Όσιος Κλεόπας εκ Ρωσίας, 9 Μαρτίου
Ο μοναχικός βίος του οσίου Γέροντος Κλεόπα ξεκίνησε στη Μολδοβλαχία. Ωστόσο, σημαντικό μέρος της μοναχικής του ζωής το πέρασε στα μοναστήρια του Αγίου Όρους. Εκεί, σύμφωνα με τον όσιο Μακάριο της Όπτινα, ήρθε σε στενή πνευματική σχέση με τον όσιο Παΐσιο Βελιτσκόφσκι και έγινε ένας από τους στενότερους μαθητές και συνεργάτες του.
Αργότερα, ο όσιος Γέροντας Κλεόπας μεταφέρθηκε στα εδάφη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και το 1760 εξελέγη από την αδελφότητα ηγούμενος της Βεντενσκής ερήμου της Νήσου. Αυτό οφειλόταν στην υψηλή πνευματική ζωή του και στην προσήλωσή του στην πατερική διδασκαλία.
Ο βασικός πνευματικός κανόνας του οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκι και των συνεργατών του ήταν η απαρέγκλιτη τήρηση της διδασκαλίας των Αγίων Πατέρων. Αυτή η προσήλωση εξηγεί και το πνευματικό ανάστημα του Γέροντος Κλεόπα. Όπως έγραψε ο άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ: «Όποιος καθοδηγείται από τα συγγράμματα των Αγίων Πατέρων έχει αναμφίβολα καθοδηγητή το Άγιο Πνεύμα».
Ο Γέροντας Κλεόπας εισήγαγε στη Βεντενσκή έρημο μοναστικό τυπικό βασισμένο στους κανόνες των μοναστηριών του Αγίου Όρους. Όλη η κοινοβιακή, λειτουργική και καθημερινή ζωή της μονής οργανώθηκε σύμφωνα με το αγιορείτικο πρότυπο. Το τυπικό περιελάμβανε αυστηρό κοινοβιακό βίο, εκτεταμένες ακολουθίες με ολονύκτιες αγρυπνίες διάρκειας περίπου 7 ωρών, καθώς και καθημερινό μοναχικό κανόνα με εκατοντάδες γονυκλισίες.
Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Θεοφάνη, ο Γέροντας Κλεόπας ζούσε με αυστηρή ασκητικότητα, δίνοντας μεγάλη σημασία στη νηστεία, την αγρυπνία και την προσευχή. Ωστόσο, όπως οι Άγιοι Πατέρες, δεν τα θεωρούσε αυτοσκοπό, αλλά μέσα για την απόκτηση των ευαγγελικών αρετών – ταπείνωση, πραότητα, εγρήγορση και αγάπη.
Μία από τις πιο αξιοσημείωτες διδαχές του ήταν: «Το να βάζεις πέτρα στο κεφάλι σου, να νηστεύεις και να κοιμάσαι στη γη είναι μάταιο. Ο Χριστός είπε: “Μάθετε απ’ εμού, ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία” (Ματθ. 11:29) και όχι ότι θα μας δώσει θαύματα και οράματα». Ο όσιος Αμβρόσιος της Όπτινα σχολίαζε ότι «η έλλειψη αγάπης προς τον πλησίον είναι αυτή που θα καταδικάσει τους αμαρτωλούς στην Τελική Κρίση, ενώ οι δίκαιοι θα δικαιωθούν λόγω της αγάπης τους».
Στη ζωή του ο Γέροντας Κλεόπας εφάρμοζε το Ευαγγέλιο με αξιοσημείωτη πραότητα και ανεξικακία. Όταν κάποτε ξυλοκοπήθηκε από στρατιώτη, παρακάλεσε τον αξιωματικό να μην τον τιμωρήσει, θεωρώντας ότι ο ίδιος έφταιγε επειδή προηγουμένως είχε πέσει σε κενοδοξία και τιμωρήθηκε από τον Θεό.
Η πνευματική καθοδήγησή του χαρακτηριζόταν από βαθιά ταπείνωση. Φοβόταν τη δόξα των ανθρώπων και απέφευγε τις τιμές. Αρνήθηκε να επιβιβαστεί στην πολυτελή άμαξα του πρίγκιπα Ποτέμκιν και κρύφτηκε όταν προσκλήθηκε στην αυλή της αυτοκράτειρας. Θεωρούσε τον εαυτό του αμαρτωλό και προέτρεπε τους μοναχούς να πηγαίνουν στο Άγιον Όρος και τη Μολδαβία για να διδαχθούν από πιο έμπειρους πνευματικούς πατέρες.
Ο μεγαλύτερος πνευματικός του θησαυρός ήταν η νοερά προσευχή. Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Θεοφάνη, «ήταν πάντοτε σε προσευχή». Διέθετε επίσης το χάρισμα της δακρύβρεκτης προσευχής, όπως σημείωνε ο άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ: «Το αδιάλειπτο πένθος για τις αμαρτίες είναι σημάδι αγιασμένης ψυχής».
Δύο φορές, το 1765 και το 1770, ο Γέροντας Κλεόπας εγκατέλειψε ξαφνικά το μοναστήρι αναζητώντας ησυχαστική ζωή, αλλά επέστρεφε κατόπιν παρακλήσεων των μοναχών. Το 1768, ο ακαδημαϊκός Π.Σ. Πάλλας, επισκεπτόμενος την έρημο στο πλαίσιο αποστολής της Μεγάλης Αικατερίνης, κατέγραψε την ομορφιά της τοποθεσίας της μονής.
Ο όσιος Κλεόπας είχε προορατικό χάρισμα. Προείπε τη μελλοντική πορεία του επισκόπου Σιλβέστρου Περιασλάβλ και προέβλεψε την ημέρα του θανάτου του. Είπε στον μαθητή του Ιγνάτιο ότι θα τον διαδεχόταν ως ηγούμενος και αργότερα θα γινόταν αρχιμανδρίτης, προφητεία που επαληθεύτηκε πλήρως.
Η αγιότητά του αναγνωρίστηκε από πολλούς. Ο επίσκοπος Σιλβέστρου ανέφερε στον πρίγκιπα Ποτέμκιν ότι υπήρχαν και στη Ρωσία μεγάλοι γέροντες όπως ο Παΐσιος Βελιτσκόφσκι, αναφέροντας ως παράδειγμα τον όσιο Κλεόπα. Ο αρχιμανδρίτης Θεοφάνης τον τοποθετούσε στο ίδιο επίπεδο με τον άγιο Τύχωνα Ζαντόνσκι και τον όσιο Θεόδωρο Σανάξαρσκι, αποκαλώντας τον «μεγάλο στάρετς» και «θαυματουργό».
Η επιρροή του επεκτάθηκε πέρα από το μοναστήρι. Στη Μόσχα, όπου ήταν γνωστός, το μοναστήρι στηριζόταν κυρίως από δωρεές Μοσχοβιτών. Η οικογένεια των πριγκίπων Προζόροφσκι είχε στενή σχέση με τη Βεντενσκή έρημο. Ένας από τους απογόνους τους, 14 χρόνια μετά την κοίμηση του οσίου Κλεόπα, αποκάλυψε και κατέστρεψε μασονική συνωμοσία στη Ρωσία.
Οι μαθητές του διατήρησαν την κληρονομιά του. Ο Ιγνάτιος, αφού έγινε ηγούμενος σε διάφορα μοναστήρια, ακολούθησε το τυπικό της Βεντενσκής ερήμου. Ο αρχιμανδρίτης Θεοφάνης, αφού ασκήθηκε στην αυστηρή Σανάξαρ, αποδέχτηκε επίσης τη μοναχική παράδοση του οσίου Κλεόπα.
Έτσι, η πνευματική του παρακαταθήκη συνεχίστηκε, επηρεάζοντας τις ρωσικές μονές και τη ρωσική ορθόδοξη πνευματικότητα.
