Άγιος Γρηγόριος ο Νεομάρτυρας της Γεωργίας, 23 Νοεμβρίου

Ο Άγιος Γρηγόριος ( Γρηγόριος Περάτζε. Γεωργιανά: გრიგოლ ფერაძე· 13 Σεπτεμβρίου 1899 – 6 Δεκεμβρίου 1942) ήταν εξέχουσα γεωργιανή εκκλησιαστική προσωπικότητα, φιλόλογος, θεολόγος, ιστορικός και καθηγητής πατρολογίας στην περίοδο μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων.

Μετά την παροχή βοήθειας στους Εβραίους στην Πολωνία, συνελήφθη και στάλθηκε στο Άουσβιτς, όπου τελικά δολοφονήθηκε. Αγιοποιήθηκε από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ως μάρτυρας το 1995 και η μνήμη του τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου.

Ζωή και έργα: Ο Άγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στο χωριό Μπακούρτσιχε, στη σημερινή περιοχή Κάχετι της Ανατολικής Γεωργίας. Ήταν ο δεύτερος από τρεις γιους του Ρομανόζ Περάτζε, τοπικού Ορθόδοξου ιερέα, και της Μαρίας Σαμαδαλάσβιλι. Ο νεαρός Γρηγόριος ονομάστηκε προς τιμήν του γεωργιανού Αγίου Γρηγορίου του Χαντζτζά του 11ου αιώνα. Ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν έξι ετών και η οικογένεια μετακόμισε στην Τιφλίδα (σήμερα Τιφλίδα), τότε πρωτεύουσα της επαρχίας και αργότερα της ανεξάρτητης Γεωργίας. Φοίτησε σε Ορθόδοξη παρασχολική σχολή και από το 1913 στη Θεολογική Σχολή Τιφλίδας.

Το 1918 ο Άγιος Γρηγόριος αποφοίτησε σχεδόν πρώτος στην τάξη του και στη συνέχεια σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Τιφλίδας μέχρι το 1921. Κατά τα έτη 1919–1921 υπηρέτησε στον στρατό και πολέμησε κατά των Μπολσεβίκων για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας της Γεωργίας. Αργότερα, για σύντομο χρονικό διάστημα, υπηρέτησε ως δάσκαλος σε ένα μικρό χωριό κοντά στο Γκόρι.

Στις 25 Φεβρουαρίου 1921 η Γεωργία καταλήφθηκε από τη Σοβιετική Ρωσία. Ο Άγιος Γρηγόριος εξορίστηκε στη Γερμανία τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, αλλά διατήρησε το διαβατήριο της πτώσης της κυβέρνησης για όλη του τη ζωή. Σε αντίθεση με πολλούς που έφυγαν μετά την κατάληψη από τους Σοβιετικούς, ο Άγιος Γρηγόριος είχε εξασφαλίσει νόμιμη άδεια να φύγει από τη χώρα μέσω προσπαθειών ενός από τους πρώην καθηγητές του. Παρά αυτό, του αρνήθηκαν δύο φορές την άδεια επιστροφής στη Γεωργία το 1921 και το 1927. Μετά την τελευταία άρνηση έγραψε: «Δεν ξέρω γιατί. Δεν ανήκω σε πολιτικά κόμματα. Δεν εργάστηκα εναντίον της σοβιετικής κυβέρνησης. Στόχος μου ήταν και είναι η υπηρεσία της επιστήμης και του πολιτισμού μας». Έτσι, έγινε ουσιαστικά απάτριδας, ταξιδεύοντας με διαβατήριο Νάνσεν. Μετά την προσάρτηση της Γεωργίας, απειλήθηκε με φυλάκιση, και η Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία έστειλε τον Άγιος Γρηγόριο στο χωριό Μάνκι στην Κάχετι ως δάσκαλο.

Στις συνήθεις συνθήκες ο Άγιος Γρηγόριος θα σπούδαζε στη Ρωσία, αλλά αυτή η οδός ήταν πλέον κλειστή, και η Εκκλησία επιδίωξε να στείλει τους μαθητές στη Γερμανία. Σε τοπικό συνέδριο της Εκκλησίας στο Γκελάτι το 1921 αποφασίστηκε να σταλεί ο Άγιος Γρηγόριο για περαιτέρω σπουδές στο εξωτερικό. Ενθαρρύνθηκε από τον μέντορά του, Κορνήλιο Κεκελίτζε, και από τον επικεφαλής της Γεωργιανής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Καθολικό-Πατριάρχη Άμβροσο. Αυτό έγινε με τη βοήθεια του Γερμανού καρτβελογολόγου Άρθουρ Λάιστ και του επικεφαλής της Ανατολικής Αποστολής στο Πότσνταμ, Γιοχάνες Λέπσιους, μέσω του Γερμανού πρεσβευτή στη Γεωργία. Ο Γρηγόριος σπούδασε στο Βερολίνο και αργότερα στο Μπούν. Το 1926 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Μπούν και τον Δεκέμβριο του 1927 έλαβε διδακτορικό στην Ιστορία (θέμα διατριβής: Ιστορία της Γεωργιανής Μοναστικής Ζωής από τη δημιουργία της έως το 1064).

Από το 1927 έως το 1932 ο Άγιος Γρηγόριος ήταν επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπούν. Από το 1933 έως το 1942 ήταν καθηγητής πατρολογίας στη Σχολή Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, στην Πολωνία. Την άνοιξη του 1927 ο Άγιος Γρηγόριος ερεύνησε χειρόγραφα στο Βρετανικό Μουσείο και στη Βιβλιοθήκη Μπόντλεϊαν στην Οξφόρδη.

Τα Χριστούγεννα του 1930 αρρώστησε σοβαρά και υποσχέθηκε ότι θα αφιερωθεί στον Θεό αν ανάρρωνε. Στις 18 Απριλίου 1931 ο Άγιος Γρηγόριος μοναχικοποιήθηκε στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας στο Λονδίνο και την επόμενη μέρα ονομάστηκε ιεροδιάκονος. Πέντε εβδομάδες αργότερα, στις 24 Μαΐου, χειροτονήθηκε ιερέας στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι. Το 1931 έγινε ο πρώτος τακτικός ιερέας της Γεωργιανής Ορθόδοξης Εκκλησίας Αγίας Νίνας στο Παρίσι, όπου τέλεσε την πρώτη του Θεία Λειτουργία στις 31 Μαΐου. Την ίδια χρονιά άρχισε να εκδίδει γεωργιανό επιστημονικό περιοδικό με τίτλο Jvari Vazisa («Σταυρός της Αμπέλου»). Στις 5 Ιανουαρίου 1934, και πάλι στον Καθεδρικό της Αγίας Σοφίας, αναγορεύτηκε σε αρχιμανδρίτη σε αναγνώριση του ποιμαντικού του έργου στην γεωργιανή κοινότητα.

Τη δεκαετία του 1930, ο Άγιος Γρηγόριος ανακάλυψε πολλά σημαντικά χειρόγραφα της γεωργιανής χριστιανικής παράδοσης σε Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία και Αυστρία (γεωργιανά χειρόγραφα του Τυπικού της Μονής Πετριτσόνι στη Βουλγαρία, τα λεγόμενα χειρόγραφα Tischendorf του μοναστηριού του Αγίου Σταυρού στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Λειψίας, Γερμανία, κ.ά.). Εκείνη την περίοδο ζούσε σε ένα μικρό διαμέρισμα στη συνοικία Πράγκα της Βαρσοβίας, στην οδό Brukowa 22 (σήμερα Okrzei), όπου διατηρούσε τη μεγάλη συλλογή γεωργιανών αρχαιοτήτων του.

Η εισβολή της Πολωνίας από τα γερμανικά στρατεύματα το 1939 καθιστούσε επισφαλή τη θέση του Άγιος Γρηγόριος. Για εκείνον, η αλληλεγγύη προς τους Εβραίους σε κίνδυνο ήταν αυτονόητη, και βοήθησε όπου μπορούσε. Δεν δίστασε να επισκεφθεί τον φυλακισμένο Πολωνό Μητροπολίτη Διονύσιο. Αυτές οι δραστηριότητες προκάλεσαν αυξανόμενο σκεπτικισμό από τους Ναζί, και το καρποφόρο εκκλησιαστικό και επιστημονικό έργο του τερματίστηκε το 1942, όταν στις 4 Μαΐου συνελήφθη από τη Γκεστάπο. Στις 6 Δεκεμβρίου 1942 ο Άγιος Γρηγόριος δολοφονήθηκε στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, είτε παίρνοντας την ευθύνη για τη δολοφονία ενός Γερμανού αξιωματικού για να σώσει συγκρατουμένους του, είτε, σύμφωνα με άλλη αναφορά, μπαίνοντας σε θαλάμο αερίων στη θέση ενός Εβραίου κρατουμένου με μεγάλη οικογένεια.

Ο Άγιος Γρηγόριος τιμάται με το μνημειακό παρεκκλήσι του στη Βαρσοβία, μουσείο στην πατρίδα του, αναμνηστικές πλάκες στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Μπακούρτσιχε, όπου βαπτίστηκε.

Τα κύρια επιστημονικά του πεδία ήταν η ιστορία της Γεωργιανής Ορθόδοξης και Αποστολικής Εκκλησίας, η μελέτη πηγών για την ιστορία της Γεωργίας και της Εκκλησίας της, η πατρολογία, η ιστορία της γεωργιανής λογοτεχνίας, η Ρουσταβελολογία, κ.ά.

Ο Άγιος Γρηγόριος αγιοποιήθηκε από τη Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία τον Σεπτέμβριο του 1995. Η εορτή του Αγίου Γρηγορίου είναι στις 6 Δεκεμβρίου (ή 23 Νοεμβρίου, παλαιό ημερολόγιο). Το 2013 του απονεμήθηκε μετά θάνατον ο τίτλος και το Τάγμα του Εθνικού Ήρωα της Γεωργίας.