

Στο σύγχρονο Λεξιόνάριο, το Έτος Α’: Αγγαίος, Ζαχαρίας, Ιωνάς, Μαλαχίας και Ιωήλ διαβάζονται στις εβδομάδες 25–27 του «Κοινού Χρόνου». Στο Έτος Β’: Αμώς, Ωσηέ και Μιχαίας διαβάζονται στις εβδομάδες 14–16.

Στο δίχρονο κύκλο του Office of Readings της Λειτουργίας των Ωρών:

Έτος 1: Μιχαίας 4 και 7 διαβάζονται στην τρίτη εβδομάδα της Προσδοκίας· Αμώς, Ωσηέ, Μιχαίας, Σοφονίας, Ναούμ και Αββακούμ στις εβδομάδες 22–29 του Κοινού Χρόνου.

Έτος 2: Αγγαίος και Ζαχαρίας 1–8 στις εβδομάδες 11–12· Οβδιού, Ιωήλ, Μαλαχίας, Ιωνάς και Ζαχαρίας 9–14 στην εβδομάδα 18.