Άγιος Ευθύμιος Αρχιεπίσκοπος Τυρνόβου, 20 Ιανουαρίου
Ο Άγιος Ευθύμιος έζησε μεταξύ 14ου και 15ου αιώνα μ.Χ. στη Βουλγαρία. Γεννήθηκε περί το 1325-1330 μ.Χ. στην τότε Βουλγαρική πρωτεύουσα Τύρνοβο από ευγενή οικογένεια, ίσως εκείνη των Καμπλάκ. Είχε την τύχη να έχει εκείνον που θα ήταν ο καλός του βιογράφος, έναν από την οικογένειά του, τον Γρηγόριο Καμπλάκ, που μετέπειτα έγινε Μητροπολίτης του Κιέβου και έλαβε μέρος στη Σύνοδο της Κοστάντζας (1414 - 1417 μ.Χ.).
Σε αρκετά νεαρή ηλικία έλαβε το μοναχικό σχήμα στη μονή της Παναγίας της Οδηγήτριας, στα προάστια της Βουλγαρικής πρωτεύουσας.
Το 1350 μ.Χ. εισήχθη στο μοναστήρι που είχε ιδρύσει ο Άγιος Θεοδόσιος του Τυρνόβου στο Καλιφάρεβο, το οποίο βρισκόταν στα ίδια περίχωρα. Από τον ίδιος τον Άγιο Θεοδόσιο εισάγεται στην πνευματική και ησυχαστική ζωή και προκόπτει κατά Χριστόν. Εκείνη την εποχή, ο Άγιος Θεοδόσιος, προφητεύοντας το μέλλον του υποτακτικού του, αποκαλύπτει ότι κάποια μέρα ο Άγιος Ευθύμιος θα δεθεί με αλυσίδες και θα σταλεί στην εξορία.
Το έτος 1363 μ.Χ., ο Άγιος Ευθύμιος συνόδεψε τον δάσκαλό του, μαζί με άλλους τρεις μαθητές, στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την κοίμηση του Αγίου Θεοδοσίου παρέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα στη μονή του Αγίου Ιωάννου του Στουδίτου, ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά και πνευματικά βυζαντινά κέντρα. Εκεί, πιθανότατα, συνέταξε την βιογραφία του Αγίου Θεοδοσίου, την οποία ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κάλλιστος αντέγραψε πιστά.
Το έτος 1365 μ.Χ. επισκέφθηκε το Άγιον Όρος. Αρχικά μετέβη στη Μεγίστη Λάυρα και στη συνέχεια στη μονή Ζωγράφου. Τότε ήταν που κατηγορήθηκε ενώπιον του αυτοκράτορα Ιωάννου του Ε’ του Παλαιολόγου (1341 - 1391 μ.Χ.), ότι δεν τηρούσε καθόλου την μοναχική υπόσχεση της ακτημοσύνης. Γι’ αυτό εξορίσθηκε και ξαναβρέθηκε στο Άγιον Όρος μόνο όταν ο αυτοκράτορας διαπίστωσε την αλήθεια μετά από ένα όραμα.
Περί το 1371 μ.Χ. ο Άγιος Ευθύμιος επέστρεψε στην πατρίδα του και ίδρυσε στην πρωτεύουσα τη μονή της Αγίας Τριάδος, που αναδείχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα ακτινοβολίας του σλαβικού πολιτισμού. Πράγματι, εκεί πραγματοποιήθηκε η ορθογραφική και γραμματική μεταρρύθμιση της γραφής, της επονομαζόμενης «ευθυμιανής», που οδήγησε σε μια γενική αναθεώρηση όλων των έργων που ήταν γραμμένα στα σλαβικά. Η μεταρρύθμιση του Αγίου Ευθυμίου, βασιζόμενη στην ενοποίηση της ορθογραφίας και στην πιστότητα στα αυθεντικά ελληνικά κείμενα, χαρακτήρισε τα λειτουργικά κείμενα ολόκληρου του σλαβο-ορθόδοξου κόσμου μέχρι τον Μέγα Πέτρο, ο οποίος εισήγαγε πιο σύγχρονους κανόνες.
Το έτος 1375 μ.Χ., με το θάνατο του Πατριάρχη Ιωακείμ, ο Άγιος Ευθύμιος εκλέγεται Πατριάρχης του Τύρνοβο. Από τον Πατριαρχικό θρόνο συνέχισε το έργο της αναθεωρήσεως των κειμένων, έγραψε επιστολές σε διάφορες προσωπικότητες του ορθόδοξου κόσμου, που απετέλεσαν ποιμαντικά και διδακτικά κείμενα, και συνέθεσε βίους Αγίων.
Ο Άγιος Ευθύμιος κοιμήθηκε με ειρήνη μεταξύ του 1402 – 1404 μ.Χ.
Βιογραφία
Ο Ευθύμιος Τυρνόβου γεννήθηκε μεταξύ 1325 και 1330 στην πρωτεύουσα του Β΄ Βουλγαρικού κράτους, το Τύρνοβο. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια που του επέτρεψε να λάβει φροντισμένη εκπαίδευση. Όχι πολύ αργότερα από την ολοκλήρωση των εγκύκλιων σπουδών του έγινε μοναχός σε κάποια από τις πολυάριθμες μονές που βρίσκονταν στην περιοχή του Τυρνόβου. Μαθήτευσε μέχρι το 1363 κοντά στον Θεοδόσιο Τυρνόβου και στη μονή του Κελιφάρεβο . Θα διακριθεί για τις οργανωτικές δυνατότητες γι΄ αυτό ο ηγούμενος Θεοδόσιος θα τον έχει στενό συνεργάτη του και θα τον συμπεριλάβει σε ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη.
Εκεί , μετά τον θάνατο του Θεοδοσίου, θα παραμείνει για ένα μόλις χρόνο. Παρά τη σύντομη διαμονή του θα έλθει σε στενότερη επαφή με την ομιλούμενη ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό, κάτι που είχε ξεκινήσει από την περίοδο άσκησής του στη μονή του Κελιφάρεβο. Τη βυζαντινή γραμματεία θα έχει τη δυνατότητα να μελετήσει στις μοναστικές βιβλιοθήκες του Αγίου Μάμαντος και της Μονής Στουδίου. Παράλληλα εξοικειώνεται με την λειτουργική ζωή της Βυζαντινής πρωτεύουσας.
Επτά χρόνια διήρκησε η παραμονή του στην Αθωνική Πολιτεία, από το 1364 μέχρι το 1371. Αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μονή Μεγίστης Λαύρας και μελέτησε τη βιβλιοθήκη της. Πολύ πιθανώς να γνώρισε και τον Φιλόθεο Κόκκινο. Στη συνέχεια μετακινήθηκε στον πύργο Σέλινα ο οποίος βρισκόταν κοντά στην Μονή Ζωγράφου αλλά και τις άλλες σλαβικές μονές. Η παραμονή του στο Άγιον Όρος θα είναι γόνιμη ως προς τις μελέτες του , και ως προς τη συνειδητοποίηση πως η σλαβική γλώσσα είχε εξελιχθεί. Η επτάχρονη παραμονή του θα κλείσει εκεί με κάτι δυσάρεστο για εκείνον: ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος θα τον εξορίσει-για σύντομο χρονικό διάστημα όμως- στη Λήμνο , για άγνωστη αιτία
Η επιστροφή του Ευθύμιου δεν ήταν άσχετη με τον θάνατο του πατριάρχη Τυρνόβου Θεοδοσίου Β΄το 1371 και την κένωση του θρόνου, καθώς υπήρχαν προοπτικές ανόδου του στον πατριαρχικό θρόνο. Θα περάσει για λίγο από την Κωνσταντινούπολη και θα καταλήξει στην πατρίδα του. Αρχικά επέλεξε να μείνει σε μία σπηλιά, αλλά η παρουσία πολλών θαυμαστών του που εξελίχθηκαν σε μαθητές του, οδήγησε στην ίδρυση του μοναστηριού της Αγίας Τριάδος. Με τη συμπαράσταση του πατριάρχη Τυρνόβου Ιωαννίκιου Β΄ και του τσάρου Ιωάννη Σισμάν παρήχθη ένα πολύ σημαντικό έργο από τη συγκεκριμένη μονή.
Μετά τον θάνατο του Ιωαννίκιου Β’ , το 1375 εξελέγη πατριάρχης Τυρνόβου. Η εκλογή του υπαγορεύθηκε από πολλούς λόγους, α) διέθετε κύρος οφειλόμενο στην πνευματικότητα και τη λογιοσύνη του. β) πολιτικούς: ως εκ τούτου ήταν το πιο κατάλληλο πρόσωπο για να διευθετήσει την ρίξη ανάμεσα στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και την Βουλγαρική Εκκλησία , που προέκυψε στα μέσα του 14ου αιώνα. Ο Ευθύμιος αποδείχθηκε πρόθυμος να δεχθεί τα αιτήματα του πατριάρχη Καλλίστου Α΄ που είχε διατυπώσει σε σχετική επιστολή του προς τη Βουλγαρική πλευρά μερικά χρόνια πιο πριν.
Πλούσιο ήταν και το ποιμαντικό του έργο το οποίο εκτεινόταν από την άσκηση φιλανθρωπίας μέχρι την αντιμετώπιση αιρεσιαρχών που δρούσαν την εποχή εκείνη στην Βουλγαρική πρωτεύουσα: επρόκειτο για τους Πιρόν και Φουντούλ που η διδασκαλία τους ήταν ένα κράμα Νεστοριανισμού, Βαρλααμιτισμού, Εικονομαχίας και μαγείας[6]. Με τα κηρύγματά του αλλά και θεσμικά (Συνοδική καταδίκη και εξορία τους) τους αντιμετώπισε επιτυχώς.
Το μεταρρυθμιστικό-ορθογραφικό του έργο
Ο Ευθύμιος από την εποχή ήδη που ήταν στο Άγιον Όρος και πλησίον των εκεί σλαβικών μονών συνειδητοποίησε την εξέλιξη της σλαβικής γλώσσας και τη διαφοροποίησή της από το Κυριλλομεθοδιανό πρότυπο:χαρακτηριζόταν από έλλειψη ενότητας και αποξένωση από τις ομιλούμενες Σλαβικές γλώσσες. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ο ίδιος θεμελιώνει αυτήν την προσπάθεια , αλλά το έργο του εντάσσεται σε μια ήδη εκδηλωμένη προσπάθεια από τις αρχές του 14ου αιώνα. Έτσι υπήρξε μεταρρυθμιστής της ορθογραφίας, του συντακτικού και του λεξιλογίου της . .
Το μεταρρυθμιστικό-λειτουργικό του έργο
Αναθεώρησε βασικά λειτουργικά βιβλία διορθώνοντας λάθη τους , ενώ ανανέωσε και το λειτουργικό τυπικό. Η αναθεώρηση των λειτουργικών βιβλίων εκκινούσε από την πεποίθησή του πως «η δημόσια ευημερία και ηθική, όπως επίσης και η καθαρότητα της Ορθόδοξης πίστης, εξαρτιόταν από την ακρίβεια και τις λογοτεχνικές αρετές των ιερών βιβλίων» Οι ελλείψεις των βιβλίων αυτών οφείλονταν σε παρανοήσεις του προτοτύπου εκ μέρους των σλάβων μεταφραστών και στη λογοτεχνική τους ανικανότητα.
Αποτίμηση του μεταρρυθμιστικού του έργου
Όπως παρατηρεί ο Δημήτριος Ομπολένσκυ, η σύνδεση ανάμεσα στην ηθική παρακμή, στην εμφάνιση των αιρέσεων, στην αντίληψη πως το παρόν ήταν κατώτερο από το ένδοξο παρελθόν, αλλά και η σταδιακή επέκταση των Τούρκων στην Βαλκανική, η σύνδεση όλων αυτών με την πνευματική διαίρεση των Χριστιανών, που οφειλόταν στην αλλοίωση της ορθογραφίας των εκκλησιαστικών χειρογράφων μπορεί για τον σύγχρονο άνθρωπο να μοιάζει υπερβολική. Όμως για τον μεσαιωνικό άνθρωπο, επειδή τα χειρόγραφα αυτά περιείχαν τα ιερά κείμενα της Χριστιανικής θρησκείας, ακόμα και μια ελαττωματική αντιγραφή θα μπορούσε να ενοχοποιηθεί για δογματική πλάνη και αίρεση. Έτσι οδηγήθηκε στην φιλολογική τυποποίηση ο Ευθύμιος, κι όχι μόνο, για να περισώσει την πολιτιστική κληρονομιά τους.
Για τον χρόνο που πέθανε οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες. Μετά την πτώση του Τυρνόβου στους Τούρκους το 1393 εξορίσθηκε στην Μακεδονία και διέμεινε μέχρι τον θάνατο του στη μονή του Μπάτσκοβο. Ο θάνατός του δεν πρέπει να υπερβαίνει την πρώτη πενταετία του 15ου αιώνα Το 1905 υποδείχθηκε από τον ηγούμενο της μονής της Θεοτόκου του Μπάτσκοβο τάφος που περιείχε οστά με χειρόγραφο το οποίο ανέφερε πως ανήκουν στον Ευθύμιο. Όμως εξακολουθεί να διχάζει το εύρημα την επιστημονική κοινότητα.
Αν και όχι εκτενές, συνολικά δεκατέσσερα έργα, αποτελείται από βίους αγίων (Ιωάννη της Ρίλας, Ιλαρίωνας Μογλενών, Φιλοθέη του Τεμέν, Παρασκευή εξ Επιβατών), ομιλίες προς τιμήν αγίων (αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, Κυριακή, Μιχαήλ εκ Πότουκα, Ιωάννη Πολιβότσκι), επιστολές-τέσσερις- ασχολούμενες με θεολογικά και κοινωνικά προβλήματα και που παραλήπτες τους ήταν δύο μοναχοί και ο Άνθιμος Ουγγροβλαχίας. Τέλος συνέθεσε και μια Ακολουθία και μια Παράκληση προς την αυτοκράτειρα Θεοφανώ.
