Γιατί βάφουμε κόκκινα αυγά το Πάσχα

Η ιστορία του κόκκινου αβγού Τα κόκκινα ή διακοσμημένα αβγά τα συναντάμε πριν από τα χρόνια του Χριστού, στην αρχαία Ρώμη, την Κίνα, την Γαλιλαία, την Περσία και την Αίγυπτο, όπου μοιράζονται σε ανοιξιάτικες γιορτές αφού -μαζί με τα κουνέλια- αποτελούσαν αρχαίο σύμβολο γονιμότητας, άξιο λατρείας και σεβασμού.

Η πρακτική της διακόσμησης κελύφους αυγών είναι αρκετά αρχαία, με διακοσμημένα, χαραγμένα αυγά στρουθοκαμήλου που βρέθηκαν στην Αφρική και είναι 60.000 ετών. Στην προδυναστική περίοδο της Αιγύπτου και στους πρώιμους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας και της Κρήτης, τα αυγά συνδέονταν με το θάνατο και την αναγέννηση, καθώς και με τη βασιλεία, με διακοσμημένα αυγά στρουθοκαμήλου και αναπαραστάσεις αυγών στρουθοκαμήλου σε χρυσό και ασήμι, τοποθετούνταν συνήθως στο τάφοι των αρχαίων Σουμερίων και Αιγυπτίων ήδη πριν από 5.000 χρόνια. Αυτές οι πολιτιστικές σχέσεις μπορεί να έχουν επηρεάσει τους πρώιμους χριστιανικούς και ισλαμικούς πολιτισμούς σε αυτές τις περιοχές, καθώς και μέσω εμπορικών, θρησκευτικών και πολιτικών δεσμών από εκείνες τις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο.

Αρκετές πηγές λένε ότι η παλαιότερη αναφορά στην πραγματική κατανάλωση αυγών είναι σε σχολιασμό που γράφτηκε από τον Ραβίνο Moses Isserles (1520-1572) σχετικά με τον κώδικα του εβραϊκού νόμου που ονομάζεται "Shulchan Aruch": "Σε ορισμένα μέρη είναι συνηθισμένο να τρώμε ως μέρος του γεύματος, αυγά.»

Ο Isserles δεν ήξερε πώς προέκυψε το έθιμο, αλλά έδωσε στους αναγνώστες του δύο θεωρίες. Είτε τα αυγά συμβολίζουν το πένθος για την καταστροφή του Ναού στην Ιερουσαλήμ. ή είναι μια συμβολική αναπαράσταση της πασχαλινής θυσίας, η οποία διακόπηκε με την καταστροφή του Ναού από τους Ρωμαίους το 70 μ.Χ.

Το γεγονός ότι ο ραβίνος Isserles συζητούσε για την κατάποση του αυγού επιβεβαιώνει ότι το έθιμο να τα καταναλώνουν το Πάσχα υπήρχε στην κεντρική Ευρώπη τον 16ο αιώνα και πιθανότατα εξαπλώθηκε από εκεί.

Το αυγό υπήρχε στο πασχαλινό τραπέζι αιώνες πριν από το Isserles. Απλώς εξυπηρετούσε διαφορετικό σκοπό.

Ένα θέμα έντονης ραβινικής συζήτησης αφορούσε πόση μάτσα και πικρό βότανο πρέπει να φάει κανείς το Πάσχα. Η τυπική απάντηση είναι "kaza'it" - η ποσότητα που ισοδυναμεί με μια ελιά.

Αυτή φαίνεται να είναι μια αρκετά ακριβής και τελική απάντηση, αλλά για οποιονδήποτε λόγο, οι ραβίνοι συζητούσαν αυτό το θέμα για αιώνες. Κατέληξαν σε ένα σωρό διαφορετικές απαντήσεις – αλλά συνήθως χρησιμοποιούσαν τον όγκο ενός αυγού ως τυπικό μέτρο.

Ο Μαϊμωνίδης (1135-1204) είπε ότι η ποσότητα της υποχρεωτικής μάτσας και του πικρού βοτάνου ήταν λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο του αυγού. Ο Ραβίνος Shlomo ben Aderet (1235-1210) είπε ότι η ποσότητα πρέπει να είναι το ένα τέταρτο του όγκου ενός αυγού. Ο Ραβίνος Joseph Karo (1488-1575) υποστήριξε το μισό αυγό.

Ίσως, αρχικά, τα αυγά στο τραπέζι του Πάσχα ήταν εκεί ως μέτρο αναφοράς για τον όγκο και αργότερα τους δόθηκε αόριστο συμβολικό νόημα.

Στην Ελλάδα, τα αβγά αυτά βάφονται κατά κύριο λόγο κόκκινα (αν και δεν είναι ασυνήθιστη ποικιλία χρωμάτων ή και σχεδίων), ενώ σε άλλες χώρες τα αβγά βάφονται σε περισσότερα χρώματα, αρκετές φορές με περίτεχνα σχήματα.

Τα αβγά βάφονται παραδοσιακά τη Μεγάλη Πέμπτη και αρχίζουν να καταναλώνονται την Κυριακή του Πάσχα.

Γιατί όμως βάφουμε κόκκινα τα αυγά τη Μεγάλη Πέμπτη; Η απάντηση «κρύβεται» σε διάφορες εκδοχές, οι ερμηνείες που δίνονται είναι πολλές και διαφορετικές, όπως και οι συμβολισμοί.

Τα αβγά βάφονται την Μεγάλη Πέμπτη η οποία είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου, όπου ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το σώμα Του και το αίμα Του, έτοιμος να θυσιαστεί για να ελευθερώσει τον κόσμο από τα δεσμά της αμαρτίας.

Η χριστιανική παράδοση θέλει τα αυγά, σύμβολο της γονιμότητας και της έναρξης ενός νέου κύκλου ζωής, να βάφονται κόκκινα, γιατί συμβολίζουν το Αίμα του Χριστού.

Σύμφωνα με μία εκδοχή η Παναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς Του Υιού της, ικετεύοντάς τους να μην τον βασανίσουν. Όταν τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, τότε αυτά βάφηκαν κόκκινα.

Λένε ακόμα πως το αυγό συμβολίζει τον τάφο του Χριστού που ήταν ερμητικά κλειστός, όπως το περίβλημα του αυγού, αλλά έκρυβε μέσα του τη «Ζωή», αφού από αυτόν βγήκε ο Χριστός και αναστήθηκε.

Μία άλλη προσέγγιση συνδέει το κόκκινο χρώμα με τη Μαρία Μαγδαληνή. Όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας ενημερώθηκε για την Ανάσταση του Χριστού, θεώρησε τόσο απίθανο το γεγονός, "όσο και το να βαφτούν τα αυγά κόκκινα". Η Μαρία Μαγδαληνή τότε, χρωμάτισε μερικά αυγά κόκκινα και του τα πήγε για να του επιβεβαιώσει το γεγονός.

Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, η Μαρία η Μαγδαληνή πήγε στον Τιβέριο Καίσαρα και του ανακοίνωσε ότι αναστήθηκε ο Χριστός. Εκείνη την ώρα κάποιος κρατούσε δίπλα από τον Αυτοκράτορα ένα καλάθι αυγά. Ο Τιβέριος Καίσαρας, είπε στην Μαρία Μαγδαληνή ότι, εάν αυτό που λέει, είναι αλήθεια, τότε τα αυγά, από άσπρα που είναι, να γίνουν κόκκινα. Όπερ και εγένετο.

Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος και η μητέρα του Αγία Ελένη, στην επίσημη τελετή που γινόταν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, προσέφεραν κόκκινα αυγά. Οι εκλεκτοί καλεσμένοι τσούγκριζαν τα αυγά με τον αυτοκράτορα και τη βασιλομήτορα και στη συνέχεια γευμάτιζαν.

Ωστόσο, αυτές είναι οι Χριστιανικές εκδοχές που συνοδεύουν τις ρίζες του εθίμου που «θέλει» τα αυγά να βάφονται κόκκινα. Tα αυγά, σύμβολο γέννησης, έχουν συνδυαστεί με παγανιστικές παραδόσεις και γιορτές της Άνοιξης, τα οποία παραπέμπουν στην αναγέννηση της ζωής μετά το χειμώνα.

Πολλοί λαογράφοι εκτιμούν ότι το έθιμο του αυγού έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο και την Περσία, όπου φίλοι και συγγενείς αντάλλαζαν αυγά κάθε εαρινή ισημερία.

Σύμφωνα με το Ακαδημαϊκό Έντυπο Folklore, τα αυγά σε όλο τον κόσμο συμβολίζουν τη ζωή και την αναγέννηση. Εμφανίζονται σε κάθε σημαντική στιγμή της ανθρώπινης ζωής. Είτε πρόκειται για γέννηση, είτε για γάμο, είτε για την ανέγερση νέου σπιτιού, στην αρρώστια και στο θάνατο. Στην αρχαιότητα έθαβαν αυγά μαζί με το νεκρό. Τα αυγά προσφέρονται ως δώρο και αποτελούν διακόσμηση σε κάθε εορταστική περίπτωση.

Κατά την προ χριστιανική περίοδο, τα αυγά χρησιμοποιήθηκαν για μαντικούς σκοπούς για να προβλέψουν το μέλλον. Για την ιστορία πάντως αναφέρουμε ότι ο Βασιλιάς Edward I της Αγγλίας, το 13ο αιώνα, παρήγγειλε 450 αυγά και ζήτησε να χρωματιστούν και να διακοσμηθούν με χρυσό, τα οποία προσέφερε στη συνέχεια ως πασχαλινά δώρα στους αγαπημένους του.

Τσούγκρισμα των αβγών

Πριν φάμε τα κόκκινα αβγά το βράδυ της Ανάστασης ή την Κυριακή του Πάσχα ο καθένας διαλέγει το αβγό του και το τσουγκρίζει με το αβγό ή τα αβγά των άλλων. Όποιος έχει το πιο δυνατό αυγό και δεν του σπάσει, συνεχίζει την «αβγομαχία» με τον επόμενο κ.ο.κ. Κάθε φορά που τσουγκρίζουμε το αυγό μας λέμε τη φράση «Χριστός Ανέστη» και παίρνουμε την απάντηση «Αληθώς ο Κύριος». Tο τσούγκρισμα των πασχαλινών αβγών συμβολίζει την Aνάσταση του Xριστού μιας και το αβγό συμβολίζει τη ζωή και τη δημιουργία που κλείνει μέσα του τη ζωή. Καθώς όταν σπάει το κέλυφος του αβγού γεννιέται μια ζωή, έτσι και το πασχαλινό αβγό συμβολίζει το «σπάσιμο» του τάφου του Xριστού και την Aνάστασή Tου.