Άγιος Σωζόμενος ο Θαυματουργός της Ποταμιάς, 20 Νοεμβρίου

Υπάρχουν δύο ερημίτες Άγιοι που έζησαν στην Κύπρο με το όνομα Σωζόμενος. Ο ένας έζησε στη χερσόνησο της Καρπασίας και εορτάζεται στις 20 Νοεμβρίου, ενώ ο άλλος έζησε στο χωριό Ποταμιά της Λευκωσίας και εορτάζεται στις 21 Νοεμβρίου. Δεν υπάρχει σωζόμενος βίος για τον Άγιο Σωζόμενο της Ποταμιάς, επειδή στο χειρόγραφο της ακολουθίας του λείπουν τέσσερις σελίδες, στις οποίες φαίνεται ότι περιλαμβανόταν και το συναξάριό του. Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί το ελάχιστο υλικό που διασώζεται από τον Κύπριο χρονικογράφο Λεόντιο Μαχαιρά, από την χειρόγραφη ακολουθία του Αγίου, καθώς και από ορισμένα θαύματά του που απεικονίζονται σε τοιχογραφίες στο σπήλαιό του στην Ποταμιά.

Η χειρόγραφη ακολουθία του Αγίου φαίνεται πως αντιγράφηκε από κάποιον «ταπεινό Ιωάννη» στις 16 Νοεμβρίου του 1780, από παλαιότερα χειρόγραφα της ίδιας ακολουθίας. Έτσι, χάρη σε αυτή τη διαδοχική αντιγραφή, διασώθηκαν κάποια ιστορικά στοιχεία για τον Άγιο.

Δεν είναι γνωστό πού γεννήθηκε ο Άγιος Σωζόμενος της Ποταμιάς ούτε σε ποια χρονιά. Φαίνεται όμως ότι από νεαρή ηλικία αγάπησε τον Χριστό και, εγκαταλείποντας τον κοσμικό βίο, ακολούθησε τη μοναχική ζωή. Αργότερα, κατά την αραβική κατάκτηση της Παλαιστίνης, έφυγε από τον τόπο όπου ζούσε ως μοναχός–ερημίτης (ίσως στην έρημο του Ιορδάνη ή της Συρίας) και, συνοδευόμενος από άλλους 300 χριστιανούς, κατέφυγε στην Κύπρο.

Επειδή ήταν άνθρωπος ειρηνικός και φίλος της ερήμου, αναζητώντας έναν έρημο και ήσυχο τόπο, έφτασε στο χωριό Ποταμιά και, βόρεια αυτού, λάξευσε και διαμόρφωσε το ασκητήριό του μέσα σε βραχώδες, σκληρό αλλά αμμώδες πέτρωμα της περιοχής – το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Αφού βρήκε το καταφύγιό του, αφιερώθηκε στους ασκητικούς του αγώνες. Με νηστεία, αγρυπνίες, ύπνο στο έδαφος, αδιάλειπτη προσευχή και τη χάρη του Χριστού, νίκησε τα πάθη του και με την υπομονή και καθαρότητά του αξιώθηκε της θαυματουργίας: θεράπευε αρρώστους, έδιωχνε πονηρά πνεύματα, καθάριζε λεπρούς και θεράπευε πολλά άλλα νοσήματα. Γι’ αυτό όσοι θεραπεύονταν από εκείνον τον ονόμασαν θαυματουργό και το όνομά του διαδόθηκε σε όλη την περιοχή. Έτσι, χριστιανοί –αλλά όχι μόνο– τον επισκέπτονταν και εκείνος θεράπευε τις ασθένειες του σώματος και της ψυχής τους, διδάσκοντάς τους να ζουν μετανοημένοι και σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Η ζωή του έμοιαζε με εκείνη του Μεγάλου Αντωνίου και, εξαιτίας των πολλών θαυμάτων του, πλήθη ανθρώπων κατέκλυζαν το σπήλαιό του για να θεραπευτούν, να διδαχθούν από τα θεόπνευστα λόγια του, αλλά και από περιέργεια για την αγία μορφή του.

Αφού έζησε ως ερημίτης στο σπήλαιο της Ποταμιάς, καθάρθηκε από τα πάθη, έφτασε στην τελειότητα των αρετών και έλαβε από τον Θεό το χάρισμα της θαυματουργίας, αναχώρησε από τον κόσμο προς τον αγαπημένο του Χριστό. Ο τάφος του βρίσκεται σήμερα στο αριστερό μέρος του σπηλαίου, το οποίο ο ίδιος λάξευσε.

Στο σπήλαιό του σώζονται τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 11ο και 12ο αιώνα έως και τις αρχές του 16ου. Σε αυτές απεικονίζονται τέσσερις σκηνές από θαύματά του, τα οποία έγιναν για χριστιανούς που ζήτησαν τη βοήθειά του – είτε όταν ακόμη ζούσε, είτε μετά την κοίμησή του.

Στην πρώτη σκηνή, ο Άγιος εικονίζεται έξω από μια εκκλησία, κρατώντας ποιμαντορική ράβδο στο αριστερό χέρι, ενώ με το δεξί ευλογεί όσους προσέρχονται για βοήθεια. Η επιγραφή γράφει: «Ὁ Ἅγιος Σωζόμενος ἰώμενος τοὺς ἀσθενοῦντας». Στις άλλες τρεις σκηνές, ο Άγιος απεικονίζεται να θεραπεύει όσους προστρέχουν σε αυτόν, με τις εξής επιγραφές: «Ὁ Ἅγιος Σωζόμενος ἰώμενος τοὺς ἔχοντας πυρετόν», «Ὁ Ἅγιος Σωζόμενος ἀνιστῶν τὸν κατακείμενον», «Ἡ ἀσθενής πίνουσα ἀπὸ τὸ ἅγιον ὕδωρ τοῦ Ἁγίου». Οι περισσότερες τοιχογραφίες καταστράφηκαν από φανατισμένους Τούρκους, οι οποίοι ιδιαίτερα κατέστρεψαν τα πρόσωπα των Αγίων με ασέβεια και μανία.

Άγια λείψανα του Αγίου Σωζομένου διασώζονταν μέχρι τον 15ο αιώνα, καθώς ο Μαχαιράς αναφέρει στο Χρονικό του ότι ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιγνάτιος ήρθε στην Κύπρο το 1340 για να αντιμετωπίσει τον λιμό των ακρίδων. Για τον σκοπό αυτό κατασκεύασε έναν Σταυρό, στον οποίο τοποθέτησε τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, Άγιον Άρτο από τη Μεγάλη Πέμπτη και λείψανα 46 Αγίων – μεταξύ αυτών και λείψανο του Αγίου Σωζομένου.

Κοντά στο χωριό Ποταμιά βρίσκεται το εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό Άγιος Σωζόμενος, που πήρε το όνομά του από τον Άγιο. Στο χωριό αυτό, το οποίο εγκαταλείφθηκε το 1964 λόγω των συγκρούσεων με τους Τούρκους, υπάρχει ναός αφιερωμένος στον Άγιο Σωζόμενο.