Όσιοι Ιωνάς, Μάρκος και Βάσσα, 29 Μαρτίου
Οι Άγιοι Μάρκος, Ιωνάς και Βάσσα τιμώνται ως οι ιδρυτές της Μονής των Σπηλαίων του Πσκοφ.
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι ερημίτες μοναχοί στον ρεύμα Καμενέτς, στις φυσικές σπηλιές του λόφου, τον οποίο οι ντόπιοι αποκαλούσαν «ο ιερός λόφος». Το Χρονικό της μονής παρουσιάζει μια αφήγηση αυτοπτών μαρτύρων, κυνηγών-παγιδευτών από το Ίζμπορσκ με το προσωνύμιο Σελίσι: «Ήρθαμε με τον πατέρα μας στον απομακρυσμένο λόφο, όπου βρίσκεται τώρα η εκκλησία της Θεοτόκου, και ακούσαμε κάτι που έμοιαζε με εκκλησιαστική ψαλμωδία. Έψελναν αρμονικά και ευλαβικά, αλλά οι ψάλτες δεν φαίνονταν και ο αέρας ήταν γεμάτος με το άρωμα του λιβανιού.»
Από τους πρώτους Γέροντες της Μονής των Σπηλαίων του Πσκοφ, μόνο ο Μάρκος είναι γνωστός ονομαστικά, ο οποίος λέγεται ότι ήρθε από τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου. Το Χρονικό αναφέρει γι' αυτόν: «Στην αρχή, κάποιος Γέροντας ζούσε στον Καμενέτς, κοντά στη σπηλιά. Κάποιοι ψαράδες τον είδαν κοντά στους τρεις βράχους πάνω από τη σπηλιά της εκκλησίας της Υπεραγίας Θεοτόκου, αλλά δεν μπόρεσαν να ανακαλύψουν ποιος ήταν, από πού καταγόταν, πώς και από πού ήρθε σε αυτό το μέρος, πόσο καιρό έμεινε εκεί ή πώς πέθανε.»
Ο δεύτερος ηγούμενος της Μονής των Σπηλαίων του Πσκοφ αναφέρεται ως Γέροντας Μάρκος στο Συνοδικόν της μονής. Ο Άγιος Κορνήλιος (20 Φεβρουαρίου) αμφισβήτησε την αυθεντικότητα αυτής της επιγραφής και διέταξε να αφαιρεθεί το όνομα από το Συνοδικόν. Ξαφνικά αρρώστησε βαριά και του αποκαλύφθηκε ότι αυτό ήταν η τιμωρία του για τη διαγραφή του ονόματος του Αγίου Μάρκου από τα δίπτυχα της μονής.
Αφού ζήτησε συγχώρεση στον τάφο του Γέροντα Μάρκου, ο Άγιος Κορνήλιος αποκατέστησε το όνομά του. Όταν η Σπηλαιώδης Εκκλησία της Κοίμησης της Υπεραγίας Θεοτόκου ανασκάφηκε και οι ταφικές σπηλιές επεκτάθηκαν, ο ηγούμενος Δωρόθεος βρήκε τον τάφο του Αγίου Μάρκου σε κατάσταση εγκατάλειψης, αλλά τα λείψανά του και τα ενδύματά του ήταν άθικτα.
Το έτος 1472, ο χωρικός Ιβάν Ντεμέντιεφ έκοψε το δάσος στον λόφο. Ένα από τα κομμένα δέντρα κύλησε κάτω από τον λόφο, ξεριζώνοντας ένα άλλο δέντρο από το έδαφος. Η κατολίσθηση αποκάλυψε την είσοδο μιας σπηλιάς, πάνω από την οποία υπήρχε η επιγραφή: «Η σπηλιά που κατασκευάστηκε από τον Θεό». (Υπάρχει παράδοση ότι ο Άγιος Βαρλαάμ, ένας διά Χριστόν σαλός, επισκεπτόταν συχνά τη σπηλιά και διέγραφε αυτή την επιγραφή, αλλά εκείνη εμφανιζόταν ξανά θαυματουργικά κάθε φορά).
Ο ιερέας Ιωάννης (με το προσωνύμιο «Σέστνικ», δηλαδή «νεοφερμένος») ήρθε σε αυτό το ιερό μέρος, όπου προσεύχονταν οι πρώτοι ασκητές. Ήταν γηγενής των «Μοσχοβίτικων χωρών» και υπηρετούσε ως ιερέας στο Γιούριεβ (σημερινό Τάρτου) σε μια «ορθόδοξη εκκλησία, που ιδρύθηκε από ανθρώπους από το Πσκοφ» και ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο και στον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο. Ο ίδιος και ο ιερέας Ισίδωρος παρείχαν πνευματική καθοδήγηση στους Ρώσους που ζούσαν εκεί. Ο πατέρας Ιωάννης είχε επίσης σύζυγο, τη Μαρία, και δύο γιους.
Το 1470, ο πατέρας Ιωάννης αναγκάστηκε να φύγει στο Πσκοφ με την οικογένειά του λόγω των διωγμών από τους Γερμανούς Καθολικούς, που εκτελούσαν Ορθόδοξους ιερείς. Όταν έμαθε για τον μαρτυρικό θάνατο του Αγίου Ισιδώρου (8 Ιανουαρίου), αποφάσισε να εγκατασταθεί στη νεοανακαλυφθείσα «σπηλιά που κατασκευάστηκε από τον Θεό» γύρω στο 1470, ώστε εκεί, στα σύνορα με τους Λιβόνιους, να ιδρύσει ένα μοναστήρι ως προπύργιο της Ορθοδοξίας. Εν τω μεταξύ, άφησε τη σύζυγό του και τους γιους του στο σπίτι του Ιβάν Ντεμέντιεφ, ενώ ο ίδιος άρχισε να χτίζει μια εκκλησία στο βουνό δυτικά της σπηλιάς.
Σύντομα, η σύζυγός του αρρώστησε και πέθανε αφού έλαβε το μοναχικό όνομα Βάσσα. Η αγιότητά της αποκαλύφθηκε αμέσως μετά τον θάνατό της. Ο σύζυγός της και ο πνευματικός της πατέρας την έθαψαν στον τοίχο της «σπηλιάς που κατασκευάστηκε από τον Θεό», αλλά τη νύχτα το φέρετρό της αναδύθηκε από το έδαφος από μια αόρατη θεϊκή δύναμη.
Ο πατέρας Ιωάννης και ο πνευματικός της Βάσσας αναστατώθηκαν, πιστεύοντας ότι αυτό συνέβη επειδή δεν είχαν τελέσει ολόκληρη την ακολουθία των κεκοιμημένων. Έτσι, τέλεσαν ξανά την εξόδιο ακολουθία και την έθαψαν εκ νέου. Το πρωί, όμως, βρέθηκε πάλι πάνω από το έδαφος. Τότε κατάλαβαν ότι ήταν ένα σημείο από τον Θεό, κι έτσι έσκαψαν τον τάφο της Βάσσας στην αριστερή πλευρά της σπηλιάς. Συγκλονισμένος από το θαύμα, ο Ιωάννης έγινε μοναχός με το όνομα Ιωνάς και αφιερώθηκε ακόμη περισσότερο στους πνευματικούς αγώνες.
Άνοιξε την εκκλησία της σπηλιάς και έχτισε δύο κελλιά πάνω σε κολώνες, και στη συνέχεια ζήτησε από τον κλήρο του Καθεδρικού Ναού της Τριάδας του Πσκώφ να την αγιάσει, αλλά αυτοί αποφάσισαν να μην το κάνουν εκείνη τη στιγμή «εξαιτίας της ασυνήθιστης θέσης της». Τότε ο Άγιος Ιωνάς ζήτησε την ευλογία του Αρχιεπισκόπου Θεοφίλου του Νόβγκοροντ.
Στις 15 Αυγούστου 1473 η εκκλησία της σπηλιάς αγιάστηκε προς τιμήν της Κοιμήσεως της Παναγίας. Κατά την αγίαση, έγινε θαύμα από την εικόνα της Κοιμήσεως της Παναγίας: μια τυφλή γυναίκα «που στάλθηκε από τον φιλάνθρωπο Θεό, αρχίζοντας τα μεγάλα Του δώρα στην Πάναγνη Μητέρα Του» απέκτησε το φως της όρασης. (Αυτή η εικόνα, την οποία αποκαλούν την «παλαιά» για να τη διακρίνουν από άλλη θαυματουργή εικόνα της Κοιμήσεως της Παναγίας με σκηνές της ζωής της γύρω από τα όρια, ζωγραφίστηκε γύρω στο 1421 από τον εικονογράφο του Πσκώφ, Αλέξιο Μάλι, και φυλάσσεται τώρα στο ιερό της Εκκλησίας της Κοιμήσεως. Η εικόνα με τις σκηνές γύρω από το όριο είναι η προστάτιδα εικόνα της εκκλησίας της σπηλιάς.)
Η ημερομηνία της αγίαςσης της εκκλησίας της σπηλιάς θεωρείται η επίσημη ημερομηνία ίδρυσης της Μονής Σπηλαίου του Πσκώφ. Ο Άγιος Ιωνάς εργάστηκε στη Μονή Σπηλαίου του Πσκώφ μέχρι το 1480, και στη συνέχεια αποκοιμήθηκε ειρηνικά στον Κύριο. Μετά το θάνατό του ανακάλυψαν πάνω στο σώμα του έναν θώρακα αλυσίδας. Αυτός κρεμάστηκε πάνω από τον τάφο του ως σημάδι της κρυφής του ασκητικότητας, αλλά κλάπηκε κατά τη διάρκεια γερμανικής επιδρομής.
Λειτουργικά κείμενα
Τροπάριον — Ήχος 8
Δια πλημμυρίδος δακρύων την έρημον εύθηρας, / και της του Θεού επιθυμίας καρπούς άφθονους εκτήσω. / Δια της λαμπρότητος των θαυμάτων πανταχού τον κόσμον ηγίασας! / Όσιοι πάτερες ημών Μάρκε, Ιωνά, και Βάσσα, πρεσβεύσατε Χριστώ τω Θεώ, σώσοντας τας ψυχάς ημών!
